Morgunblaðið - 06.06.2011, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 6. JÚNÍ 2011
Styrkur CO2 í lofthjúpnum
eins og hann hefur mælst á Hawaii frá 1958. Smærri myndin sýnir mælingar
frá Stórhöfða í Vestmannaeyjum frá 1992. Mælieiningin er milljónustu hlutar.
Mauna Loa, Hawaii
Stórhöfði
390
380
370
360
350
340
330
320
310
1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
390
380
370
360
350
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Hér á landi hafa starfað tvær vís-
indanefndir um loftslagsbreytingar.
Sú fyrri skilaði skýrslu 2001 og sú
seinni árið 2008. Þar var farið yfir
hnattrænar loftslagsbreytingar og
áhrif þeirra hér. Halldór Björnsson,
haf- og veð-
urfræðingur, var
formaður nefnd-
arinnar sem skil-
aði skýrslu 2008.
Í henni kemur
m.a. fram að hiti
frá sólinni og
gróðurhúsaáhrif
ráði mestu um
hitafar á heims-
vísu. Þegar litið
er til Íslands sér-
staklega skiptir varmaflutningur frá
heitari svæðum einnig máli. Þessi að-
fluttu hlýindi koma með straumum
hafs og lofts. Halldór sagði að hafið
væri flóknara fyrirbæri en andrúms-
loftið hvað þetta varðar. Lang-
tímasveiflur eru í sjávarhita á Norð-
ur-Atlantshafi. Áhrif þeirra eru
greinileg í veðurfari hér á landi.
Hlýnun andrúmsloftsins á undan-
förnum árum fer saman við hlýrri sjó
í kringum landið. Sú hlýnun er hluti
af hækkun yfirborðshita sjávar á
stórum svæðum í Atlantshafi á síð-
asta áratug.
En að hve miklu leyti stafar hlýn-
un af losun gróðurhúsalofttegunda af
mannavöldum og að hve miklu leyti
er þetta náttúruleg sveifla?
Halldór sagði náttúrulegar hita-
sveiflur vera eðlilegt fyrirbæri.
Vandinn er sá að hlýnun af manna-
völdum bætist við náttúrulegu sveifl-
urnar. Hlýnunin hér stafar því að öll-
um líkindum af samspili náttúrulegra
hitasveiflna og gróðurhúsaáhrifa.
Halldór sagði engan vafa leika á því
að nú væri hlýrra á Íslandi en verið
hefur mjög lengi. „Hörfun jökla nú er
til dæmis miklu meiri en var nokkurn
tíma á síðustu öld,“ sagði Halldór.
Hlýnun í aldanna rás
Heimildir eru um að hlýtt hafi ver-
ið á Íslandi við landnám. Halldór
sagði að jöklar hefðu örugglega verið
minni þá en síðar varð. Hann sagði að
hafa yrði í huga að fyrr á nútíma (þ.e.
á síðustu 10.000 árum) hefði sum-
arsólin verið sterkari en nú á norð-
urhveli jarðar. Áhrifin voru meiri eft-
ir því sem norðar dró. Ástæðan er sú
að snemma á nútíma var sumar á
norðurhveli á sama tíma og braut
jarðar lá næst sólu. Þess vegna voru
sumur á norðurhveli enn hlýrri þá en
þau eru núna. Nú háttar svo til að
sumar er á norðurhveli þegar jörðin
er hvað lengst frá sólu og eru sumrin
þess vegna kaldari nú en þau voru í
upphafi nútíma.
Niðursveiflan sést þegar lang-
tímaraðir lofthita fyrir heimshluta
okkar eru skoðaðar. Það hefur kólnað
á sumrin á Íslandi síðustu 2.000 árin.
Það sem kallað hefur verið „litla ís-
öld“ og hlýskeið á miðöldum birtast
sem sveiflur um þessa hægu kólnun.
Halldór sagði að hlýnunin undanfarin
ár væri algjörlega úr takti við þessa
langtíma þróun.
Vísindamennirnir Yarrow Axford,
Áslaug Geirsdóttir prófessor og fleiri
rannsökuðu setlög úr Stóra-
Viðarvatni til að leggja mat á veð-
urfar fyrri alda á Íslandi. Þau birtu
grein um niðurstöður sínar árið 2008.
Í inngangi hennar kemur m.a. fram
að niðurstöður rannsóknarinnar
bendi til þess að fyrsta árþúsund okk-
ar tímatals hafi verið tiltölulega hlýtt
og hitinn verið sambærilegur við
hlýja áratugi 20. aldarinnar. Svipuð
hlýindi ríktu á 10. og 11. öld. Síðan
kólnaði svo mikið á tímabilinu milli
13. aldar til 19. aldar að talað hefur
verið um „litlu ísöld“. Vísbendingar
eru um að kaldast hafi verið á 18. og
19. öld en á þeim tíma voru bæði hafís
og jöklar í hámarki hér um slóðir.
Óvenjulegt hlýskeið
Undanfarin 15 ár eru orðin óvenju-
leg í veðurfarslegu tilliti. Trausti
Jónsson veðurfræðingur skrifaði í
bloggfærslu (trj.blog.is) 30. sept-
ember 2010 að þá nýliðið sumar hefði
orðið það hlýjasta sem vitað var um
sumstaðar á landinu. Þá skrifaði
Trausti að hlýindin síðustu 15 árin
væru orðin mjög óvenjuleg þegar til
lengri tíma er litið, sérstaklega um
landið sunnan- og vestanvert.
Spár gera ráð fyrir að meðaltals-
hlýnun við Ísland verði rúmlega 0,2°C
á áratug fram undir miðja þessa öld.
Meiri óvissa er varðandi hlýnun á síð-
ari helmingi 21. aldarinnar en spár
gera ráð fyrir 1,4°C til 2,4°C hlýnun.
Hnattstaða Íslands hefur mikil
áhrif á hitastigið. Halldór benti á að
ekki sé nóg að einblína á tölur um
meðalhita hér eða þar á jörðinni til að
bera saman veðurfar. Veður verði
ekki sjálfkrafa eins hér og einhvers
staðar annars staðar í heiminum þótt
meðalhiti mælist sá sami á báðum
stöðum. Því ráða aðstæður á hverjum
stað. Finna þarf umhverfi sem er
mjög líkt og svipaðar aðstæður til að
geta gert beinan samanburð. Þá benti
Halldór á að hnattstaða okkar breytt-
ist ekki. Sumarhámörk hita ráðast
mikið af hnattstöðu.
Í skýrslu vísindanefndarinnar frá
2008 kemur m.a. fram að líklega muni
heildarúrkoma aukast á Íslandi og
úrkoman verða ákafari, það er oftar
steypiregn, þegar líður lengra á 21.
öldina. Þurrum dögum mun að öllum
líkindum fækka. Halldór bendir á,
m.a. í bók sinni Gróðurhúsaáhrif og
loftslagsbreytingar (Reykjavík 2008)
að spárnar um úrkomu séu óvissari
en spár um hlýnun.
Óvenjuleg hlýindi á Íslandi
 Gróðurhúsaáhrifin leggjast við náttúrulegar hitasveiflur og auka á hlýnun  Haldi hlýnun áfram verða vetur
styttri og búast má við meiri rigningu en minni snjó  Hlýindin berast til Íslands með straumum hafs og lofts
Halldór
Björnsson
Stöðug aukning gróðurhúsalofts
Mönnum varð ljóst þegar á 19. öld-
inni að ákveðnar lofttegundir í loft-
hjúpi jarðar hafa þau áhrif á
varmageislun frá jörðinni að neðri
loftlög og yfirborð jarðar hitna.
Áhrifin eru nefnd gróðurhúsaáhrif.
Þau eru ekki alslæm því ef þeirra
nyti ekki væri meðalhiti jarðar und-
ir frostmarki.
Lofttegundin koldíoxíð (CO2) er
mikilvirk gróðurhúsalofttegund.
Nútíma lífshættir, svo sem brennsla
jarðefnaeldsneytis, stuðla að aukn-
ingu koldíoxíðs í lofthjúpnum. Sam-
felldar mælingar á styrk koldíoxíðs
í andrúmsloftinu frá árinu 1958
sýna að styrkur lofttegundarinnar
hefur aukist ár frá ári.
Vísindamenn hafa um árabil var-
að við hnattrænni hlýnun af manna-
völdum og afleiðingum hennar. Al-
þjóðastofnanir á borð við
Sameinuðu þjóðirnar hafa látið
loftslagsmálin til sín taka. Haldnar
hafa verið alþjóðlegar ráðstefnur
og gerðir sáttmálar þjóða heimsins
um að draga úr losun gróðurhúsa-
lofts.
Sé litið til okkar heimshluta þá er
hlýnun víða meiri á norðurheims-
skautssvæðinu en á suðlægari
breiddargráðum. Ástæður þess eru
m.a. að snjór og ís endurkasta sól-
argeislunum. Með aukinni bráðnun
stækkar dökkt yfirborð auðrar
jarðar og hafs sem dregur í sig sól-
arorkuna í stað þess að endurvarpa
henni.
Á morgun verður fjallað um lund-
ann og kríuna en báðar tegund-
irnar hafa átt í vök að verjast.
Varp hefur misfarist hjá lunda-
stofninum í Vestmannaeyjum í
nokkur ár og eins hefur krían ekki
komið upp ungum víða um land.
Á morgun
Hamskipti lífríkis og landslags