Morgunblaðið - 07.06.2011, Side 14

14 Hamskipti lífríkis og landslags
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 7. JÚNÍ 2011
SÍLAÆTUR
Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
„Í lok sumarsins eru dauðir ungar á
víð og dreif. Hvar sem maður lítur í
byggðinni horfir maður á hordauða
unga,“ segir Freydís Vigfúsdóttir,
doktorsnemi í líffræði sem hefur
ásamt samstarfsmönnum sínum við
University of East Anglia í Eng-
landi, Háskólasetur Snæfellsness og
Náttúrufræðistofnun Íslands stund-
að rannsóknir í kríuvörpum á Snæ-
fellsnesi, m.a. í einu því stærsta á
landinu, síðastliðin þrjú sumur.
Freydís segir að vissulega geti og
hafi vörp misfarist einstaka sinnum
í stórum stíl í gegnum tíðina, s.s.
vegna staðbundinna fæðuskilyrða
eða óhagstæðs veðurs, en varp á
Snæfellsnesi hafi nær algjörlega
brugðist mörg ár í röð. „Dapurlegt
ástand er að verða mjög alvarlegt
ástand fyrir viðgang stofnsins og
áhyggjuefni fyrir tegundina á
heimsvísu, bæði vegna þess að Ís-
land hýsir stóran hluta heimsstofns-
ins og varpbrests hefur gætt í öðr-
um löndum,“ segir hún.
Við rannsóknirnar mæla þau lík-
amsástand unganna, þ.e. stærð og
þyngd, vænglengd og höfuðstærð.
Einnig er athugað hvort fitulag sé
undir húðinni. Því er sjaldnast til að
dreifa. „Ef þú heldur á fugli geturðu
þreifað eftir bringubeininu að fram-
anverðu. Ef ungar eru í lélegu
ástandi sker bringubeinið. Undan-
tekningarlítið hafa ungarnir verið
með mjög bert, skerandi, bringu-
bein og í mjög löku líkamsástandi.
Yfirleitt eru þeir svo þunnir að þeir
eru varla með flugvöðva. Ef þeir
vaxa og fá flugfjaðrir, þá eru þeir
margir í svo lélegu ásigkomulagi að
þeir geta ekki einu sinni lyft vængj-
unum til flugs,“ segir hún.
Fækkar líklega í stofninum
Flestir ungarnir hafa drepist í
hreiðrunum áður en þeir verða 10
daga gamlir. Í sumum vörpunum
hefur litið út fyrir að betur myndi
ganga. „Við sáum þá jafnvel fljúga
en svo komu þeir bara aftur inn í
vörpin og drápust þar. Dauðanum
var bara seinkað. Og
þeir ungar sem má
segja að hafi orðið
fleygir … ég er ekki
viss um að þeir séu
fljúgandi í dag þar
sem þeir flugu í
mjög löku ásigkomu-
lagi,“ bætir Freydís
við. „Það var bara
verið að teygja þennan dauðalopa.“
Kríur eru langlífar og þurfa í
raun ekki að koma upp mörgum
ungum til að viðhalda stofninum. En
þar sem varp hefur misfarist mörg
ár í röð í stærstu kríuvörpunum,
sem leggja verulega til vaxtar
stofnsins, er mjög líklegt að nú fari
að fækka í stofninum, að sögn Frey-
dísar. Erfitt getur verið að mæla
fjöldann, einkum stór vörp, og geta
því stofnbreytingar dulist í fjöldan-
um. Ekki sé létt verk að meta stærð
varpa, t.d. þar sem allt að 10.000 pör
verpi.
Freydís segir að ástandið kalli til-
finnanlega á eflingu rannsókna til
að meta ástand þessara stofna,
finna hvar vandamálið liggur, eink-
um til að geta tekið skynsamlegar
ákvarðanir um vernd og nýtingu
þeirra fuglastofna sem nú eigi undir
högg að sækja.
Ljósmynd/Freydís Vigfúsdóttir
Hart í ári Kríustofninn er óþekkt stærð. Giskað hefur verið á 250-500 þúsund pör, en 200-300 þúsund þykir mörgum líklegri stærð. Spurð um hvort eitthvað sé hægt að gera til að hjálpa tegundum
sem eiga undir högg að sækja segir Freydís Vigfúsdóttir að nærtækast sé að huga að umgengni við fuglana, því sem lítur að umgangi um vörp og nytjum. Hér er dauður ungi á Snæfellsnesi.
Dauðanum frestað en ekki afstýrt
 Dapurlegt ástand í stóru vörpunum á Snæfellsnesi er að verða mjög alvarlegt ástand fyrir kríur á heimsvísu
 Flestir ungarnir drepast í hreiðrunum áður en þeir verða 10 daga gamlir  Þeir sem lifa eru horaðir og lélegir
L
L
M
M
M
S
S
S
S S
S
M
S NÆ F E L L S N E S
Kríuvörp sem voru rannsökuð 2008-2010
Um 400 egg voru mæld og eftir klak þeirra var fylgst með
ástandi unganna og þeir mældir á 3-5 daga fresti.
Grunnkort: LMÍ
S (stór) =Yfir 5.000 pör M (meðalstór) = 1000-5000 L (lítil) = Færri en 1.000 pör
Arnarstapi
Stykkishólmur
Rif
Grundarfj.
Einstakt varphrun
» Síðastliðin 3 ár hafa um
90% af ungum í stóru kríu-
vörpunum á Snæfellsnesi
drepist.
» Áætlað er að hér á Íslandi
verpi um 20-30% kríustofns-
ins á heimsvísu.
» Í sumar ætlar Freydís einnig
að rannsaka kríuvörp á
Norðurlandi þar sem vísbend-
ingar eru um að varp hafi
gengið betur. Vörpin þar verða
borin saman við vörpin á Snæ-
fellsnesi sem hafa hrunið.
» Ekki eru heimildir fyrir við-
líka viðkomubresti hjá kríunni.
Freydís
Vigfúsdóttir
Sæmundur
Kristjánsson,
svæðisleið-
sögumaður og
fyrrverandi
verkamaður á
Rifi, hefur fylgst
með kríuvarpinu
við Rif frá því
hann var barn.
„Maður man ekki
að það misfærust
vörp svona eins og fór að gerast
eftir 1990,“ segir hann. Þá hafi lík-
lega tvisvar komið fyrir að sílin
væru af óheppilegri stærð. Eftir
2005 urðu stóráföll nánast árviss
viðburður.
Þegar rætt var við Sæmund var
um helmingur af þeim kríum sem
mátti vænta kominn í varpið, mun
seinna en eðlilegt er. Hann sagði
greinilegt að krían næði ekki í
sandsíli og raunar hafði hann ekki
séð einn einasta fugl með síli.
Sæmundur minnir á að tapist
krían muni það hafa víðtæk áhrif
því krían verji fjölmargar fuglateg-
undir fyrir ágangi máva og láti vita
ef lágfóta sé á ferð. Endur séu ekki
eins margar, stelkar, hrossagaukar
o.s.frv. „Það er skelfing að tapa
þessu lífríki,“ segir hann. „Ég held
að allir sem búa á Rifi haldi upp á
þetta lífríki og fuglalíf sem hér er.“
Það væri á hinn bóginn afar
ánægjulegt að með átaki hefði
náðst að eyða mink á svæðinu.
„Það er skelfing að
tapa þessu lífríki“
Sæmundur
Kristjánsson
Aðspurð hvort til greina komi
að bera fæði út fyrir kríuna seg-
ir Freydís að slíkar tilraunir kalli
á siðferðislega umræðu um um-
gengni um villta dýrastofna.
Einnig þykir ólíklegt að krían
taki við slíku fæði. „Ég er hrædd
um að þú fengir bara stórt
mávager í staðinn,“ segir hún.
Ef hrunið í varpinu sé gangur
náttúrunnar sé einnig spurning
hvort það sé hlutverk mann-
fólksins að grípa þar inn í með
þeim hætti. Það sé e.t.v. nær-
tækara fyrir fólk að hugsa um
hvort breytingarnar í hafinu séu
náttúrulegar eða af mannavöld-
um og hvort það geti gert eitt-
hvað til að breyta þeirri þróun.
Hugsi um
orsakirnar
MIKLAR BREYTINGAR
Mættur Kríur verpa 1-3 eggjum.
Mælingar Freydísar benda til þess að útkoma varpsins
byggist að mestu á ástandi ungafæðu þegar ungarnir
klekjast út og á meðan á uppeldistímanum stendur.
Ástandið á meðan krían liggur á skipti minna máli. Upp-
eldistíminn er stuttur, aðeins 20-25 dagar frá því ungar
skríða úr eggi, en þá ættu þeir að vera orðnir fleygir og
tilbúnir til veiða.
Raunar byggist útkoma varpsins aðallega á ungafæð-
unni, en skv. mælingingum á Snæfellsnesi er aðalfæðan
þar sandsíli. Kríuungar þurfa a.m.k. nokkur væn sand-
síli á dag til að vaxa og dafna. „Síli er mjög fín unga-
fæða. Bæði er auðvelt fyrir ungann að gleypa það og
einnig er hvert síli mjög næringarríkt,“ segir Freydís en
hún bendir á að hver tíu daga gamall ungi þurfi rúm 200
kílójúl á dag (48 kílókaloríur) og orkuþörfin aukist með
aldri unganna. Kría getur aðeins borið eitt síli í einu, eitt
fæðueintak. „Þess vegna er svo mikilvægt að hvert
fæðueintak sé með háu næringargildi og í miklu magni
við varpið til að krían geti farið í allar þær ferðir sem
hún þarf að fara,“ segir Freydís. Krían hafi takmarkaðri
möguleika til fæðuöflunar en aðrir sjófuglar; hún beri
minna og kafi ekki líkt og margir aðrir sjófuglar.
Kríuungar þurfa nokkur væn
sandsíli á dag (48 kílókaloríur)
Stálpaður Við rannsóknirnar mæla þau líkamsástand ung-
anna, þ.e. stærð og þyngd, vænglengd og höfuðstærð.
Ljósmynd/Freydís Vigfúsdóttir