Morgunblaðið - 07.06.2011, Qupperneq 19

Morgunblaðið - 07.06.2011, Qupperneq 19
19 MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 7. JÚNÍ 2011 Grímsvötn Eldstöðin eftir gos. Vatn, um 1.500 metra langt, hefur fyllt botn gígsins að mestu. Í gosinu minnkaði gígopið þar til það var orðið að eins konar skeifulaga eyri í miðjum gígnum. Ómar Ragnarsson Öðru hvoru kemur fram gagn- rýni á lyfjameðferð vegna at- hyglisbrests og ofvirkni, oftast vegna barna. Slík gagnrýni er í mörgum tilfellum algerlega eðli- leg og skiljanleg, enda börn sem eiga í hlut. Slík umræða lognast yfirleitt út af af sjálfu sér þegar málið er útskýrt af þeim sem kunna skil á málefninu. Nú hefur það aftur á móti gerst, í fyrsta sinn að því er ég best veit, að heilbrigðisyfirvöld hafa haft forgöngu um að hleypa af stokk- unum hatrammri áróðursherferð gegn með- ferð fullorðinna með ADHD, en eins og flest- ir læknar vita nú orðið, þá er ADHD kvilli sem þjáir jafnt börn sem fullorðna. ADHD er arfgeng taugaröskun, sem veldur mismik- illi truflun á m.a. einbeitingu, virkni og skap- stjórn. Meirihluti þeirra, sem þjást af þess- um kvilla í bernsku og á unglingsárum, hefur einkenni áfram á fullorðinsárum, sem geta valdið verulegri truflun á öllum sviðum lífsins. Rannsóknir hafa endurtekið sýnt að fullorðnir með ADHD verða mikill baggi á heilbrigðiskerfinu, sérstaklega ef þeir fá ekki viðeigandi meðferð og er þá oftast um lyfjameðferð að ræða. Meðal þess sem oft þjáir fullorðna einstaklinga með ADHD, sé ástandið ekki meðhöndlað, eru geðlægðir, geðhvarfasjúkdómar, kvíðaraskanir og áfengis- og vímuefnaneysla. Fullorðnir ein- staklingar með ómeðhöndlað ADHD njóta stundum hvorki hæfileika sinna né greindar í námi, starfi eða samskiptum við aðra. Við- eigandi lyfjameðferð getur bætt líðan þeirra á afgerandi hátt. Meðferð er forvörn Endurteknar rannsóknir hafa sýnt að ung- menni með ADHD eru helmingi líklegri en önnur ungmenni til að lenda í vímu- efnaneyslu. Rannsóknir á fullorðnum með ADHD hafa sýnt að a.m.k. þriðji hver ein- staklingur sem leggst inn á meðferðarstofn- anir vegna vímuefna er með ADHD og að þeir eru mun líklegri en aðrir til að ljúka ekki meðferð eða hafa ekki gagn af henni. Þeir eru mun líklegri en aðrir til að lenda í hópi þeirra sem þurfa á ítrekuðum inn- lögnum að halda og verða allt of oft eit- urlyfjum að bráð. Virtar meðferðarstofnanir víða um heim gera sér far um að greina þenn- an vanda hjá fólki. Á Mayo Clinic í Bandaríkjunum grein- ast 28% þeirra, sem eru í með- ferð vegna vímuefnaneyslu, með ADHD. Helmingur þeirra sem eru greindir með ADHD á þeirri klínik er útskrifaður á viðeigandi lyfjum við ADHD í því skyni að draga úr endur- innlögnum. Ég lít á mig sem brautryðj- anda hér á landi hvað varðar meðferð og fræðslu um vanda fullorðinna með ADHD. Áhugi minn fyrir þessum málum vaknaði á þeim tíma sem ég starfaði í fangelsum landsins. Rannsóknir, bæði í Bandaríkjunum og á Norðurlöndum, sýndu að helmingur karla sem eru í fangelsum er með ADHD. Það er afar mikilvægt að þeir sem málið varðar átti sig á því að ADHD á fullorðins- árum er mikill sjúkdóms- og slysavaldur sem kostar þjóðfélagið margfalt meira en sú lyfjameðferð sem notuð er til að draga úr þjáningum þessa fólks. Á árinu 2003 sendi ég Landlæknisembætt- inu mikla samantekt á vönduðum rann- sóknum á ADHD hjá fullorðnum. Bæði þá- verandi landlæknir, Sigurður Guðmundsson, og aðstoðarlandlæknir, Matthías Hall- dórsson, sýndu málefninu mikinn skilning og lögðu sig fram um að kynna sér það og verja málstað sjúklinga með ADHD. Ég hef haldið fyrirlestra um ADHD hjá fullorðnum nokkuð víða og skrifaði greinar um málefnið. Undanfarin ár hef ég kennt læknanemum við Háskóla Íslands grunn- atriði sem varða þessa taugaröskun og með- ferð hennar. Fullorðnir með ADHD meðhöndlaðir um allan heim ADHD hjá fullorðnum er meðhöndlað í vaxandi mæli vítt og breitt um heimsbyggð- ina. Bandaríkjamenn hafa nokkra sérstöðu og voru brautryðjendur allt frá upphafi í meðferð barna með ADHD og síðar einnig fullorðinna. Við Íslendingar höfum enga sér- stöðu í þessum málum nema e.t.v. þá að hafa verið fyrri til en Evrópuþjóðir almennt að dreifa þekkingu um ADHD í þjóðfélaginu, ekki síst meðal lækna. Flestir heim- ilislæknar hérlendis eru nú vel meðvitaðir um ADHD bæði hjá börnum og fullorðnum. Í þeirri einkennilegu umræðu sem heil- brigðisyfirvöld kynda nú undir hafa komið fram staðhæfingar um að við Íslendingar eigum „heimsmet í neyslu ritalins. Stað- reyndin er sú að mjög hefur dregið úr notk- un ritalins í Bandaríkunum vegna tilkomu nýrra lyfja við ADHD, sem ekki eru á mark- aði hér á landi. Má þar helst nefna lyfið adderall sem hefur reynst mjög vel. Þegar á heildina er litið stöndum við nokkurn veginn jafnfætis Bandaríkjamönnum hvað notkun örvandi lyfja við ADHD varðar og er það vel. Skrýtnar nefndir Heilbrigðisyfirvöld hafa komið á legg hverri nefndinni á fætur annarri á und- anförnum mánuðum til að stemma stigu við lyfjameðferð fullorðinna með ADHD. Hefur þess verið vandlega gætt að enginn sem þekkingu hefur eða reynslu hvað varðar ADHD veljist í þessar nefndir. Flestir sem skipaðir eru í þær eru embættismenn og virðist sem þeim sé helst talið til tekna að hafa ekkert vit á málinu. Svo dapurlegt sem það nú er, þá virðist oft vera talið sjálfsagt að ráðast á geðsjúka í fjölmiðlum. Í yfirstandandi krossferð yf- irvalda hafa margir slegið sig til riddara. Er ekki hikað við að beita hvaða vopnum sem er til að hafa mannorðið af fólki. Beitt er trún- aðargögnum sem látin eru leka í fjölmiðla, gögnum úr lyfjagrunni Landlæknis sem heil- brigðis-/velferðarráðuneytið hefur haft undir höndum undanfarna mánuði og stjórn- armenn í Geðlæknafélagi Íslands hafa barið þar augum. Höggin eru þung þessa dagana og mörg hver vel undir beltisstað. Óvarlega farið með trúnaðargögn Ég hef alla tíð verið mjög tortrygginn á sk. miðlæga gagnagrunna þar sem geymdar eru viðkvæmar upplýsingar um heilsufar fólks. Í vor sendu Sjúkratryggingar Íslands mér lista yfir þann hluta sjúklingahóps míns sem ég hefi á undanförnum árum meðhöndl- að með ritalinskyldum lyfjum, alls 375 sjúk- linga. Á listanum voru nöfn allra þessara einstaklinga, kennitölur og heimilisföng. Þessi gögn voru send mér í almennum pósti! Það þarf ekki að hafa mikið hugmyndaflug til að átta sig á hættunni sem stafar af slíkri meðferð viðkvæmra trúnaðargagna. Ég var ekki einn um að fá slíka sendingu heldur fengu hana nær allir þeir fjölmörgu læknar sem meðhöndlað hafa fullorðna með ADHD. Árásir úr óvæntum áttum Meiðandi ummæli koma nú úr óvæntustu áttum. Ríkissjónvarpið, sem ég hefi ekki áð- ur reynt að óvönduðum vinnubrögðum, sá ástæðu til nafnbirtingar á læknum sem eru hvað ötulastir við að meðhöndla ADHD hjá fullorðnum, eins og um harðsvíraða glæpa- menn væri að ræða. Það svíður þó sárast að þessi grimmilegi áróður, sem hlýtur að lok- um að skrifast á heilbrigðisyfirvöld, er far- inn að bitna illilega á mínum skjólstæð- ingum. Við það verður ekki unað. Ég veit að margir sjúklinga minna eru bæði hryggir og reiðir yfir þeirri rógsherferð sem beint er gegn mér og mínum skjólstæðingum þessa dagana. Ég vil fullvissa þá um að ég mun standa af mér þessa orrahríð eins og aðrar og að ég mun, sem fyrr, berjast fyrst og síð- ast fyrir þeirra hagsmunum. Ég mun, eftir sem áður, stunda mín lækn- isstörf af metnaði og í samræmi við lækn- isfræðileg vísindi. Ég er stoltur af starfi mínu og því sem ég hefi komið til leiðar í málefnum fullorðinna með ADHD. Í því miðaldamyrkri, sem nú ríkir í þess- um málum, gladdi mig ósegjanlega sú vonar- glæta sem birtist í formi fréttar af evrópskri rannsókn, sem Háskólinn á Akureyri tók m.a. þátt í. Samkvæmt henni er vímu- efnaneysla ungmenna á Íslandi (þrátt fyrir allar upphrópanir frá SÁÁ) með því minnsta, sem þekkist í Evrópu. Þessi rannsókn, sem að sjálfsögðu er ekki hampað mjög þessa dagana, gæti í mínum huga verið vísbending um að virk meðferð við ADHD sé nú að skila sér sem forvörn gegn vímuefnaneyslu. Þessa dagana koma æ oftar upp í hugann hin fleygu orð Ólafs Pá, úr Laxdælu, sem hann viðhafði er hann lenti í hafvillu á skipi sínu við Írland: „Því verr þykir mér sem oss muni duga heimskra manna ráð er þau koma fleiri sam- an.“ Eftir Grétar Sigurbergsson » Í yfirstandandi krossferð yfirvalda hafa margir slegið sig til riddara. Er ekki hikað við að beita hvaða vopnum sem er til að hafa mannorðið af fólki. Grétar Sigurbergsson „Oft heggur sá er hlífa skyldi“ Höfundur er geðlæknir, réttargeðlæknir og stundakennari við læknadeild Háskóla Íslands.

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.