Morgunblaðið - 08.06.2011, Qupperneq 14

14 Hamskipti lífríkis og landslags
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. JÚNÍ 2011
LÍFRÍKIÐ
Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
„Ég er ekkert of bjartsýnn,“ segir
Valur Bogason líffræðingur hjá Haf-
rannsóknastofnun sem hefur ásamt
starfsfélaga sínum Kristjáni Lillien-
dahl líffræðingi rannsakað ástand
sandsílastofnsins frá árinu 2006.
Verði nýliðun ekki góð í ár muni
stofninn áfram
„hanga á horrim-
inni“ en til þess
að stofninn fari
að rétta úr kútn-
um þarf að koma
til góð nýliðun,
helst nokkur ár í
röð.
Sandsíli verða
ekki gömul, vart
eldri en 8 ára.
Nýliðun sandsílis brást árin 2005
og 2006 og hefur nýliðun verið léleg
síðan þá, nema árið 2007 sem var
betra. Valur bendir á að uppistaðan í
sandsílaaflanum síðastliðin þrjú ár
hefur verið síli af 2007-árgangi sem
hefur verið ríkjandi í stofninum.
Ástand 2010 árgangs skýrist betur í
leiðangri núna í sumar, en í leiðangri
í fyrra fékkst talsvert af seiðum í
Breiðafirði og Faxaflóa en lítið við
suðurströndina.
Eftir því sem lengra líður á milli
góðra árganga verður erfiðara fyrir
stofninn að rétta hratt úr kútnum.
Valur og Kristján hafa bent á tvær
ástæður sem draga úr líkum á því að
stofninn braggist, annars vegar
fækkar gömlu og stóru síli, sem lík-
lega skiptir miklu máli því hrogna-
framleiðsla vex með stærð.
Hins vegar veldur fækkun sand-
sílis undanfarið því að nýr árgangur,
þótt stór sé, lendir strax í miklu af-
ráni frá fiskum, hvölum og sjófugl-
um. „Það þarf að koma til góð nýlið-
un, helst tvö til þrjú ár í röð, til að
menn sjái einhvern viðsnúning,“
segir Valur. Þá gæti sandsílastofn-
inn hugsanlega braggast hratt því
flest sandsíli verða kynþroska eins
árs. Því miður gefi núverandi ástand
enga sérstaka ástæðu til bjartsýni.
Veiddu 20 sandsíli við Eyjar
Við veiðarnar nota þeir sandsíla-
plóg sem er hentugur þegar sílið er
grafið í botninn og seiðaflotvörpu
þegar sílið er uppi í sjó. Togað er
bæði uppi í sjó og niður við botn.
Einnig er botngreip notuð en hún
veitir samanburð við plóginn vegna
þéttleikamælinga á síli.
Valur og Kristján hafa árlega frá
árinu 2006 veitt sandsíli á fjórum
svæðum við landið. Á öllum svæð-
unum hefur sandsílastofninn verið
að gefa eftir. Ástandið við Vest-
mannaeyjar að Vík var einstaklega
lélegt árin 2006 og 2007 og var aflinn
aðeins um 20 síli, hvort ár. Þetta var
sláandi niðurstaða því helstu sand-
sílasvæði umhverfis Vestmanneyjar
og allt austur að Vík voru þaulleituð.
Haustið 2007 bárust síðan fréttir af
umtalsverðu magni sandsílis víða á
grunnslóð við landið sunnan- og
vestanvert en svo virðist sem sand-
sílaseiði hafi borist inn á svæðin eftir
að rannsóknaleiðangri sumarsins
lauk. Athuganir á sandsílum sem afl-
að var í grennd við Vestmannaeyjar
og einnig í Faxaflóa haustið 2007
sýndu að þetta voru seiði frá vorinu.
Þetta er athyglisvert í ljósi þess að
frekar lítið fannst af seiðum í rann-
sóknaleiðangri 2007. Lundarnir í
Vestmannaeyjum, sem reiða sig á
sílið fyrir ungana, fundu þessi seiði
ekki fyrr en í ágúst.
Eitthvað sérstakt
Valur og Kristján telja að „eitt-
hvað sérstakt“ hafi gerst við Vest-
manneyjar og Vík. Svo virðist sem
stofn sandsílis í nágrenni við Vest-
mannaeyjar hafi orðið fyrir áfalli
sem hafi nánast þurrkað hann út.
Ástandið lagaðist þó aðeins árið 2008
sérstaklega á Víkinni þar sem þétt-
leiki sandsílis jókst talsvert en ein-
ungis lítillega við Vestmannaeyjar
en þessa breytingu má að mestu
rekja til 2007 árgangsins.
Ljósmynd/Valur Bogason
Sandsílarannsóknir Við veiðarnar nota þeir Valur og Kristján sandsílaplóg, sem er hentugur þegar sílið er grafið í botninn, og seiðaflotvörpu þegar sílið
er uppi í sjó. Hér eru þeir á veiðum á Gæfu VE. Árin 2006 og 2007 veiddust aðeins 20 síli við Vestmannaeyjar að Vík. Eitthvað sérstakt hafði gerst.
Sandsíli hafa enga
ástæðu til bjartsýni
 Sandsílastofninn hangir á horriminni  Þarf góða nýliðun, helst nokkur ár í röð
 Eitthvað sérstakt gerðist  Afræningjar myndu strax höggva stór skörð í stóran stofn
Valur Bogason
Ýmsar tilgátur eru á lofti um mögulegar
ástæður hnignunar sandsílastofnsins
en Valur og Kristján segja að erfitt sé
að benda á eina afmarkaða orsök og
telja frekar að þetta sé samspil margra
þátta. Helst hefur verið horft til aukins
afráns og umhverfisáhrifa.
Sterkari ýsustofn?
2003-árgangur ýsu var mjög stór og
ýsustofninn í miklum vexti þegar nýlið-
unarbrestur verður hjá sandsíli en ýsa
er þekkt sílaæta og getur einnig étið
egg sandsílis.
Álit: Valur segir að ekki sé hægt að
horfa fram hjá hugsanlegum áhrifum af
þessum vexti ýsustofnsins á sandsíli.
Hins vegar hafi talsverður hluti af vexti
ýsustofnsins orðið fyrir norðan land
sem dregur úr áhrifum ýsu á sandsíli
fyrir sunnan land. Fæðugögn, þ.e. gögn
um fæðu í ýsumögum, styðja ekki að
hrunið megi eingöngu rekja til ýsunnar.
Á þessum tíma voru einnig aðrar fisk-
tegundir í vexti sem éta sandsíli.
Makríllinn étur sílið
Makríllinn, ný tegund á Íslands-
miðum, étur sílið.
Álit Valur segir að vissulega éti
makrílstofninn mikið magn. Uppistaðan
í fæðu hans sé hins vegar áta og frekar
lítið hefur fundist af síli í mögum mak-
ríls hér við land. Það getur þó að hluta
skýrst af slæmu ástandi sandsíla-
stofnsins því þekkt er að makríll éti
sandsíli. Þar að auki varð hrunið í síla-
stofninum áður en makríll fór að láta á
sér kræla að verulegu marki á grunn-
slóð. Líklega veldur koma makríls
auknu afráni á sandsíli en einnig kemur
til aukin samkeppni um fæðu við sílið.
Súrefnisskortur á botni
Sú tilgáta hefur komið fram á bryggj-
unum í Vestmannaeyjum að hrun í
stofni sandsílis við eyjarnar megi kenna
miklum blóma þörunga í hafinu síð-
sumars 2004. Mikill þéttleiki þörung-
anna við botninn hafi komið í veg fyrir
að sílin niðurgrafin í botninn fengju súr-
efni.
Álit: „Við fengum ekki upplýsingar
um þetta fyrr en löngu seinna og feng-
um aldrei sýni af þessum þörungum og
vitum því ekki hvað þetta var,“ segir
Valur. „Sú tilgáta að þörungar hafi kæft
sandsílin er ekki verri en margar aðrar
en við höfum ekkert í höndunum sem
getur staðfest hana,“ segir Valur. Ef
þörungar í miklum þéttleika leggjast á
botninn er hins vegar voðinn vís fyrir
sandsílin. „Þau verða að geta andað í
sandinum og ef þau geta það ekki þurfa
þau að leita upp í sjó þar sem afræn-
ingjar bíða þeirra,“ segir hann.
Ýmsar
kenningar um
ástæður
Skannaðu kóðann
til að lesa um fleiri
kenningar um
hrun sandsílisins
og álit.
Hrygning sandsílis hefst í október
og lýkur í desember en eggin
byrja að klekjast í byrjun apríl.
Þetta telst langur tími og t.d. er
algengt hjá fiskum að frá hrygn-
ingu fram að klaki líði 10-20 dag-
ar. Þetta þýðir að sandsíli geta
verið viðkvæm fyrir umhverf-
isbreytingum að vetrarlagi, að
sögn Vals.
Um veturinn eru hrognin í dvala
en talið er að um vorið verði sam-
spil hita, birtu og seltu til þess að
koma af stað þroska í hrognunum. Breytingar á sjávarhita að vetrarlagi
gætu því flýtt eða seinkað klaki og þar með haft áhrif á nýliðun sandsílis,
t.d. ef seiðin hitta ekki á rétta fæðu eftir klak. Seiðin myndbreytast við 35-
55 mm lengd en fram að þeim tíma rekur þau um uppi í sjó með straumum.
Um mitt sumar fá seiðin hreistur og geta þar með grafið sig ofan í sandinn.
„Sandsílin eru mjög staðbundin eftir það og taka þau sér þá bólfestu í sínu
póstnúmeri,“ segir Valur. Sílin eru því háð því að finna sandbotn. Þar grafa
þau sig niður til að verjast afræningjum, fiskum, hvölum og fuglum. Fram
að þeim tíma að seiðin geta grafið sig í sandinn eru þau háð straumum
sem geta haft mikil áhrif á útbreiðslu og afdrif sílanna.
Vilja komast í rétt póstnúmer
SANDSÍLI VIÐKVÆM FYRIR BREYTINGUM Á UMHVERFINU
Ungafæða Sandsíli eru afar heimakær.