Morgunblaðið - 08.06.2011, Qupperneq 30

30 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. JÚNÍ 2011
Árni Matthíasson
arnim@mbl.is
Segja má að aðal bóka bandaríska
metsöluhöfundarins Jodi Picoult sé
að í þeim velti hún upp spurn-
ingum sem fólk spyrji gjarna, en
vilji ekki endilega fá svör við eða
treysti sér ekki til að svara sjálft.
Dæmi um það er bókin Brothætt
sem kom út á Íslensku fyrir stuttu,
en í henni höfðar móðir fatlaðrar
stúlku skaðabótamál á hendur fæð-
ingarlækninum fyrir „óréttmæta
fæðingu“. Í bókinni varpar Picoult
fram þeirri spurningu hvort móð-
irin muni geta sannfært dóttur
sína um að hún elski hana ná-
kvæmlega eins og hún er, en einn-
ig hvort hún óski þess, innst inni,
að dóttir sín hefði aldrei fæðst. Að-
spurð um það hvernig hægt sé að
svara slíkum spurningum svarar
Picoult því til að það eigi ekki að
vefjast fyrir neinum, „vegna þess
að það er ekki til neitt rétt eða
rangt svar við slíkum spurn-
ingum“, segir hún og skýrir það
svo að hún skrifi ekki bækur sínar
af yfirvegaðri ró.
„Ég held að það sé ekki hægt að
skrifa almennt og halda tilfinn-
ingalegri fjarlægð frá því sem
maður er að skrifa um. Mér finnst
ég frekar vera eins og laufblað í
vindi sem feykt er í eina átt og svo
aðra – nú hef ég samúð með þess-
ari persónu og svo hef ég samúð
með hinni eins og hendi sé veifað.
Mitt verkefni er að reyna að draga
fram flestar hliðar máls og gera
lesandanum þannig kleift að draga
eigin ályktanir. Hver lesandi hefur
sínar skoðanir á hlutunum og fyrir
vikið mun hver upplifa bækurnar á
sinn hátt. Mér finnst þær bækur
frábærar sem vekja deilur með
lesendum um hvað sé rétt og hvað
rangt; vekja þá til umhugsunar; ef
mér tekst að skrifa slíka bók hef
ég náð takmarki mínu.“
Kveikjan að Brothætt var blaða-
grein sem Picoult las um móður
sem fór í mál við fæðingarlækni
fyrir „óréttmæta fæðingu“ og fékk
út úr því bætur upp á hundruð
milljóna króna. Hún segir að af
greininni hafi mátt ráða að móðirin
hafi höfðað málið til að geta veitt
syni sínum, sem var með sjaldgæf-
an erfðagalla, bestu umhirðu sem
völ var á, „en til þess að sannfæra
kviðdóminn varð hún að lýsa því
yfir að ef hún hefði vitað af gall-
anum hefði hún látið eyða fóstr-
inu.“
Afdráttarlaust rangt eða
ótrúlega rétt
„Þessi siðferðisklemma varð til
þess að ég fór að velta fyrir mér
hvernig málið hefði þróast ef
drengurinn hefði ekki verið alvar-
lega andlega fatlaður heldur bara
líkamlega fatlaður – hvað ef barnið
gæti heyrt það er móðir þess segði
fyrir rétti að hún óskaði þess að
það hefði aldrei fæðst? Í framhaldi
af því kynnti ég mér beinstökkva
(Osteogenesis imperfecta), en börn
með þann erfðasjúkdóm eru með
stökk bein sem brotna við minnsta
átak, auk þess sem ýmis erfið lík-
amleg vandamál fylgja sjúkdómn-
um. Börn sem þjást af sjúkdómn-
um eru þó 100% eðlileg hvað
andlegt atgervi varðar og iðulega
klárari en jafnaldrar þeirra þar
sem þau eyða meiri tíma í að lesa
og grúska í ljósi þess að þau geta
ekki leikið sér eins og venjuleg
börn.
Ég kynnti mér sjúkdóminn með
því að heimsækja fjölskyldur
barna með beinstökkva og börnin
voru öll indæl, vel gefin og aðlað-
andi persónuleikar. Margir sneiða
hjá börnum í hjólastólum, en þegar
maður eyðir tíma með börnum með
beinstökkva sér maður ekki mun-
inn á þeim og ófötluðum, maður
tekur bara eftir því hvað þau eru
lík öðrum börnum. Þau flissa og
daðra og stríða bræðrum sínum.
Þau segja aulabrandara og nöldra
yfir löngum bílferðum og neita að
borða sprotakál. Þau þekkja þó
ýmislegt sem venjuleg börn hafa
ekki upplifað, spelkur og fatla og
lyfjagjöf og mænugrindur. Þegar
maður fylgist með samskiptum
þeirra við foreldra sína sér maður
líka að þeir eru eins og hverjir
aðrir foreldrar, tilbúnir til að gera
hvaðeina til þess að barn þeirra
geti lifað sem bestu lífi, jafnvel þó
það feli í sér að ljúga að dómara
og kviðdómi. Og skyndilega verður
erfitt að meta hvort það sé afdrátt-
arlaust rangt eða ótrúlega rétt.“
Eldfimt málefni
Af ofangreindu má ráða að Pico-
ult leggur talsverða vinnu í bækur
sínar, en ýmislegt í þeim er ekki
hægt að rannsaka, snar þáttur í
þeim er það sem hlýtur að byggj-
ast á hyggjuviti eða tilfinningum
höfundar. Aðspurð um hvernig hún
glími við slíkar spurningar tekur
hún undir það að þau svör verði að
koma frá henni sjálfri. „Það er þó
ýmislegt sem kalla má sammann-
legt og við getum öll skilið. Ég hef
ekki átt barn með beinstökkva, en
ég á barn sem glímdi við þrálátan
sjúkdóm og get því ímyndað mér
hvernig það sé að vera Charlotte
[móðirin] sem óskar þess að beinin
í henni væru að brotna en ekki
bein Willow [dótturinnar]. Ég hef
líka ekki skilið við eiginmann
minn, en við höfum deilt og ég get
því ímyndað mér hvernig að sé að
skilja.“
Bækur Jodi Picoult hafa iðulega
verið umdeildar, en um enga hafa
menn þó deilt eins mikið og síð-
ustu bók hennar, Sing You Home,
þar sem hún tekur fyrir samkyn-
hneigð, verulega eldfimt málefni
vestan hafs. Aðspurð hvort hún
hafi fundið fyrir ónáægju lesenda
sinna segir hún að það hafi þá að-
eins verið vestan hafs, lesendur í
öðrum löndum skilji almennt ekki
af hverju deilt sé um réttindi sam-
kynhneigðra.
„Í Bandaríkjunum hafa margir
gagnrýnt mig fyrir að koma „óorði
á kristni“, þar á meðal margir sem
ekki hafa lesið bókina. Ég legg þó
áherslu á að því er hvergi haldið
fram í bókinni að allir kristnir hati
samkynhneigða, þvert á móti þá
nefni ég það oft í henni að svo sé
ekki. Kristnir vinir mínir eru allir
mjög fylgjandi réttindum samkyn-
hneigðra en málum er svo komið
að hávær minnihluti evangelískra
kristinna hefur komið sér fyrir í
ræðustólnum og það eru þeir sem
berjast fyrir því að lög verði sett
sem takmarki rétt samkynheigðra
hvað varðar hjónaband og ættleið-
ingar. Ég beini spjótum mínum að
slíku fólki í bókinni þar sem ég
ræði um söfnuðinn sem [söguper-
sónan] Max tilheyrir. Samtölin
sem ég birti í bókinni eru svo orð-
rétt höfð uppúr sex tíma viðtali
sem ég átti við fulltrúa kristnu
samtakanna Focus on the Family.
Þó margir hafi gagnrýnt mig
fyrir bókina hafa fleiri skrifað mér
og lýst ánægju sinni með hana, ég
nefni sem dæmi bréf frá konu sem
las bókina og hringdi síðan grát-
andi í samkynhneigðan son sinn,
enda hafði hún ekki áttað sig á því
hvaða erfiðleika hann hefði þurft
að ganga í gegnum. Hundruð sam-
kynhneigðra ungmenna hafa komið
að máli við mig eftir bókakynn-
ingar og sagt mér frá því að for-
eldrar þeirra hafi komið fram við
þá eins og Max kemur fram við
Zoe [fyrrverandi eiginkonu sína
sem er samkynheigð]. Hundruð
íhaldssamra kristinna hafa líka
sent mér póst og sagt að bókin
hafi orðið til þess að þeir end-
urmátu afstöðu sína til samkyn-
hneigðra og eins þá skyldu að
fylgja kirkju sinni að máli í einu og
öllu.
Ég held að það sé talsverður
munur á því hvað bandarískum al-
menningi finnst og skoðunum
íhaldssamra stjórnmálamanna, en
því verður þó ekki neitað að það er
víða skortur á umburðarlyndi í
Bandaríkjunum, því miður, og
dæmi um staði þar sem fólki er
neitað um þjónustu fyrir það eitt
að vera samkynhneigt eða það
jafnvel beitt ofbeldi.“
Mér finnst ég vera
eins og laufblað í vindi
 Bandaríski metsöluhöfundurinn Jodi Picoult er ófeimin við að fara það sem aðrir hætta sér ekki
 Picoult spyr spurninga sem fólk vill ekki endilega fá svör við eða treystir sér ekki til að svara
Ófeimin Bandaríski rithöfundurinn Jodi Picault er umdeild fyrir bækur sínar og fjallar oft um umdeild málefni.
Jodi Picoult er hálffimmtug. Fyrsta
bók hennar, Songs of the Hump-
back Whale, kom út 1992. Síðan
eru komnar bækurnar Harvesting
the Heart (1993), Picture Perfect
(1995), Mercy (1996), The Pact
(1998), Keeping Faith (1999), Plain
Truth (2000), Salem Falls (2001),
Perfect Match (2002), Second
Glance (2003), My Sister’s Keeper
(2004), Vanishing Acts (2005),
The Tenth Circle (2006), Nineteen
Minutes (2007), Change of Heart
(2008), Handle With Care (2009),
House Rules (2010) og Sing You
Home (2011). Fjórar þeirra hafa
verið kvikmyndaðar, The Pact, Pla-
in Truth, The Tenth Circle og My
Sister’s Keeper. Á íslensku hafa
komð út Á ég að gæta systur minn-
ar? 2006, Nítján mínútur 2007 og
Brothætt 2011.
Jodi Picould kom hingað til
lands í boði eiginmanns síns, en
hann gaf henni ferðina í
fertugsafmælisgjöf. Hún segir Ís-
land stórkostlega fallegt og ævin-
týralegt, því líkast sem það sé get-
ið af Skotlandi og Alaska með
virkum eldfjöllum og heitum upp-
sprettum. „Þar tala menn líka
stóreinkennilegt tungumál með
fullt af hljóðum sem ekki eru til í
ensku og ég gafst upp á því að
reyna að tala það.“
Stóreinkennilegt tungumál
ÍSLANDSHEIMSÓKN JODI PICOULT
Jodi Picoult á Íslandi.