Morgunblaðið - 09.06.2011, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. JÚNÍ 2011
Hamskipti lífríkis og landslags
FRÉTTASKÝRING
Rúnar Pálmason
runarp@mbl.is
„Breytingarnar eru geysilega mikl-
ar og á stórum skala,“ segir Arnþór
Garðarsson, líffræðingur og pro-
fessor emeritus við Háskóla Íslands
sem hefur fengist við sjófuglataln-
ingar hér við land allt frá árinu
1975.
Talningar Arnþórs og samstarfs-
manna hans hafa sýnt að mörgum
bjargfuglategundum fækkaði mikið
hér við land frá um 1985 til um 2007.
Frá 2006 til 2009 hríðfækkaði svart-
fugli í Látrabjargi. Samtals nam ár-
leg fækkun 24% hjá stuttnefju, 20%
hjá álku og 7% hjá langvíu. „Eins og
þetta er núna, 20% fækkun á ári,
þrjú ár í röð, þá er það alveg hrika-
legt. Maður átti alls ekki von á
þessu,“ segir Arnþór.
Hann segir að álkan sé nánast að
hverfa af Hornströndum. Þar hafi
henni fækkað á árunum 1985 til
2007 úr 70.000 í 5.000 pör. Í Látra-
bjargi hafi henni fækkað úr 230.000
pörum í um 100.000. Í Grímsey hafi
álku á hinn bóginn fjölgað en hvergi
nærri nóg til að vega upp á móti
fækkuninni á Vestfjörðum. Ritunni
hefur vegnað betur en hún hefur þó
nánast horfið úr sumum fugla-
björgum þar sem hún var áður í
miklum mæli, s.s. í Skoruvíkur-
bjargi á Langanesi, en fjölgað ann-
ars staðar. Heildarfækkun var um
10% hjá ritu frá um 1985 til um 2007.
Stór hluti stofna á heimsvísu
Fækkun í fuglabjörgunum á Vest-
fjörðum og Grímsey er stórmál því
hvorki meira né minna en um 80-
90% svartfugla og um helmingur ís-
lenska ritustofnsins verpa þar. Ís-
lensku björgin eru mikilvæg fyrir
stofnana á heimsvísu. Ef miðað er
við allt N-Atlantshafið eru 63% af
álkustofninum með aðsetur í vest-
firsku björgunum og í Grímsey, þar
28% af langvíu, 16% af stuttnefju og
11% af ritu.
Frá 1982 til 2005 stóð Arnþór fyr-
ir fuglatalningu á um fimm ára fresti
í þremur fuglabjörgum: Hafnabergi
og Krísuvíkurbergi á Reykjanes-
skaga og Skoruvíkurbjargi á Langa-
nesi. Fram til 2005 hélst fjöldi fugla
að mestu stöðugur. „En svo allt í
einu byrjar þetta að detta niður um
árið 2005,“ segir Arnþór. Hann
gerði þegar ráðstafanir til að geta
talið í vestfirsku fuglabjörgunum
þar sem obbinn af fuglinum heldur
sig. Talningar í litlu björgunum eru
einfaldari og ódýrari, en íslenskir
vísindamenn þurfa mikið að hugsa
um kostnaðinn. Þegar mikið liggur
við dugar alls ekki að halda sig
við litlu björgin. „Það er eins og
að spá fyrir um íbúafjöldann í
Reykjavík með því að telja íbúa
á Raufarhöfn,“ segir Arnþór.
Á árunum 2006-2007 og svo aftur
árið 2009 var farið í talningarferðir í
stóru fuglabjörgin. Enn er verið að
vinna úr gögnum frá síðustu ferð en
þær niðurstöður sem þegar liggja
fyrir sýna mikla fækkun. Niðurstöð-
urnar kalla á frekari rannsóknir,
einkum tíðari talningar, til að kanna
hvort ástæða sé til að grípa til
verndunaraðgerða.
Hætti vorveiðum á svartfugli
Arnþór vill reyndar að nú þegar
verði hætt að veiða svartfugl að vori.
„Þessi vorveiði á svartfugli er skað-
vænleg í sjálfu sér og í raun tíma-
skekkja,“ segir hann. Þrátt fyrir
stærð sjófuglastofna séu þeir við-
kvæmir, sérstaklega þegar þeim fari
hnignandi vegna aðstæðna í nátt-
úrunni. Sjófuglar verpi einu eggi á
ári, þeir verði gamlir en eignist fáa
unga. Hnigni sjófuglastofni sé hann
lengi að ná sér. Einnig sé hugsan-
legt að banna þurfi eggjatekju en
hugsanlega myndi duga að banna
eða takmarka verslun með egg.
Morgunblaðið/Ernir
Krýsuvíkurbjarg Það var dapurlegt ástand í bjarginu þegar dr. Guðmundur A. Guðmundsson, dýravistfræðingur hjá Náttúrufræðistofnun og samstarfsmaður Arnþórs Garðarssonar við sjó-
fuglatalningar, skoðaði bjargið í fyrradag. Svartfuglarnir svömluðu á sjónum í stað þess að liggja á eggjum á syllunum og ritan hafði ekki haft fyrir því að byggja upp hreiður eins og hún er vön.
Sjófuglum fækkar hrikalega og
óvænt í stóru fuglabjörgunum
 Á þremur árum fækkaði stuttnefju um 24% á hverju ári í Látrabjargi  Álku fækkaði um 20% á hverju ári
 Ástandið verður „óglæsilegt“ haldi þróunin áfram  Fjöldinn „datt niður“ árið 2005  Sumir færa sig til
Skannaðu kóðann
og skoðaðu
Kreppu í
Krísuvíkurbjargi.
Vísindamenn sem rannsaka sjó-
fugla benda margir á að breytingar
meðal sjófuglastofna gefi vísbend-
ingar um breytingar í höfunum.
Fuglarnir eru jafn háðir höfunum
um fæði og fiskar en auðveldara er
að fylgjast með og telja fuglana.
Miðað við þá miklu hnignun sem
hefur mælst í mörgum tegundum
sjófugla hér við land frá árinu
2005 er greinilegt að mikil tíðindi
hafa orðið neðansjávar.
Erfitt að ráða í ástæður
Þegar Arnþór er spurður um skýr-
ingar á því að sjófuglum hefur
fækkað svo mjög tekur hann var-
lega til orða. „Sjófuglar eru bölv-
aðir með að þegar þeim fækkar á
varpstað geta þeir verið
að gera nokkuð marga
mismunandi hluti. Ef
þeir sjást ekki í einu
bjargi getur það staf-
að af því að þeir eru
úti á sjó og koma
ekki upp að
landi. Sjó-
fuglar eru
langlífir og leggja meiri áherslu á
að bjarga sjálfum sér en að koma
upp unga,“ segir hann. Varp út-
heimti mikla orku, hvert egg er
fuglinum dýrt. Hugsanlega sé fugl-
inn að reyna að aðlagast breyttum
aðstæðum, s.s. með því að verpa
ekki á hverju ári. Einnig geti verið
að afföllin séu meiri en áður. Einn-
ig er möguleiki á að hvort tveggja
sé að gerast, þ.e. afföll hafi aukist
og varpi verið frestað. „Síðan geta
þeir flutt sig til, eins og álkan er að
sýna okkur. Við höfum eiginlega
ekki nægilega mikil gögn,“ segir
hann. „Þetta eru margar dokt-
orsritgerðir að kanna hverja teg-
und fyrir sig og fara ofan í saum-
ana á þessu.“
Haldi þróunin svona áfram getur
ástandið í björgunum orðið dap-
urlegt. „Eins og er sjá bara mjög
kunnugir muninn í björgunum. Það
er mjög erfitt að spá fyrir um hvað
gerist,“ segir Arnþór. „Maður fer
ekkert á taugum yfir þessu en
þetta er breyting. En hvert hún
leiðir? Það eru svo margir mögu-
leikar í stöðunni.“
Hvert egg er fuglinum dýrt
ÓVÍST HVAR FUGLINN ER, SÉ HANN EKKI Á VARPSTAÐ
Arnþór Garðarsson