Morgunblaðið - 09.06.2011, Síða 15

15
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. JÚNÍ 2011
Hamskipti lífríkis og landslags
Allir gæsa-
stofnar sem
hér verpa eða
eiga leið um
eru í vexti,
nema blesgæs-
in. Í heiða-
gæsastofninum
eru nú um
360.000 fuglar
og hefur hann
tífaldast frá
miðri síðustu öld. Grágæsa-
stofninn er um 110.000 fuglar
og hefur fjórfaldast frá miðri
síðustu öld. Talið er að stofn-
stærð grágæsa sé vanmetin.
Arnór Þórir Sigfússon,
fuglafræðingur hjá Verkís,
segir að ástæðan fyrir því að
fjölgað hafi í flestum gæsa-
stofnum, allt frá miðri síðustu
öld, sé talin sú að aðstæður á
vetrarstöðvum hafi batnað.
Gæsir eigi nú auðveldara með
að afla sér fæðu, s.s. á korn-
ökrum og fleiri fuglar lifi vet-
urinn af en áður. Þrátt fyrir
þessa fjölgun virðast gæsirnar
ekki hafa gengið nærri gróðri á
varpstöðvunum hér á landi og
því hafi stofninn braggast mik-
ið. Gróður virðist hafa batnað á
á landinu á síðustu árum. Varp-
lönd heiðagæsa sem áður voru
tiltölulega lítil hafa margfald-
ast. Þá hafi kornrækt hér á
landi aukist mjög síðustu ár sem
hjálpi gæsunum. Fjölgun gæsa
sé ekki með beinum hætti
rakin til hlýnunar. Grágæs-
in hefur reyndar breytt at-
ferli sínu og stærri hluti
stofnsins flýgur nú
skemmra suður á bóginn
en áður. Þá virðist auk-
inn hluti grágæsa-
stofnsins, lík-
lega nokkur
þúsund
fuglar,
hafa
vetur-
setu á
Suður-
landi.
Auðveldara líf á vetrarstöðvum
heiðagæsa og grágæsa erlendis
Arnór Þórir
Sigfússon
Misjafnt er á milli stofna hversu
miklar breytingar hafa orðið. Sumir
virðast hafa orðið illa úti en aðrar
tegundir hafa getað aðlagast betur.
Hér má sjá yfirlit yfir niðurstöður
fuglatalninga Arnþórs Garð-
arssonar:
Stuttnefju fækkar mikið
Stuttnefju fækkaði um 38% milli
1985 og 2006/7 í vestfirsku risabjörg-
unum og í Grímsey. Henni fækkaði
um 24% á ári milli 2006/7 og 2009.
Hvers vegna? Arnþór segir sennileg-
ast að fækkunin tengist hlýnun enda
sé Ísland á suðurmörkum út-
breiðslusvæðis stuttnefju. Henni
byrjaði að fækka fyrr en öðrum teg-
undum, s.s langvíu. Stuttnefjan er
náskyld langvíu en er meiri úthafs-
fugl og lifir meira á krabbadýrum.
Langvía reiðir sig á síli
Langvíu fækkaði um 27% milli
1985 og 2006/7 í vestfirsku risabjörg-
unum og í Grímsey. Í Látrabjargi
fækkaði henni um 7% á ári milli
2006/7 og 2009.
Hvers vegna? Arnþór bendir á að
langvía reiði sig á síli og loðnu en
báðir stofnar hafi verið veikir undan-
farin ár. Langvían hafi einnig fært
sig til en það geri ekki allar tegundir.
Ritu fækkar og hún færir sig
Rita er útbreiddari en aðrir sjó-
fuglar og er bæði í stórum björgum
og smásnösum víða um land. Stofn-
inn hrundi á Norðausturlandi. Sér-
staklega er ástandið alvarlegt á
Langanesi þar sem fuglum fækkaði
úr 200.000 í um 50.000 pör. Fyrir
norðan og vestan er í lagi með unga-
framleiðslu 2005 til 2009 en allt er í
skralli austan og sunnan við landið
og upp að Látrabjargi.
Hvers vegna? „Við vitum að varpið
hefur gengið illa hjá ritu sem lifir að
mestu á sandsíli. Það er betra ástand
fyrir Norðurlandi, líklega vegna þess
að þar getur fuglinn einnig náð sér í
loðnu,“ segir Arnþór. Langvía og rita
hafa verið í sókn a.m.k. frá 1950. „En
þetta er í fyrsta sinn sem þessar teg-
undir detta niður á þeim tíma sem
mælingar liggja fyrir, í nútíma.“
Sandsílið hafi oft farið í gegnum krís-
ur áður. Árin frá 1911 til 1915 hafi
verið fræg sílaleysisár. Menn hafi
fyrst og fremst orðið varir við að kríu-
varpið dróst saman því þá voru menn
að tína kríuegg til að selja til Reykja-
víkur.
Fýll étur fjölbreyttari fæðu
Talið er að fýl hafi fjölgað allt frá
18. öld. Honum er almennt að fækka
sunnan- og vestantil á landinu en
hann hefur haldið í horfinu norðan-
og austanlands.
Hvers vegna? Fæða fýls er fjöl-
breytt og erfitt að segja til um
ástæður fækkunar.
Álka kemur fram í Grímsey
Álkan er að færa sig til. Hún er
að hverfa af Hornströndum og kem-
ur að einhverju leyti fram í Gríms-
ey.
Hvers vegna? Álka reiðir sig mjög á
sandsíli, líkt og langvía.
Aðrir sjófuglar
Stofnar skarfa og súlu hafa yfir-
leitt verið á uppleið á öllu Atlants-
hafinu. Súlu er búið að telja í 100 ár
og henni fjölgar stöðugt. Arnþór
segir að toppskarfurinn fylgi sand-
sílinu og hann hafi verið að flytja sig
til. Dílaskarfur sem var í mikilli
lægð um 1995 er á uppleið.
„Þetta eru tegundir sem hefur
sennilega hrakað af mannavöldum
og eru kannski núna að ná sér eftir
19. öldina,“ segir Arnþór. Æð-
arfuglinn á líka góðu gengi að fagna.
Talning á bjargfuglum 2005-2008
Fýll Langvía Rita Stuttnefja Álka
Skýringar: Hlutfallsleg breyting milli talninga 2005-2008 og 1983-1986.
Að hverfa Fækkar (ummeira en 20%) Lítil breyting Fjölgun (ummeira en 20%). Eftir því sem hringirnir eru stærri eru fuglabjörgin stærri. Kassar sýna ástand í dreifðum byggðum.
Sumir færa sig í aðrar byggðir
 Stuttnefju byrjaði að fækka á undan öðrum  Álkan er að hverfa úr risabjörgunum á Hornströndum
 Flestar tegundir reiða sig mjög mikið á sandsíli  Langvía og rita voru í sókn frá 1950 en fækkar nú óðum
Morgunblaðið/Ómar Óskarsson
Rita Á árunum 1984-86 var stofn-
stærð talin vera 630.000 pör.
Morgunblaðið/RAX
Langvía Á árunum 1984-86 var
stofnstærð talin vera 992.000 pör.
Morgunblaðið/Ómar Óskarsson
Fýll Stofnstærð er óþekkt en líklega
ekki undir 1 milljón para.
Morgunblaðið/Ómar Óskarsson
Álka Á árunum 1984-86 var stofn-
stærð talin vera 378.000 pör.
Morgunblaðið/Ómar Óskarsson
Stuttnefja Á árunum 1984-86 var
stofnstærð talin vera 579.000 pör.
Það er ekki einfalt mál að telja
fugla í stóru fuglabjörgunum.
Arnþór bendir á að flatarmál
þess stærsta, Látrabjargs, sé
álíka og flatarmál Reykjavíkur
innan Hringbrautar. „Þú sérð
ekkert ef þú stendur á brúninni
og alls ekkert ef þú ert fyrir neð-
an,“ segir hann. Þar að auki eru
björgin afskekkt og ekki auðvelt
að hitta á rétt veður- og birtu-
skilyrði til talningar. Á Íslandi er
fátt fólk en mikið af björgum og
fugli.
En hvernig er þá talið?
Arnþór hefur á síðustu árum
þróað aðferð til að telja bjarg-
fugla. Notuð er flugvél og sér-
hæfður ljósmyndabúnaður. Síð-
an er flogið þvert út af
björgunum og myndir teknar á
ská, með 25 gráðu fráviki frá lóð-
línu, niður úr flugvélinni. Þannig
fást talningarsnið frá bjargbrún
til sjávar, yfirleitt 30-50 metra
breið. Af þeim má telja fýls-
hreiður, rituhreiður og svart-
fugla, þ.e. langvíu, stuttnefju og
álku. Arnþór byrjaði að nota loft-
myndir til að telja fugla í kring-
um 1975, fyrst í litlum klettum
en með batnandi tækni gat hann
notað aðferðina í stærri björg-
unum. Á árunum 1983-1985 var
fyrst talið í stóru fuglabjörg-
unum með þessari aðferð.
Fljúga fram
af brúninni og
smella af
TÆKNI VIÐ AÐ TELJA
Tryggvi Guðmundsson, lögfræðingur
á Ísafirði, byrjaði 14 ára gamall að
síga í björg eftir eggjum og hefur
gert það í 50 ár. Honum sýnist ekki
að svartfugli hafi fækkað í Hælavík-
urbjargi og Hornbjargi, nema þá af
völdum refs og setur mikinn fyr-
irvara við talningar fuglafræðinga.
Afar erfitt sé að telja fugla í björgum.
Tryggvi og aðrir Vestfirðingar
komust ekkert til eggja enda „stöðug
norðaustanátt í heilan mánuð og ekki
lendandi undir Hornbjargi“. Hæla-
víkurbjarg hefði lítið sem ekkert ver-
ið stundað undanfarna áratugi. Aðal-
eggjasvæðið þar, Gránef, er í miðju
bjarginu og erfitt að komast þangað.
Tryggvi telur ekki að fugli hafi
fækkað í Gránefjum og Hælavíkur-
bjargi. Í Hornbjargi hafi fugli ekki
heldur fækkað, þ.e. á þeim stöðum
þar sem hann er hólpinn fyrir ref. Af
fréttum af dæma hafi svartfugli á
hinn bóginn fækkað fyrir austan og
sunnan. „Sennilega er þetta spurning
um fæðu. Það er eins og fuglinn hér
fyrir vestan lifi
ekki alveg á sama
sílinu og austur
frá. Maður sér
það á eggjunum.
Þau eru öðruvísi.
Rauðan er miklu
ljósari í eggjunum
frá Langanesi
heldur en í björg-
unum hérna.“
Reyndar sé erf-
itt að bera ástandið í Hornbjargi síð-
ustu 10-20 árin saman við ástandið nú
því svæðin sem mest hafi verið sótt,
neðst í bjarginu, séu orðin tóm af
fugli. Skýringin sé sú að refir hafi
numið land niðri í bjarginu. „Maður
sá það frá ári til árs hvernig þræðing-
arnir [mjóar syllur] tæmdust eftir því
sem refurinn nam meira land.“
Tryggvi segir að eggjataka sé
deyjandi atvinnugrein. Fyrir 30-40
árum hafi þetta verið stórútgerð og
egg seld um allt land. Nú séu hann og
Einar Valur Kristjánsson og nokkrir
til viðbótar þeir einu sem fari til eggja
og tíni fyrir vini og fjölskyldur. Þegar
þeir hætti þessu sé enginn til að taka
við. „Þetta er bara merki fyrri tíma
og svo sem ekkert vit í að menn séu
að hætta lífinu við þetta í dag,“ segir
hann. „Þessi síðasta kynslóð hefur
gert þetta meira af íhaldssemi en af
þörf.“
Tilmæli umhverfisráðherra um að
eggjataka og veiðar á svartfugli verði
takmarkaðar eða felldar niður séu í
besta falli misskilningur en í versta
falli heimska. Samanlagðir stofnar
langvíu, álku og stuttnefju telji senni-
lega um 10 milljónir fugla og eggja-
takan hafi ekkert að segja.
Þaulvanur eggjatínslumaður
telur ekki að fugli sé að fækka
Tryggvi
Guðmundsson.
Áhrif hlýnunar undanfarinna ára
koma vel fram í íslensku jökl-
unum. Þegar jöklarnir hopa breyt-
ist landslagið og ný lón verða til.
Á morgun