Morgunblaðið - 09.06.2011, Blaðsíða 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. JÚNÍ 2011
Hvað skyldi helst ógna íslensk-
um börnum og hvað er til ráða?
Í nýlegri skýrslu UNICEF á
Íslandi kemur fram að fjöldi ís-
lenskra barna sætir kynferðislegu
ofbeldi.
Undanfarnar vikur hafa fjöl-
miðlar vakið athygli á neyð ís-
lenskra barna sem ánetjast vímu-
efnum, bæði eiturlyfjum og
læknadópi.
Á sama tíma finnst mannrétt-
indaráði Reykjavíkurborgar mik-
ilvægast að samþykkja tillögur
sem miða að því að binda enda á
farsælt samstarf skóla og kirkju í
hverfum borgarinnar. Þó hafa
ekki verið lögð fram nein gögn um
að eitt einasta barn hafi skaðast af
því samstarfi. Um er að ræða lítt
breyttar tillögur frá síðastliðnu
hausti. Þá mættu þær mikilli and-
stöðu en eru núna keyrðar í gegn
og sendar borgarráði til loka-
afgreiðslu.
Hvað finnst almenningi? Hvað
finnst kjósendum flokkanna sem
mynda meirihluta í borgarstjórn?
Er ekki kominn tími til að láta í
sér heyra? Eða – er öllum sama?
Ólafur Jóhannsson
Mannréttindi
barna tryggð?
Höfundur er sóknarprestur.
Ýmsar stofnanir,
fyrirtæki og háskólar
hafa tekið að sér að
rannsaka hagi ólíkra
þjóðfélagshópa frá
hruni. Tilgangurinn er
að varpa ljósi á hverj-
ir eigi um sárast að
binda í samfélaginu
og þurfi á mestri
hjálp að halda. Sam-
kvæmt Rauða kross-
inum standa fimm hópar verst að
vígi. Þeir eru atvinnuleitendur,
barnafjölskyldur, einstæðir for-
eldrar, innflytjendur, öryrkjar með
börn og ungt fólk sem skortir
tækifæri.
Samkvæmt áfangaskýrslu vel-
ferðarráðs Reykjavíkurborgar
standa einstæðir foreldrar og ein-
hleypir verst í samfélaginu og
samkvæmt upplýsingum frá Cre-
ditinfo standa einstæðir foreldrar
verst að vígi. 14% þeirra eru í al-
varlegum vanskilum við lánastofn-
anir og það sem meira er: fjórð-
ungur einstæðra foreldra er í
vanskilum með húsnæðislán sam-
kvæmt skoðanakönnun.
En ekki er öll sagan sögð. Einn
þjóðfélagshópur hefur verið frem-
ur afskiptur í umræðunni um fá-
tækt og kröpp kjör á Íslandi: Ein-
stæðir meðlagsgreiðendur, þ.e.
einhleypt fólk, oftar en ekki karl-
menn, sem eru ekki skilgreindir
einstæðir foreldrar en
borga með börnum
sínum meðlög og gott
betur. Árið 2005 var
helmingur þessa hóps
í vanskilum, þar af
var þriðjungur alls
hópsins í alvarlegum
vanskilum. Það er til
efs að hagir þess hóps
hafi eitthvað skánað
síðan.
Nýlega birtist rann-
sókn á vegum fé-
lagsvísindadeildar Há-
skóla Íslands um
stöðu öryrkja á Íslandi. Meginnið-
urstaða rannsóknarinnar var sú að
einstæðir foreldrar með örorku
stæðu verst að vígi. Ég setti mig í
samband við þann prófessor sem
hélt utan um rannsóknina og
spurði hann hvort hagir einstæðra
meðlagsgreiðenda með örorku
hefðu verið rannsakaðir. Kom í
ljós að sá hópur var ekki rannsak-
aður sérstaklega né var hann álit-
inn gildur samanburðarhópur. Við
þetta brá mér og setti mig í sam-
band við velferðarráð Reykjavík-
urborgar og spurðist fyrir um
rannsóknir og upplýsingar um hagi
einstæðra meðlagsgreiðenda. Kom
upp úr dúrnum að engar rann-
sóknir liggi fyrir um þennan þjóð-
félagshóp og nærri engar tölulegar
upplýsingar sem markverðar eru.
Samkvæmt skilgreiningu eru ein-
stæðir meðlagsgreiðendur flokk-
aðir sem barnlausir einstæðingar.
Það er vítavert hvað þessi hópur
þjóðfélagsins hefur verið afskiptur.
Á honum hvíla skýrar meðlags- og
framfærsluskyldur en á móti nýtur
hann engra sérkjara sem foreldri
yfirhöfuð. Það er sök sér að hið
opinbera dragi lappirnar í rann-
sóknum og haldi ekki til haga tölu-
legum upplýsingum um þennan
hóp. Ekki minnist þó Creditinfo,
Rauði krossinn né velferðarráð
Reykjavíkurborgar einu orði á ein-
stæða meðlagsgreiðendur í sínum
úttektum og það er verðugt
áhyggjuefni. Hins vegar er það
ófyrirgefanlegt að fræðasamfélagið
skuli í rannsóknum sínum snið-
ganga þennan þjóðfélagshóp og
taka þar með úr öllu stóru sam-
hengi fátæktar á Íslandi.
Í raun má segja að ofangreindar
rannsóknir á ólíkum þjóðfélags-
hópum séu ógildar, ef ekki beinlín-
is falsaðar, því að þær taka ekki
tillit til allra þjóðfélagshópa. Hlýt-
ur það að teljast mikill áfell-
isdómur yfir vinnubrögðum fræða-
samfélagsins.
Eftir Gunnar
Kristin
Þórðarson
»Hagir einstæðra
meðlagsgreiðenda
eru að engu hafðir í
rannsóknum á ólíkum
þjóðfélagshópum frá
hruni.
Gunnar Kristinn
Þórðarson
Höfundur er guðfræðimenntaður
stuðningsfulltrúi.
Einstæðir meðlags-
greiðendur sniðgengnir
Í Fréttablaðinu 27.
maí sl. kemur fram það
mat Jóns Steinssonar,
dósents við Col-
umbíuháskóla í Banda-
ríkjunum, að framlegð
í fiskvinnslunni hér á
landi sé meiri en eðli-
legt geti talist. Í fram-
haldinu setur hann
fram þá tilgátu að út-
gerðin hafi farið á svig
við gerða kjarasamn-
inga með því að selja fisk til tengdra
aðila á undirverði.
Þrátt fyrir að fyrir liggi að ein-
hverjar útgerðir hafi verið að landa
afla framhjá vigt getur tæpast verið
um svo mikið magn að ræða að það
eitt og sér sé forsenda nefndrar auk-
innar framlegðar hjá fiskvinnslunni.
Eins og sennilega flestir vita þá er
hér á landi í gangi tvöfalt verðmynd-
unarkerfi á fiski upp úr sjó. Annars
vegar á tilboðsmarkaði og hinsvegar
ákveðið umsamið verðmyndunar-
kerfi á milli sjómanna og útgerð-
arinnar þegar um er að ræða sölu á
afla á milli skyldra aðila (bein sala).
Í framhaldi af áralöngum deilum
um hvernig eigi að verðleggja afla
þegar um er að ræða sölu hans, jafn-
vel til eigin útgerðar, var í kjara-
samningi Vélstjórafélags Íslands við
LÍÚ í maí 2001 gengið frá sam-
komulagi þar um, samkomulagi sem
kvað á um að þegar afli er seldur til
skyldrar útgerðar skal verðið taka
mið af verði á sambærilegum afla
verðlögðum á tilboðsmarkaði. Hér
var um að ræða fyrstu tilraun til
þess að tengja verðið í beinu sölunni
því verði sem verður til á frjálsum,
opnum fiskmarkaði.
Tenging við fiskmarkaði
Okkar hugsun, sem að þessum
samningi stóðum í maí 2001, var sú
að með honum væri
verið að leggja grunn
að brúklegu
framtíðar-verð-
myndunarkerfi sem
byði upp á að hægt yrði
smátt og smátt að þoka
verðinu í beinu sölunni
nær markaðsverðinu í
komandi samningum.
Því miður virðist sú
ekki hafa orðið raunin
ef marka má ummæli
Sævars Gunnarssonar
formanns SSÍ af sama
tilefni í sama blaði, en þar segir orð-
rétt: „Verðlagsstofa skiptaverðs á að
koma í veg fyrir að þetta gerist og
það tókst svo sem fyrstu árin. Und-
anfarin ár hefur hún hins vegar
reynst kolómöguleg og raunar efast
ég um að sjómenn mundu finna fyrir
því ef Verðlagsstofan væri einfald-
lega lögð niður“
Af þessum ummælum formanns
SSÍ verður ekki annað ráðið en að
ekkert hafi þokast í þá átt sem
stefnt var að, þ.e. að verðið í beinu
sölunni mundi nálgast markaðs-
verðið smátt og smátt. Það mun eðli-
lega ekki gerast nema samn-
ingsákvæðunum þar um verði breytt
í þá átt að markaðurinn ráði meira
um verðið í beinu sölunni en nú er. Á
heimasíðu Verðlagsstofu skipta-
verðs – Verdlagsstofa.is – er að
finna allar upplýsingar um fiskverð,
m.a. eftir tegundum og veið-
arfærum, nokkur ár aftur í tímann.
Markaðverðið
er rúmlega 42% hærra
Ef við skoðum þorskinn á tíma-
bilinu okt. 2010 – mars 2011 kemur í
ljós að á þessu tímabili var landað
tæpum 72 þús. tonnum af þorski,
þar af voru rúm 50 þús. tonn slægð
eða um 70% en rúmlega 21 þús. tonn
óslægð eða um 30%. Af slægða
þorskinum voru aðeins um 4,7 þús.
tonn verðlögð á fiskmarkaði eða um
9,4% en hinn hlutinn, um 45,5 þús.
tonn, 90,6%, fóru í beina sölu. Verð-
ið í beinu sölunni var að meðaltali
yfir nefnt tímabil 252,07 kr/kg en á
þeim hluta sem verðlagður var á
markaði 359,05 kr/kg eða 42,44%
hærra. Í þeim hluta þorskaflans,
þ.e. 30% hans sem landað var slægð-
um yfir nefnt tímabil, var markaðs-
verðið 21,33% hærra en í beinu söl-
unni.
Af þessum tölum verður tæpast
annað ráðið en að þeir sem eru að
kaupa fisk á mörkuðum hér á landi
til vinnslu og síðan sölu á erlendum
mörkuðum í samkeppni við þá sem
fá hráefnið niðurgreitt af sjómönn-
um hljóti að standa nokkuð höllum
fæti í þeirri samkeppni. Ef þeirra
fyrirtæki ganga þokkalega hljóta
hin sem búa við allt að 30% lægra
fiskverð að skila ríflegri framlegð;
ef til vill má láta að því liggja að hún
sé óeðlileg.
Í sama blaði voru ummæli Jóns
Steinssonar borin undir Friðrik J.
Arngrímsson (FJA), fram-
kvæmdastjóra LÍÚ, sem afgreiddi
þau á hefðbundinn hátt eða þann að
viðkomandi stundaði ekki fagleg
vinnubrögð. Þannig afgreiðir FJA
yfirleitt þá sem voga sér að hafa
aðra sýn á málefni tengd sjávar-
útvegi en samtökin sem hann er í
forsvari fyrir. Sagt á einfaldan hátt:
Ég einn veit, ég einn kann.
Ríkuleg framlegð
í boði sjómanna
Eftir Helga Laxdal »Er ekki líklegt að
vinnsla sem fær
fiskinn á allt að 30%
lægra verði en keppi-
nauturinn skili full-
ríkulegri framlegð?
Helgi Laxdal
Höfundur er vélfræðingur og
fyrrverandi yfirvélstjóri.
Ég er einn þeirra
sem í daglegu tali eru
nefndir fullorðnir með
ADHD. Saga mín er
keimlík flestra ann-
arra sem hafa fengið
þessa greiningu, s.s.
erfiðleikar við nám
vegna einbeiting-
arskorts og óeirðar en
á mínum grunn-
skólaárum var lítið
sem ekkert vitað um ADHD (at-
hyglisbrestur og ofvirkni) né reynt
að komast að því hvað væri að.
Hlutunum var gefið annað nafn.
Orð eins og „erfiður“, „latur“,
„heimskur“ klingja enn í eyrum
mér frá þessum tíma og það þarf
vart að taka það fram hvaða áhrif
það hefur á sjálfsmynd ungs manns
á leiðinni út í lífið.
Ég kláraði grunnskóla með
herkjum og fór í framhaldsskóla.
Verklegar greinar voru mitt líf og
yndi því þar þurfti ekki jafnstífa
einbeitingu og í bóknáminu. En
þegar kom að þeim tímapunkti að
ég þurfti að ljúka bóklegu grein-
unum þá byrjuðu erfiðleikarnir
vegna einbeitingarskorts og ég
flæmdist úr námi. Var enda sann-
færður um að ég gæti ekki lært,
hafði fengið það rækilega staðfest á
grunnskólaárunum.
Það var ekki fyrr en eftir tvítugt
sem mér var bent á að leita til
læknis til að athuga hvort eitthvað
væri hreinlega að annað en heimska
eða leti. Ég fór í greiningu sem tók
sinn tíma, ýmis próf, viðtöl og ann-
að sem slíku fylgir.
Þegar ég fékk niðurstöður allra
þessara prófa var sem þungu fargi
væri af mér létt, þessum fylgifiski
mínum – þessum skratta – hafði
verið gefið nafn, „ADHD“. Það var
ekki fyrr en ég var kominn með
greiningu og viðeigandi meðferð í
formi „metýlfenídat“ eða rítalíns að
ég reyndi fyrir mér í skóla aftur.
Árangurinn lét ekki á sér standa.
Einbeitingin sem mig skorti áður
svo sárlega var komin og áfangar
sem mig hafði aldrei dreymt um að
standast náðust með ágætis ein-
kunnum. Áhrif meðferðarinnar voru
ótvíræð. Kvíðinn og depurðin sem
hafði fylgt mér frá barnæsku lét
smám saman undan og mér jókst
sjálfstraust og trú á eigin getu.
Í dag er ég nemandi við einn af
háskólum landsins. Ég nota ekki
lengur rítalín heldur skylt lyf sem
kallast concerta, en án þess get ég
ekki verið ef ég á að geta höndlað
námið. Fyrir 13 árum,
þegar ég flosnaði upp
úr námi, hefði mig
aldrei dreymt um að
fara aftur í skóla, hvað
þá í háskóla. Það var
einfaldlega ekki mögu-
leiki fyrir mig án hjálp-
ar lækna og annars
fagfólks sem greindu
vandann og beittu við-
eigandi meðferð í formi
lyfja.
Ástæða þessarar
greinar er sú umræða sem átt hefur
sér stað undanfarið í fjölmiðlum og
á vefsíðum sem er líkari nornaveið-
um en upplýstri umræðu. Þó tók
steininn úr þegar ég las pistil Gunn-
ars Smára Egilssonar sem bar yf-
irskriftina „Rítalín-hneykslið“ sem
birtist meðal annars á vefsíðu sam-
takanna SÁÁ sem hann er í forsvari
fyrir. Mér leikur forvitni á að vita
hvaða hvatir liggja að baki þessum
greinaskrifum hans því ekki get ég
lesið annað úr þeim en að ég sem
og allir aðrir sem hafa verið greind-
ir með ADHD séum ímyndunarveik
og að sá árangur sem ég hef upp-
lifað með aðstoð fagfólks og réttra
lyfja sé því tóm ímyndun.
Fordómar í garð fólks sem nota
þarf rítalín eða önnur skyld efni
hafa verið miklir og umfjöllun oft
óvægin og ósanngjörn í þjóðfélags-
umræðunni í langan tíma. Mér
blöskrar þessi óvandaða og óvægna
umfjöllun Gunnars Smára Egils-
sonar um málefni sem hann hefur
engan skilning eða þekkingu á og
hefur augljóslega ekki einu sinni
reynt að kynna sér til hlítar.
Ég skora því á hann að benda á
rannsóknir og ritrýndar greinar
máli sínu til stuðnings og jafnframt
að biðja opinberlega afsökunar alla
þá einstaklinga sem hafa verið
greindir með ADHD og einnig þá
lækna sem meðhöndla þá. Skrif
hans eru honum til háborinnar
skammar.
Fullorðinn
með ADHD –
að gefnu tilefni
Eftir Brynjar
Sigurðsson
Brynjar Sigurðsson
» Fordómar í garð
fólks sem nota
þarf rítalín eða önnur
skyld efni hafa verið
miklir og umfjöllun
oft óvægin og ósann-
gjörn í þjóðfélags-
umræðunni í langan
tíma.
Höfundur er háskólanemi.