Morgunblaðið - 10.06.2011, Blaðsíða 14

14 Hamskipti lífríkis og landslags
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 10. JÚNÍ 2011
JÖKLAR
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
Áhrif hlýnunar á íslenska jökla
sjást best við Jökulsárlón á
Breiðamerkursandi, að mati Odds
Sigurðssonar, sérfræðings á sviði
jöklarannsókna hjá Veðurstofu Ís-
lands. Hann hef-
ur haft umsjón
með árlegum
jöklamælingum
um árabil.
„Þar eru
breytingarnar
mestar af ýms-
um ástæðum,“
sagði Oddur.
Hann sagði
loftslagið ekki
vera eitt að verki í Jökulsárlóni,
heldur hafið líka. Sjórinn rennur
inn í lónið og hjálpar við að bræða
jökulinn. Oddur segir að Breiða-
merkurjökull hafi fjarlægst
ströndina um eina fimm kílómetra
frá því um 1930. Jökullinn gekk
fram á ströndina um 1890 og fór
ekki að hopa að ráði fyrr en upp
úr 1930.
Breiðamerkurjökull er fram-
hlaupsjökull og hljóp síðast fram á
ystu garða árið 1933. Þá var jök-
ullinn farinn að þynnast en ekki
farið að örla fyrir lóninu. Lónið
byrjaði að myndast skömmu síðar
og nú er Jökulsárlón á Breiða-
merkursandi dýpsta vatn landsins
og um 300 metra djúpt.
Þegar skriðjöklarnir hopa
myndast víða jökullón og þeim
hefur fjölgað undanfarið. Slíkum
sporðalónum er að fjölga við sunn-
anverðan Vatnajökul. Oddur benti
á að kort Helga Björnssonar
jöklafræðings af landslagi undir
Skeiðarárjökli sýni að jökullinn
hafi grafið sig langt niður fyrir
landið umhverfis. „Sveinn Pálsson
sagði fyrir um þetta þegar árið
1793-4. Þegar jökullinn styttist er
landið sem kemur undan jöklinum
lægra en landið framan við og þá
myndast lón,“ sagði Oddur.
Ný jökullón verða til
Í fyrra fór að myndast jökullón
framan við Hoffellsjökul í Nesjum
í Hornafirði. Oddur var raunar bú-
inn að segja fyrir um það. Skrið-
jökullinn þar er klofinn af fjalls-
hryggnum Öldutanga.
Svínafellsjökull, sem er vestan við
Öldutanga, hefur styst um eina
fjóra kílómetra frá því í byrjun 20.
aldar. Austanmegin við Öldutanga
hafði jökullinn ekki styst nema um
nokkur hundruð metra þar til í
fyrra. Þá fór jökullinn skyndilega
að leysast upp og myndaðist lón á
skömmum tíma.
„Þar mun verða mjög djúpt lón
í náinni framtíð og nokkuð stórt
með jökum á, ekki ósvipað því
sem er í Jökulsárlóni,“ sagði Odd-
ur. Lónið verður stutt frá Horna-
firði og mjög aðgengilegt ferða-
mönnum og öðrum.
Fyrrgreindir staðir eru allir við
sunnanverðan Vatnajökul, en ein-
mitt þar eru breytingarnar stór-
fenglegastar, að sögn Odds.
Ástæðan er sú að þar gengur jök-
ullinn lengst fram. Hæðarbilið er
einnig mest og spannar allt frá
2.000 metra hæð á Öræfajökli og
niður að sjávarmáli við Jökuls-
árlón. Þegar jöklar rýrna þá stytt-
ast þeir í hlutfalli við lengd sína.
Því verða breytingarnar tröllsleg-
astar þar sem jökullinn er lengst-
ur líkt og í sunnanverðum Vatna-
jökli.
Jöklar rýrna mishratt
Allir íslensku jöklarnir eru að
minnka um þessar mundir, en
hver með sínu lagi. Margir þættir
hafa áhrif á rýrnunina. Oddur
sagði að Snæfellsjökull og Lang-
jökull muni t.d. örugglega rýrna
mjög ört ef áfram heldur að hlýna.
Langjökull spannar hæðarbilið frá
rúmlega 400 m.y.s. og upp í 1.450
m.y.s. sem þykir frekar lágt fyrir
jökul. Mikil úrkoma hefur bjargað
Langjökli frá því að hverfa enn
hraðar en raun ber vitni. Hofsjök-
ull spannar hæðarbilið frá 600 -
1.800 m.y.s. Hlýindin leika hann
því ekki jafn hart og Langjökul.
„Hofsjökull mun lifa kannski 50-
100 árum lengur en Langjökull,“
sagði Oddur og vitnaði þar til lík-
ana sem vísindamenn hafa gert
um bráðnun jökla.
Bersýnileg áhrif bráðnunar jökla
 Jökullón við sporða skriðjökla Vatnajökuls eru afleiðing bráðnunar  Stórfenglegustu breytingarnar vegna
bráðnunar jökla eru við sunnanverðan Vatnajökul  Hætt er við að Langjökull og Snæfellsjökull rýrni hratt
Ljósmynd/Flosi Björnsson
9. júní 1937 Helgi Björnsson á Kvískerjum, þá 12 ára, undir árum á ósbáti á Kvískerjafjöru. Í baksýn sést Breiðamerkurfjallið og Fjallsjökull, sem gengur fram vinstra megin við fjallið og Breiðamerk-
urjökull sem gengur fram hægra megin. Jöklarnir náðu þarna saman fyrir framan fjallið og segir Helgi að slitnað hafi á milli þeirra í kringum árið 1945. Breiðamerkurjökull var miklu hærri þá en nú.
Vatnajökull sunnanverður – sporðalón
Fjallsárlón
Breiðárlón
Jökulsárlón
„Heinabergslón“
„Svínafellslón“
Skeiðarárjökull
Öræfajökull
Breiðamerkur-
jökull
Fellsár-
jökull
Skálafellsjökull
Heinabergsjökull
Fláajökull
Hoffellsj.
Esjufjöll
Snæhetta
Ska
fta
fell
sjö
kul
l
Svínafe
llsjökull
Fjallsjökull
Kárasker
Mávabyggðir
Skaftafell
Svínafell
Hnappavellir
Fagurhólsmýri
Kvísker
Breiðabólsstaður
Kálfafell Borgarhöfn
Vagnstaðir
Miðfell
Svínaf.
N
„Skeiðarárjökulslón“
„Hoffellslón“
Oddur Sigurðsson
Ef spár um loftslagsbreytingar ganga eftir munu margir helstu jöklar Íslands hverfa eftir 100-200 ár, að því er
Helgi Björnsson jöklafræðingur skrifar í bók sinni Jöklar á Íslandi (Reykjavík 2009).
„Afrennsli frá svæðum sem nú eru hulin jökli ykist um 25-50% á næstu 30-100 árum en minnkaði síðan og þeg-
ar jöklaforðinn væri uppurinn yrði það eingöngu vegna úrkomu sem þá félli á landið. Aukið afrennsli og breyt-
ingar í farvegum munu hafa mikil áhrif á hönnun brúa, vega, virkjana sem nýta vatn af hálendi og rekstur
þeirra,“ skrifar Helgi (bls. 86). Óhætt er að mæla með bók Helga fyrir alla sem áhuga hafa á afdrifum jöklanna.
Helstu jöklar landsins hverfa
Morgunblaðið/RAX
Jökulsárlón Lónið við enda Breiðamerkurjökuls varð til á síðustu öld. Það tók að myndast árið 1934 þegar um
einn kílómetri var frá jökuljaðrinum til strandar. Jökulsporðurinn er nú meira en sex kílómetra frá sjó.
Skannaðu kóð-
ann til að sjá
myndskeið um
hverfandi jökla