Morgunblaðið - 10.06.2011, Blaðsíða 15

15Hamskipti lífríkis og landslags
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 10. JÚNÍ 2011
„Það er spennandi að sjá landið sem
jöklarnir hafa ráðið, en að sjá svo
mikinn mun á hverju ári er fullmikið
af því góða,“ sagði Helgi Björnsson,
bóndi og jöklamælingamaður á Kví-
skerjum í Öræf-
um, þegar hann
var spurður um
mikla bráðnun
jökla þar um slóð-
ir. Helgi er fædd-
ur 1925 og hefur
orðið vitni að
gríðarmikilli
breytingu á jökl-
unum.
Jón Eyþórsson
veðurstofustjóri og Helgi H. Eiríks-
son verkfræðingur hófu reglu-
bundnar mælingar á jökulsporðum
árið 1930. Jón fékk Björn Pálsson,
bónda á Kvískerjum og föður Kvís-
kerjasystkina, sama ár til að mæla
jökulsporða á nokkrum stöðum í
Öræfunum.
„Eftir því sem ég kemst næst voru
það fyrstu jöklamælingarnar hér,“
sagði Helgi um mælingar föður síns.
„Hann mun hafa mælt jöklana frá
Kvískerjafjöllum að að Jökulsá á
Breiðamerkursandi.“ Flosi, elsti
sonur Björns, tók við mælingunum
af föður sínum og síðar tók Helgi við
af Flosa og hefur stundað jöklamæl-
ingar síðan. Samfelld jöklamæl-
ingasaga þeirra Kvískerjafeðga
spannar því meira en 80 ár. „Ég
gerði ekkert annað en að fylgjast
með því hvað þetta breyttist,“ sagði
Helgi hógvær. „Jöklarnir voru ógn
hér áður fyrr, en nú hefur maður
farið margar skemmtilegar ferðir
um jöklana.“
Helgi sagði að Breiðamerkurjök-
„Fullmikið af því góða“
Helgi Björnsson
ull hefði teygt sig alveg niður í flæð-
armál undir lok 19. aldar svo Atl-
antshafið gat snert jökulsporðinn
þegar hásjávað var. Helgi telur að
árið 1893 hafi verið tvísýnt um hvort
jökullinn gengi alveg til sjávar og
lokaði leiðinni fyrir jökulinn.
Jökulsárlón á Breiðamerkursandi
byrjaði að myndast 1934. Á bernsku-
árum Helga náði Breiðamerkurjök-
ull langleiðina til sjávar. Jökulsáin
rann í tveimur álum og var talsvert
straumhörð. Um tíma var hægt að
fara yfir vestari álinn á spöng við
jökuljaðarinn en yfir eystri álinn
þurfti að fara á ferjubáti. Svo brast
spöngin og þá þurfti ferju yfir báða
álana. Ferjustaðurinn var upp undir
jökli. Það var hlutverk þeirra á Kví-
skerjum að ferja ferðamenn yfir
Jökulsá eða lóðsa þá yfir jökulinn
eftir því sem hentaði.
„Hann var oft erfiður að ganga og
erfitt að finna leiðir – sprunginn og
sundurtættur eins og venja er þegar
jöklar ganga hratt fram,“ sagði Helgi.
Mörk merkir skógur og Breiða-
mörk því stór skógur. Helgi segir að
jökullinn hafi skilað birkileifum sem
sýnir að skógur fór undir þegar jök-
ullinn ruddist fram. „Það hafa líka
flotið frá honum móstykki, allt upp í
þrjú fet og birkileifar í þeim. Mórinn
var notaður sem eldiviður og mikil
hitaorka í honum,“ sagði Helgi.
Sögulegar ljósmyndir
Á Kvískerjum eru til merkilegar
ljósmyndir frá fyrri hluta 20. aldar.
Helgi heldur einna mest upp á mynd
sem Flosi bróðir hans tók á Kví-
skerjafjöru 9. júní 1937. Helgi er þar
tólf ára gamall um borð í ósbáti sem
m.a. var notaður við selveiðar.
Breiðamerkurfjallið er í baksýn.
„Hérna sér maður hvað jökulinn
ber hátt við Breiðamerkurfjall,“
sagði Helgi. Fjallsjökull og Breiða-
merkurjökull náðu þá saman. Jökl-
arnir hopuðu þegar hlýnaði og telur
Helgi að slitnað hafi á milli þeirra
um árið 1945.
Blaðamaður og ljósmyndari
Morgunblaðsins gerðu sér ferð á
Kvískerjafjöru í fylgd Helga á dög-
unum. Farið var austur tangann
sunnan við Fjallsá þar til afstaða
fjallanna var svipuð og á myndinni
frá 1937. Myndirnar tvær bera því
ótvírætt vitni hve mjög jöklarnir
hafa rýrnað á 74 árum.
 Kvískerjafeðgar hafa sinnt jöklamælingum á sínu svæði allt frá því að þær hófust 1930 eða í meira en 80 ár
 Jökulsárlónið á Breiðamerkursandi tók að myndast árið 1934 en um tíma gekk jökullinn nær alveg fram að sjó
Morgunblaðið/RAX
Árið 2010 Fjallsárlón er fremst þar sem áður var jökull. Jökulsárlón teygir sig yfir sandinn. Árið 1938 Horft af heiðinni ofan við Kvísker austur yfir Fjallsjökul og Breiðamerkursand.
Feðgar Björn Pálsson og Flosi
Björnsson á Kvískerjum mældu jök-
ulsporðana áður en Helgi tók við.
Morgunblaðið/RAX
4. júní 2011 Breiðamerkurfjallið blasir allt við þegar horft er frá svipuðum slóðum og eldri myndin var tekin fyrir 74 árum. Jöklarnir hafa rýrnað mjög. Fjallsjökull teygir sig fram með fjallinu
vestanverðu og Breiðamerkurjökull rétt nær að beygja fyrir austurendann. Athygli skal vakin á því að neðanverðir skriðjöklarnir voru krímóttir af ösku úr Grímsvötnum þegar myndin var tekin.
Jöklarnir minnka og stækka
Jöklar hafa vaxið og minnkað frá því land byggðist. Talið er að út-
breiðsla jökla hafi verið mun minni við landnám en síðar varð. Mestri
útbreiðslu frá landnámi náðu þeir um árið 1890. Eftir það fóru þeir að
minnka og hopuðu jöklarnir mjög ört á hlýindakaflanum frá 1920 og
fram yfir 1960. Þeir gengu aftur fram eftir kuldakast á 6. og 7. áratug
20. aldar og fram yfir 1990 þegar hlýnunar tók að gæta á ný, að því er
fram kemur í skýrslu vísindanefndar um loftslagsbreytingar (um-
hverfisráðneytið, Reykjavík 2008).
Morgunblaðið/RAX
Öræfajökull Þeir jöklar sem ganga lengst niður bráðna fyrr en þeir sem hærra
standa. Hæsta jökli landsins, Öræfajökli, ætti því að vera óhætt um sinn.
Gróður landsins brást vel við hlý-
indunum sem byrjuðu á 10. ára-
tug síðustu aldar. Mikil gróska er í
skógum og öðrum jarðargróða.
Á morgun