Morgunblaðið - 10.06.2011, Side 22

22 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 10. JÚNÍ 2011
Samkvæmt nýjum
þjóðarpúlsi Gallups trú-
ir mikill meirihluti Ís-
lendinga, alls 71 pró-
sent, á Guð eða æðra
máttarvald. Það eru
ánægjulegar fréttir.
Hitt er athygli vert
að einungis 22 prósent
trúa því að Guð hafi
skapað alheiminn. 68
prósent telja þess í stað
að alheimurinn hafi orðið til í Mikla-
hvelli sem svo er nefndur. Af þessu
mætti ætla að kenningin um Mikla-
hvell og trúin á Guð sem skapara al-
heimsins væru andstæður. (Þannig
var möguleikunum raunar stillt upp í
könnuninni.)
Þetta vekur upp ýmsar spurn-
ingar. Ein er sú hvernig Guð getur
verið Guð í réttum skilningi þess orðs
en ekki verið ábyrgur fyrir tilvist al-
heimsins.
Miklihvellur er sú viðtekna kenn-
ing að alheimurinn eigi sér upphaf.
Samkvæmt henni er alheimurinn
ekki eilífur heldur varð hann til á til-
greindu augnabliki í fortíðinni. Með
öðrum orðum er hugtakið Miklihvell-
ur notað um þann atburð sem mark-
aði upphaf tímans og alls rúms, efnis
og orku. Samkvæmt því var alheim-
urinn alls ekki til fyrir Miklahvell.
Miklahvellskenningin hefur verið
svo ríkulega staðfest með athugunum
og mælingum að „í dag trúa nánast
allir því að alheimurinn hafi orðið til í
Miklahvelli“, svo vitnað sé til orða
hins þekkta eðlisfræðings Stephen
Hawking.
Hvaða þýðingu hefur þetta?
Segjum að þú sért í gönguferð með
vini þínum og heyrir allt í einu gríð-
arlega mikinn og háværan hvell. Þú
lítur skelfingu lostinn á vin þinn og
spyrð hvað í ósköpunum
hafi gerst. Vinurinn
horfir á þig af nokkurri
undrun og segir síðan af
stillingu: „Vertu nú ró-
legur. Ekkert gerðist.
Það var ekkert sem or-
sakaði þennan hvell. Þú
þarft ekki að hafa nein-
ar áhyggjur. Hann kom
upp úr engu.“
Þú mundir ekki fall-
ast á jafnfráleitt svar.
Þú veist mætavel að af
engu kemur ekkert og
að allt sem verður til á sér orsök.
Það sem gildir um lítinn hvell á líka
við um mikinn hvell.
Að alheimurinn eigi sér upphaf
merkir að hann á sér orsök. Sú orsök
er eðli málsins samkvæmt utan og of-
an við alheiminn sjálfan því hún or-
sakaði alheiminn. Hún er því handan
tíma, rúms, efnis og orku. Orsökin er
utan og ofan við hinn náttúrulega
veruleika sem alheimurinn er og því
er hún í réttum skilningi yfirnátt-
úruleg. Sem orsök tíma, rúms og efn-
is er hún jafnframt óbundin af tíma,
rúmi og efni og þar af leiðandi eilíf,
rýmislaus og óefnisleg.
Hvað svo sem slík orsök er kölluð
er síður en svo óviðeigandi að kalla
hana Guð. Raunar er það í hæsta
máta skynsamlegt.
Ummæli breska eðlisfræðingsins
Arthurs Eddington koma hér til hug-
ar: „Upphaf alheimsins felur í sér
slíka erfiðleika að þeir eru óyfirstíg-
anlegir nema við séum tilbúin til að
líta á það sem hreint og beint yf-
irnáttúrulegt.“ Margir vísindamenn
hafa tekið undir það, meðal annars
eðlisfræðingurinn Robert Jastrow,
sem gekk enn lengra í ummælum sín-
um: „Stjörnufræðingar hafa málað
sig út í horn. Með eigin aðferðum
hafa þeir sýnt að alheimurinn varð til
fyrir sköpun sem leiddi til alls sem
fyrir augu ber … Að hér sé eitthvað
að verki sem ég og aðrir myndum
kalla yfirnáttúrulegt tel ég vís-
indalega sannaða staðreynd.“
Hvers vegna gera sumir jafn
skarpan greinarmun á sköpun al-
heimsins og Miklahvelli og áðurnefnd
könnun ber vitni um? Ef til vill vegna
sköpunarfrásögu Biblíunnar. Mikli-
hvellur kemur þar hvergi beint við
sögu svo sem von er.
Sköpunarfrásaga Biblíunnar er
margslungin frásaga sem allt of sjald-
an er lesin á sínum eigin forsendum
og í eðlilegu og réttu samhengi. Þeg-
ar það er gert kemur hins vegar í ljós
að ekki er um að ræða tilraun til að
útskýra tilurð alheimsins í vísinda-
legum skilningi. Markmið sköp-
unarfrásögunnar er fyrst og síðast að
bera fram með sínum hætti þá játn-
ingu að Guð er skaparinn og enn-
fremur að miðla þeirri trúarsannfær-
ingu að ástæða þess að alheimurinn
er til er sú að Guð ákvað að skapa
hann.
Hér er engin mótsögn á ferð!
Í stað þess að grafa undan bibl-
íulegri sköpunartrú skýtur kenningin
um Miklahvell mjög svo sterkum vís-
indalegum stoðum undir þá skyn-
samlegu sannfæringu kristins fólks
frá upphafi að „í upphafi skapaði Guð
himin og jörð [þ.e. alheiminn]“ (1Mós
1.1).
Það er sannarlega umhugsunar-
vert hvað sem öðru líður.
Guðstrú og Miklihvellur
Eftir Gunnar
Jóhannesson »Hvers vegna gera
sumir jafn skarpan
greinarmun á sköpun al-
heimsins og Miklahvelli
og áðurnefnd könnun
ber vitni um?
Gunnar Jóhannesson
Höfundur er sóknarprestur.
Flest vitum við hvers
vegna haldið er upp á
jól og páska að kristn-
um sið. Á jólum fögnum
við kristnir menn fæð-
ingu frelsarans Jesú í
heiminn. Á páskum
gleðjumst við yfir upp-
risu hans, sigri hans á
dauðanum sem gefur
okkur von um eilíft líf
okkur til handa. En
hvað með hvítasunnu? Maður nokkur
svaraði því fyrir sitt leyti á þennan
veg, þegar hann var spurður af
fréttamanni á förnum vegi: „Hvíta-
sunnan er svona mikil hátíð, því þá
höfum við heila þrjá daga í frí til að
djamma.“ Og vissulega hafði hann á
réttu að standa hvað það varðar að
það er mikið djammað um þessa
fyrstu ferðahelgi ársins eins og hún
er kölluð. En minna er spáð í hvers
vegna hátíðin er haldin.
Hvítasunnan á marga strengi í
hörpu sinni. Meðal annars er hún vor-
og sumarhátíð kristinnar kirkju. Um
hvítasunnu fögnum við sumri, lofum
Guð fyrir stuðning hans um langa
vetrardaga og biðjum þess, að land
og haf beri ríkulegan ávöxt það miss-
eri, sem nú fer í hönd. Upp-
risuboðskap páskanna fögnum við
líka um hvítasunnu. Tilveran öll rís
upp þessa daga. Lífið hefur sigrað
dauðann og sérhver skepna skap-
arans á hlutdeild í þeim sigri. Vet-
urinn er á enda og sumarið knýr
dyra. Sólin lýsir upp landið okkar all-
an sólahringinn. Við þökkum Guði og
biðjum hann að vera með okkur á
komandi sumri. Árstíðirnar allar
hvíla í hendi hans.
Íslendingar hafa löngum beðið
vorsins með óþreyju. Langar skamm-
degisnætur og enn lengri útmánuði
horfa menn löngunaraugum fram til
komandi sumars. Fögnuðurinn er að
sama skapi ósvikinn
þegar sumarið rennur
upp yfir landið. Þann
fögnuð eigum við öll
sameiginlega. Bestu
mánuðir ársins fara í
hönd með blóm í haga,
sæta langa sumardaga.
Allt þetta undirstrikar
hvítasunnan. Annar
strengur hvítasunn-
unnar tengist upphafi
kirkjunnar. Þau heims-
trúarbrögð, sem ganga
undir samheitinu
kristni og teygja sig nú í einhverri
mynd til allra landa á jörðu, voru
stofnuð á hvítasunnudag. Hvíta-
sunnudagur er fæðingardagur kirkj-
unnar, afmælishátíð hennar ár hvert.
Hvítasunna er beintengd páskum,
upprisuhátíðinni. Meginhluta þeirra
sjö vikna, sem liðu frá páskum til
hvítasunnu gekk hinn upprisni Drott-
inn Jesús Kristur um meðal læri-
sveina sinna, birtist þeim ítrekað og
styrkti þá í trúnni. Fjörutíu dögum
eftir páska ávarpaði hann lærisveina
sína og sagði: „Þér skuluð skírðir
verða með heilögum anda nú innan
fárra daga.“ Þegar hann hafði þetta
mælt, varð hann upp numinn að þeim
ásjáandi. Tíu dögum síðar voru læri-
sveinarnir allir saman komnir. Þá
urðu þau tíðindi, sem nefnd eru
„hvítasunnuundrið“. Sama dag talaði
Pétur postuli til mikils mannfjölda
sem dreif að, er gnýr heyrðist af
himni og tungutal kvað við. En þeir
sem veittu orði Péturs viðtöku voru
skírðir, og þann dag bættust við um
þrjú þúsund sálir, eins og í Post-
ulasögunni segir.
Þannig varð kirkja Krists til.
Kirkjan rekur því ekki upphaf sitt til
verka manna. Þó kirkjustofnunin vilji
nú oft verða býsna mannleg og
breyskleg í starfi sínu og verki, þá er
það aðeins önnur hlið hennar sem
þannig birtist. Hin hliðin grundvall-
ast á sköpunarmætti Guðs og krafti
Guðs. Án Guðs væri því engin kirkja.
Hvað það var, sem raunverulega
hratt af stað þessari viðburðarás hinn
fyrsta hvítasunnudag, hefur verið
mönnum hugstætt á öllum öldum.
Þar er hinn þriðja streng hvítasunn-
unnar að finna. Postularnir fylltust
allir heilögum anda og tóku að tala
öðrum tungum, eins og andinn gaf
þeim að mæla, segir í Postulasögunni.
En hver er þessi kraftur sem Post-
ulasagan talar um og kallar heilagan
anda? Jú, það er þessi sami andi Guðs
sem hvíslar að þér í einrúmi bæn-
arinnar, lætur þig verða varan við
nærveru sína á förnum vegi og hrífur
þig í náttúrunnar ríki. Og þetta er er-
indi heilags anda við okkur. Þetta er
hið eiginlega hvítasunnuundur í lífi
allra kristinna manna á þessari helgu
hátíð og hverja stund árið um kring.
Vegna nálægðar andans í lífi og starfi
sérhvers kristins manns, þá felur
hvítasunnann í sér enn einn sterkan
streng. Það er hvatningin til að lifa lífi
sínu í ljósi þess að við erum hvert og
eitt kölluð til hins nýja samfélags sem
andinn stýrir. Öll okkar verk, orð og
æði á að einkennast af þessu. Hvar
sem andinn kallar okkur til verka í
heiminum, eigum við ekki að skorast
undan heldur ganga fram í eldmóði, í
heilögum anda. Í heimi þar sem
myrkrið á margan hátt fer vaxandi,
eiginhagsmunasemin ræður ríkjum
og enginn veit hvað morgundagurinn
ber í skauti sér er þessi boðskapur
besta vörnin og sterkasta skjólið. En
um leið kallar hann okkur til að sækja
fram og takast á við myrkrið og sigra
það undir merkjum krossins – ótta-
laus. Það er kjarni þess boðskapar
sem hvítasunnan flytur okkur. Guð
gefi þér gleðilega hvítasunnuhátíð.
Hvítasunna
Eftir Þórhall
Heimisson
» „Hvítasunnan er
svona mikil hátíð,
því þá höfum við heila
þrjá daga í frí til að
djamma“
Þórhallur Heimisson
Höfundur er sóknaprestur.
Á nýafstöðnum landsfundi Lands-
sambands eldri borgara (LEB) sem
haldinn var í Stykkishólmi dagana
10.-11. maí sl. voru ýmsar ályktanir
samþykktar. Margar voru um kjara-
mál, enda sífelld barátta að berjast
fyrir bættum kjörum eldri borgara,
sem hafa mátt sæta margföldum
skerðingum á lífeyri sínum á síðustu
árum. Hafa þær verið sendar viðeig-
andi stjórnvöldum. En ályktanirnar
sneru einnig að þjónustu við aldr-
aða, hvernig að þeim eldri borg-
urum er búið sem þurfa á þjónustu
samfélagsins að halda. Heimaþjón-
usta hefur staðið öldruðum til boða
um áraraðir. Áður fyrr var hún
framkvæmd af konum sem kunnu
vel til verka og margar höfðu stund-
að nám í húsmæðraskólum. Sam-
kvæmt upplýsingum þar um þarf sá
sem sækir um að vinna við heima-
þjónustu að vera 20 ára og kunna ís-
lensku. Engar kröfur aðrar eru
gerðar, ekki þarf t.d. að sýna saka-
vottorð.
Gera þarf störf í þágu aldraðra
meira aðlaðandi, bæði fyrir þá sem
þjónustuna veita og þá sem eru
þiggjendur. Því samþykkti lands-
fundurinn að veita beri félagsliðum
lögverndað starfsheiti og að sem
fyrst verði hafist handa við að skipu-
leggja viðurkennt nám fyrir heima-
þjónustu líkt og er í nágrannalönd-
um okkar, svo að allir sem annast
þjónustu við aldraða hafi til þess til-
skilin réttindi. Námið gæti verið
hluti af félagsliðanámi.
Ofbeldi gegn öldruðum
Þegar fyrst var byrjað að tala um
kynferðislegt ofbeldi gegn konum
fyrir allmörgum árum, þótti það
nánast ekki við hæfi að ræða slíkt á
opinberum vettvangi. Umræðan
hefur þó sýnt að mikil þörf var á því
og að slíkt ofbeldi birtist í mörgum
myndum. Kynbundið ofbeldi og
heimilisofbeldi er líka staðreynd.
Minna hefur verið rætt um það
hvort ofbeldi gegn öldruðum við-
gengst í okkar ágæta samfélagi. Er-
lendar rannsóknir sýna að slíkt
mein er að finna í vestrænum sam-
félögum og því má ætla að svo sé
einnig hérlendis. Þá hafa nýlegar
fréttir fjölmiðla sýnt fram á að það
er einnig að finna hér. Ofbeldi í
hvaða mynd sem er þarf að uppræta
eins og kostur er, en fyrst þarf að
koma umræðunni af stað, svo við
vitum meira hvar og hvernig ofbeldi
gegn öldruðum kemur fram.
Matthías Halldórsson, fyrrver-
andi aðstoðarlandlæknir, flutti
áhugavert erindi um ofbeldi gegn
öldruðum í júní 2006. Það erindi má
finna á heimasíðu landlæknisemb-
ættisins og er afar fróðlegt. Hann
segir þar að samkvæmt erlendum
rannsóknum sé til margskonar of-
beldi gagnvart öldruðum. Það getur
ýmist verið líkamlegt eða andlegt
ofbeldi, einnig fjárhagslegt ofbeldi
eða vanræksla sem felst í því að
umönnun og hjúkrun er ábótavant.
Jafnvel kynferðislegt ofbeldi var til
staðar í þeirri erlendu rannsókn
sem hann vitnar til, þó erfitt sé að
trúa því. Landsfundur LEB beinir
því til landlæknisembættisins að
gerð verði rannsókn á því hvort of-
beldi og valdbeiting eigi sér stað
gagnvart öldruðum hér á landi.
Nauðsynlegt er að kortleggja það
hvernig það birtist og hversu mikið
það er og hvar það er að finna.
En við þurfum líka öll að vera
meðvituð og fylgjast með í okkar
nánasta umhverfi. Aðstandendur
fylgjast með sínum, en það eiga ekki
allir aðstandendur og þeir geta ver-
ið misjafnlega virkir. Þjónustunefnd
LEB hefur í vetur skrifað bréf til
allra FEB-félaga innan Lands-
sambands eldri borgara þar sem fé-
lögin eru hvött til þess að fylgjast
með því að þjónustuhópur aldraðra
starfi í þeirra nærsamfélagi. Slíkur
þjónustuhópur á að vera til sam-
kvæmt lögum um málefni aldraðra.
Þjónustuhópurinn gæti sinnt þessu
eftirlitshlutverki og jafnvel mætti
stækka hann, fá til liðs við hópinn
fólk frá ýmsum félagasamtökum
sem vinna að hagsmunum eldri
borgara eins og kvenfélögin, kirkj-
una, Rauða-kross deildir, einnig fólk
frá heilsugæslustöðvum o.fl.
Með grein þessari viljum við einn-
ig vekja athygli á að til eru Alþjóða-
samtök gegn ofbeldi á öldruðum,
INPEA (International Network for
Prevention of Elder Abuse) sem
hafa tileinkað 15. júní sem alþjóð-
legan forvarnardag gegn ofbeldi á
öldruðum.
Ofbeldi gegn
öldruðum –
heimaþjónusta
Eftir Bryndísi Steinþórsdóttur,
Jónu Valgerði Kristjánsdóttur,
Ragnheiði Stephensen.
» Alþjóðasamtök gegn
ofbeldi á öldruðum,
INPEA, hafa tilnefnt
15. júní sem alþjóðlegan
forvarnadag.
Bryndís
Steinþórsdóttir
Höfundar eru eftirlaunafólk
og sitja í þjónustunefnd LEB
Jóna Valgerður
Kristjánsdóttir
Ragnheiður
Stephensen
- nýr auglýsingamiðill
 569-1100finnur@mbl.is