Morgunblaðið - 15.06.2011, Qupperneq 14

BAKSVIÐ
Helgi Bjarnason
helgi@mbl.is
„Markmiðið er að ná sem mestum
upplýsingum áður en við töpum
þeim í sjóinn eða vindinn,“ segir
Lilja Björk Pálsdóttir, fornleifa-
fræðingur hjá Fornleifastofnun Ís-
lands, sem vinnur að fornleifaupp-
greftri í verbúðahólum við
Gufuskálavör á Snæfellsnesi
ásamt prófessor og doktorsnemum
frá Bandaríkjunum og Noregi.
Unnið er í kappi við eyðilegging-
armátt náttúruaflanna.
Miklar mannvistarleifar eru við
sjóinn á Gufuskálum enda var þar
stór verstöð um aldir. Þar hefur
verið fjöldi húsa sem lítið hefur
verið rannsakaður. Svæðið og all-
ar minjar eru friðaðar. Nátt-
úruöflin taka þó ekki mark á slíku
og eru minjar víða að blása upp og
sjórinn tekur sinn toll á hverju
ári.
Lilja hreinsaði nokkur rofsár á
árinu 2008, mældi og lét rannsaka
bein og muni sem hún fann. Nátt-
úruöflin hafa haldið áfram mótun
landslagsins og þegar Lilja mætir
aftur á staðinn, þremur árum
seinna, hefur sjórinn brotið um
hálfan annan metra til viðbótar af
hól sem hún mældi þá.
Aðstoð frá New York
Hólarnir sem Lilja og sam-
starfsfólk hennar fékk leyfi til að
grafa í að þessu sinni eru eftir
verbúðir eða naust sem byggst
hafa upp í margar aldir. Ekki er
vitað frá hvaða tíma minjarnar eru
enda eru engin öskulög í hólunum
svo tímasetja verður mannvirkin
með aldursgreiningu muna og
leifa sem kunna að finnast.
Hleðslur mannvirkja eru í hól-
unum og ruslahaugar með fisk-
beinum og brenndum dýrabeinum,
auk annars. Rannsóknir á fisk-
beinum sem Lilja tók 2008 og lét
rannsaka benda til að þarna hafi
borist á land rígaþorskar og stór-
ar lúður, mun stærri fiskur en
veiðist í dag. Taflmaður fannst, ef
til vill kóngurinn úr manntafli sem
vermenn hafa stytt sér stundir við
í brælum á 14. eða 15. öld. „Von-
andi finnum við fleiri taflmenn og
annað sem veitir okkur innsýn í líf
þeirra sem dvöldu hér,“ segir
Lilja en tekur fram að hún búist
fremur við að finna gripi sem
tengjast sjósókn beint, svo sem
öngla, fiskisleggjur og áhöld til að
halda við bátum.
Vísindamennirnir fara nákvæm-
lega í gegnum jarðveginn sem þeir
grafa út, sigta hann til að finna
allar mannvistarleifar. Þetta kost-
ar mikla vinnu. Samstarf við er-
lendan háskóla kemur sér því vel.
Nú í upphafi rannsóknarinnar er
Thomas McGovern, prófessor í
mannfræði við Cuny-háskóla í
New York, með Lilju ásamt þrem-
ur doktorsnemum og einum norsk-
um doktorsnema, auk íslensks sér-
fræðings sem mælir svæðið. Eftir
helgi er síðan von á átta nem-
endum til viðbótar frá New York
ásamt leiðbeinanda. Þau hafa ætl-
að sér þrjár vikur í verkið. Dýra-
beinin sem finnast verða rann-
sökuð frekar í Cuny-háskóla.
Auk Cuny-háskóla og Fornleifa-
stofnunar Íslands standa Forn-
leifavernd ríkisins og Þjóðgarður-
inn Snæfellsjökul að rannsókninni
sem nýtur styrks Þjóðhátíðar-
sjóðs.
Megum ekkert missa
„Þetta er einn af þeim stöðum
sem við megum ekki missa,“ segir
Lilja og vísar til þess að upplýs-
ingarnar glatist þegar sjórinn eða
vindurinn komast að minjunum.
Hún segir að í ljósi mikilvægis
sjávarútvegs í sögu þjóðarinnar sé
einkennilegt hversu lítið verbúða-
minjar hafi verið rannsakaðar.
Morgunblaðið/Helgi Bjarnason
Grafið Frank Feeley, Inga Malene Bruun og Lilja Björk Pálsdóttir grafa inn í verbúðahólinn. Þau eru þarna að fást við mannvistarlag frá fimmtándu öld.
Náttúruöflin gleypa upplýsingarnar
 Fornleifauppgröftur hafinn á verbúðum á Gufuskálum  Sjór og vindur eyðileggja minjar á hverju ári
Rannsókn Megan Hicks mokar jarðvegi í poka hjá Thomas McGovern prófessor.
Gufuskálar
» Fyrstu skráðu heimildirnar
um Gufuskála eru frá þrett-
ándu öld og þaðan var útræði
alveg fram á tuttugustu öld.
» Verbúðir og naust voru við
sjóinn og í hrauninu þar upp af.
» Þá eru mikil fiskbyrgi í
hrauninu norðan þjóðvegarins
þar sem fiskurinn var geymdur
og þurrkaður.
14 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. JÚNÍ 2011
Fyrsti gripurinn sem
fornleifafræðingarnir
hafa fundið í rannsókn
sinni á verbúðahólunum á
Gufuskálum er smella eða
ólarendi úr kopar. Grip-
urinn lítill, 2 sinnum 2,6
cm, og er skreyttur
mynstri og vel varð-
veittur. Eftir er að rann-
saka hann betur.
Smellan fannst ofarlega
í hólnum. Kolefnagreiningar sem gerðar hafa verið benda til að hún sé
úr lagi frá öndverðri fimmtándu öld.
Koparsmella frá fimmtándu öld
FORNGRIPIR