Morgunblaðið - 15.06.2011, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. JÚNÍ 2011
Snuð Margir hafa ekkert að gera en aðrir eru önnum kafnir og gleyma stað og stund, jafnvel snuði og flík, eins og ljósmyndari komst að í Grasagarðinum í Laugardal í gær.
Ómar
Sprautufíklar
sprauta sig nú í vaxandi
mæli með metýlfenidati
í æð og HIV-sýkingar
meðal þeirra eru að
breiðast út. Við þetta
hefur mikið hættu-
ástand skapast og allar
martraðir mínar um
sprautufíkla virðast
vera að rætast.
Okkur Íslendingum
hefur tekist ágætlega
að hugsa um sprautufíklana okkar,
ef við miðum okkur við aðrar þjóðir.
Margir þeirra hætta að sprauta sig
eftir meðferð, sem verður sífellt
betri og viðameiri, og aðrir fá við-
haldsmeðferð vegna sprautufíknar
og fá lyf daglega sem halda þeim í
bata. Nú eru um 60 einstaklingar í
slíkri meðferð.
Á þessu ári er hins vegar að koma
í ljós hversu kostnaðarsöm veikindi
sprautufíkla eru fyrir þá sjálfa, að-
standendur þeirra og þjóðfélagið í
heild. Til viðbótar kostnaði vegna
ótímabærra dauðsfalla, óvirkni í
samfélaginu og annars kostnaðar
blasir nú við hætta á að sýkingar,
einkum HIV og C-lifrarbólgu sýk-
ingar, berist frá sprautufíklahópn-
um til annarra hópa þjóðfélagsins.
Sprautufíklarnir eldast
og verða veikari
Lifrarbólga C kom inn í sprautu-
fíklahópinn 1989 og hefur grasserað
þar síðan. Afleiðingar sýkingarinnar
koma ekki að fullu í ljós fyrr en eftir
mörg ár. Síðan 1989 hefur verið
haldið vel utan um lifrarbólgusjúk-
lingana og þeim komið í viðeigandi
meðferð um leið og þeir komast í
bata frá fíkn sinni. Þetta hefur kost-
að óhemju vinnu og fjármuni en tek-
ist vel í samstarfi Vogs og melting-
ardeildar LSH. Árlega koma á Vog
um 140 sjúklingar með virka lifr-
arbólgu C sem þarf að koma í bata
og lifrarbólgumeðferð.
Á þessu ári er að koma
í ljós að skorpulifur
vegna lifrarbólgu C
eykst hröðum skrefum
hjá þeim sem hafa haft
sýkinguna lengi. En
það er ekki bara lifr-
arbólgan sem er farin
að segja til sín. Hjarta-
lokuskipti hjá fíklum
eftir sýkingar í hjarta
eru hafnar. Sprautu-
fíklarnir eldast og
koma oftar á Vog og
verða sífellt veikari og
veikari.
Læknalyfin gera ástandið verra
Í gegnum árin hafa læknalyf
gengið kaupum og sölum meðal
sprautufíkla og oft gert ástandið
verra, en aldrei eins og nú. Morfín,
sem læknar voru að ávísa, komst í
sölu á hinum ólöglega vímuefna-
markaði á árunum í kringum alda-
mótin. Dauðsföll ungmenna vegna
yfirskammta urðu þá flest. Með
samstilltu átaki tókst að hefta fram-
boðið á morfíni og fækka dauðs-
föllum með viðhaldsmeðferð fyrir
ópíumsprautufíkla.
Eftir hrunið hafa sprautufíklar
farið úr öskunni í eldinn. Í hruninu
minnkaði mjög framboð á inn-
fluttum ólöglegum vímuefnum eins
og kókaíni, amfetamíni og e-pillu.
Sprautufíklarnir fóru þá að nota me-
tylfenidat mun meira en áður. Í ljós
kom að þeir sprautuðu sig miklu oft-
ar og af miklu meira stjórnleysi með
því efni en nokkru öðru vímuefni.
Við þetta jukust veikindi þeirra um
allan helming og sýkingar meðal
þeirra urðu mun algengari en áður.
HIV breiðist út meðal
sprautufíkla
Ofan á allan þennan vanda bætist
síðan nýr og enn alvarlegri vandi.
HIV veiran breiðist nú hratt út með-
al sprautufíklanna. Rúmlega 10 til-
felli hafa fundist á fyrstu 5 mánuðum
þessa árs. Auðvitað höfum við heil-
brigðistarfsmennirnir beðið eftir
þessum tíðindum með kvíða, en
smitsjúkdómalæknar segja okkur
nú að hætta sé á eins konar HIV-
sprengju í þjóðfélaginu, sem byrjar
með hraðri aukningu smita meðal
fíkla en berst þaðan sem kyn-
sjúkdómur út í þjóðfélagið almennt.
Í sama streng taka virtir erlendir
sérfræðingar sem hafa mun meiri
reynslu í þessum málum en við.
Hvað á að gera?
Varanleg lausn við þessum vanda
er ekki til en með aðgerðum má
draga úr vandanum og ef til vill forð-
ast stórslys. Reynsla okkar af mor-
fínfaraldrinum sem hér gekk meðal
sprautufíkla fyrir nokkrum árum og
hvernig okkur tókst að draga úr
honum varðar veginn og reynsla
okkar í meðferð lifrarbólgu C nýtist
okkur. Við getum líka stuðst við
reynslu annarra þjóða.
Það er nauðsynlegt að bregðast
við metylfenidat-vandanum til að
minnka sýkingarhættu og veikindi
fíklanna. Svo illa vill til að lyfið me-
týlfenidat er notað sem hluti af heil-
stæðri meðferð við ADHD. Það er
oft talið fyrsti valkostur lyfja þó að
önnur lyf séu líka á boðstólum, eink-
um fyrir þá fullorðnu. Það er ekkert
einsdæmi að nauðsynlegt lyf getur
orðið hættuleg fíkniefni sé því
sprautað í æð í allt of stórum
skömmtum. Slík notkun í æð á ekk-
ert skylt við læknismeðferð. Þetta
ástand skapar nú óvissu og kvíða
meðal lækna og sjúklinga. Sambæri-
legan kvíða mátti greina í morfínfar-
öldrum meðal sprautufíkla og gat
hann leitt til þess að sjúklingar með
mikla verki fengu of lítið af lyfjum.
Það er því von að foreldrar barna
með ADHD séu uggandi yfir þessari
umræðu.
Lyfjameðferð við ADHD er
ekki vandamálið
En umræðan ætti ekki að snúast
um ADHD. Hún ætti að snúast um
sprautufíklana, um þá vá sem að
þeim steðjar og um rétt þeirra til
réttrar og viðurkenndrar lækn-
ismeðferðar. Það eru þeir sem eru
að sýkjast og deyja. Og sprautufíkl-
ar eiga rétt eins og aðrir sjúklingar.
Þegar lyf, sem ávísað er af lækn-
um, ratar út á hinn ólöglega vímu-
efnamarkað má nær alltaf rekja það
til þess að læknar eru að ávísa lyfj-
um á sprautufíkla, sem hægt er að
sprauta í æð. Vandinn skapast ekki
vegna þess að verið sé að ávísa mor-
fínlyfjum á krabbameinssjúklinga
eða metýlfenidati á börn.
Hægt er að draga stórkostlega úr
því að metýlfenidati sé ávísað á örv-
andi vímuefnafíkla og jafnvel að
koma að mestu í veg fyrir það. Tvær
leiðir eru til þess. Sú fyrri er að allir
læknar læri, með aðstoð landlæknis,
að þeir mega ekki ávísa metylfeni-
dati á fíkla, einkum sprautufíkla, og
að þeir skoði sjúklingana sína vel og
leiti að sprautuförum á þeim.
Önnur lausn byggist á því að einu
lyfjafyrirtæki hefur tekist að búa
svo um hnútana að nær ógjörningur
er að leysa upp hylki fyrirtækisins
með metýlfenidati og sprauta í æð.
Með því hefur fyrirtækinu tekist að
koma í veg fyrir hættulegustu auka-
verkun lyfsins og skotið samkeppn-
isaðilum sínum ref fyrir rass. Það
ætti því að sitja eitt að markaðnum.
Taka ætti af markaði hin lyfjaformin
með metýlfenidati og skiptir engu
þótt samkeppnisaðilarnir maldi í
móinn, beri fyrir sig samkeppnislög
eða beiti fyrir sig óárennilegum hópi
lögfræðinga. Með þessu væri alhliða
meðferð við ADHD í engu raskað og
læknar gætu rólegir og áhyggju-
minni ávísað metylfenidati á þá sjúk-
linga sína, sem þurfa á lyfinu að
halda.
Víðtækar samhentar
aðgerðir þarf strax
Með því að stöðva metylfenidat-
flæði til fíklanna mætti draga eitt-
hvað úr hættunni sem fíklarnir eru í
en miklu meira þarf að gera. Besta
aðgerðin í sýkingarvörnunum, þegar
bólusetning er ekki til, er skimun og
aftur skimun. Sá sem veit að hann er
sýktur af HIV eða lifrarbólgu C
breytir hegðun sinni og varast að
smita aðra. Gera þarf skimun fyrir
HIV og lifrarbólgu C meðal fíkla að-
gengilega, almenna og öllum ókeyp-
is. Ef okkur tekst að koma í veg fyrir
eitt HIV tilfelli borgar það allar
skimanirnar.
En það er ekki nóg að skima. Það
þarf að hefja lyfjameðferð hjá fíkl-
unum sem eru komnir með þessar
sýkingar. Auðvelt er að meðhöndla
flesta smitaða einstaklinga sem ekki
eru fíklar og eins fíkla í bata, en það
er nær ógerningur að meðhöndla
„virkan sprautufíkil“.
Góð meðferð fyrir sprautufíkla, og
sérstaklega fyrir þá sem eru smit-
aðir, er lykillinn að því að hefta smit
meðal sprautufíkla og koma í veg
fyrir að smit þeirra berist til ann-
arra þjóðfélagshópa.
Það þarf fjármuni til að efla vit-
und almennings um vandann og
gera víðtækar skimanir fyrir sýk-
ingum um allt þjóðfélagið. Styrkja
þarf smitsjúkdómadeild LSH og
þær stofnanir sem veita sprautufíkl-
um alhliða og nægilega góða með-
ferð við fíkn sinni. Gera þarf smokk-
inn að aðalvörn almennings gegn
HIV og um leið miklu ódýrari og að-
gengilegri en hann er nú.
Eftir Þórarin
Tyrfingsson » Góð meðferð fyrir
sprautufíkla, og sér-
staklega fyrir þá sem
eru smitaðir, er lykillinn
að því að hefta smit
meðal sprautufíkla og
koma í veg fyrir að smit
þeirra berist til annarra
þjóðfélagshópa.
Þórarinn
Tyrfingsson
Höfundur er yfirlæknir SÁÁ.
Þjóðarvá krefst þjóðarátaks