Morgunblaðið - 25.06.2011, Blaðsíða 25

Þegar Evrópusam-
starfið hófst með form-
legum hætti um miðja
síðustu öld, lágu til
þess langtímasjón-
armið, sem voru sann-
færandi, hvort sem
menn stóðu til vinstri
eða hægri í litrófi
stjórnmálanna. Heims-
styrjöldin, sem hafði
lagt Evrópu í rúst, var
ein út af fyrir sig nægileg ástæða til
að leita leiða til að byggja varan-
legar forsendur fyrir frið og öryggi í
álfunni.
Frá lokum stríðsins og fram til
1949 hafði fjarað nokkuð undan þeim
sem sáu framtíðaröryggi og frið í
faðmi Stalíns. Uppbygging Evrópu
litaðist strax af kalda stríðinu.
Margar helstu stofnanir samstarfs-
ins urðu til á þeim tíma sem járn-
tjaldið setti sinn drungalega svip á
Evrópu og áður en múrinn féll.
Frá upphafi var ljóst að sam-
starfið yrði á kostnað fullveldis
ríkjanna. Það var sú hugsun, sem
lögð var til grundvallar verkefninu.
Hversu langt menn voru tilbúnir að
ganga, fór eftir aðstæðum.
Mjög sérkennilegur atburður varð
á þeirri ögurstundu, þegar Frakk-
land var að hruni komið 1940. Win-
ston Churchill freistaði þess að blása
lífi í síðustu glæður ríkisstjórnar
Pauls Reynaud og koma í veg fyrir
að Frakkar gæfust upp fyrir Þjóð-
verjum. Lögð var fram tillaga
bresku ríkisstjórnarinnar um að
Stóra-Bretland og Frakkland sam-
einuðust í eina ríkisheild, eins konar
bandaríki, með eigin stjórnarskrá,
sameiginlega ríkisstjórn, eitt þing
og sameiginleg borg-
araréttindi. Tillagan
var studd ötullega af
nýskipuðum ráðherra í
stjórn Reynauds,
Charles de Gaulle.
Þegar á hólminn kom
hafði Paul Reynaud
ekki styrk til að styðja
hugmyndina og sagði
af sér. Við tók Pétain
marskálkur sem lét það
verða sitt fyrsta verk
að leita eftir vopna-
hlésskilmálum við Hit-
ler. Það verk var svo upphafið að
niðurlægingu Frakklands á tímum
Vichy-stjórnarinnar.
Þetta mál er rifjað upp af nokkr-
um ástæðum. Annars vegar varpar
það nokkru ljósi á örvæntingu
Frakka og Breta á ögurstundinni
1940, að þeir tveir menn, sem einna
mest hafa verið orðaðir við þjóð-
legan metnað og sjálfstæði, hvor á
sínum vettvangi, lögðu nafn sitt við
hugsanlegan samruna Bretlands og
Frakklands. Fullkomnara afsal
sjálfstæðis, í þeim tilgangi að verja
sjálfstæði, er varla hægt að hugsa
sér.
Báðir urðu þeir Churchill og de
Gaulle síðar meir fráhverfir hug-
myndinni um samruna þjóðríkja,
þegar Evrópusamvinnan hófst á 6.
áratugnum. En örvæntingin, sem
blés þeim í brjóst neyðarúrræðinu
fræga í júní 1940, er einn af horn-
steinum Evrópusambandsins. Kyn-
slóðirnar, sem unnið hafa að upp-
byggingu Evrópusambandsins
síðast liðina hálfa öld, eru allar
markaðar af þeim óhugnanlegu
átökum, sem í tvígang skóku und-
irstöður Evrópuríkja á síðustu öld
og þeim skugga sem kalda stríðið
varpaði á lýðræðis- og öryggismál
álfunnar. Í hvert skipti sem Evrópu-
sambandið hefur staðið frammi fyrir
því hvort stíga ætti enn eitt skrefið í
samrunaátt, hefur verið blásið sterk-
lega í lúðra örvæntingarinnar mál-
inu til stuðnings. Þessi örvænting-
artónn var ekki síst áberandi í
frönskum fjölmiðlum í aðdraganda
Maastricht-samningsins. Eins og
menn muna, lá þá við að Frakkar
felldu samninginn.
Hitt er þó ekki síður athyglisvert,
að höfundur samrunaplaggsins, sem
þeir Churchill og de Gaulle vildu að
samþykkt yrði 1940, var Jean Mon-
net. Sá merkismaður hefur réttilega
verið talinn höfuðsmiður Evrópu-
samstarfsins. Fyrir utan það að
Monnet naut mikillar virðingar og
fulls trúnaðar helstu forystumanna
Bretlands og Bandaríkjanna á
stríðsárunum, þá lagði hann – að til-
hlutan de Gaulle – grunninn að end-
urreisn efnahagslífs Frakka með
sérstakri áætlun þegar árið 1945.
Þegar Marshall-aðstoðin hófst var
Frakkland reiðubúið. Jean Monnet
var arkitekt Kola- og stálsambands-
ins, sem var fyrsta formlega skref
Evrópusamstarfsins.
Auðlindir áttu verulegan hlut að
máli í heimsstyrjöldunum tveimur,
ekki síst orkumál. Fyrsta bygging
Evrópusamstarfsins var reist utan
um auðlindir, kol og stál. Stjórn
þessara auðlinda varð sameiginleg,
og fyrsti forseti sameiginlegrar
valdastofnunar varð Jean Monnet.
Það er ástæða til að leggja sér-
staka áherslu á að með Jean Monnet
berst inn í evrópsk stjórnmál sterk-
ur andi alþjóðlegra viðskipta. Þótt
Monnet væri af sterkefnuðum at-
hafna- og peningamönnum kominn,
var formleg menntun hans takmörk-
uð. Hugmyndir hans og ævistarf
endurspegla á hinn bóginn gríðar-
lega mikla þekkingu á efnahags- og
stjórnmálum. Þótt hann hafi haft
öðrum mönnum meiri áhrif á mótun
Evrópusamstarfsins, var hann aldr-
ei þjóðkjörinn til nokkurra starfa.
Jean Monnet hefur verið lýst sem
einum mesta skipuleggjanda tutt-
ugustu aldarinnar. Mikilvægur þátt-
ur í hugmyndaheimi hans var stofn-
un evrópsks markaðssvæðis, sem
grundvallar viðskipta og öryggis í
álfunni.
Monnet virðist hafa verið sann-
færður um að samstarf Evrópuþjóða
ætti ekki mikla möguleika nema rík-
in rynnu saman í Bandaríki Evrópu.
Það var hins vegar hvorki sýn Char-
les de Gaulle né Churchills, eftir að
hin sérkennilega hugmynd um sam-
runa Bretlands og Frakklands frá
júnímánuði 1940 gufaði upp. Alla tíð
síðan hefur samstarf Evrópuríkj-
anna, hvaða nafni sem það hefur
nefnst og hverjir sem tekið hafa þátt
í því, sveiflast milli tveggja ósam-
ræmanlegra langtímamarkmiða.
Þeir sem trúa á samstarf sjálfstæðra
ríkja, eins og de Gaulle kallaði það,
hafa smátt og smátt orðið undir í
baráttunni við þá, sem trúa því eins
og Jean Monnet, að Evrópa eigi ekki
framtíð nema ríkin sameinist. Flest-
öll meginskref í þróun Evrópusam-
bandsins hafa verið í þessa átt, þótt
enn sé leiðin að samruna ríkjanna
löng og nokkurri óvissu háð.
Það, sem veldur togstreitunni, er
að mestu leyti byggt á sterkum og
býsna varanlegum straumum, sem
marka samskipti þjóða almennt og
skapa þeim örlög. Þótt ekki sé til
gott hugtak á íslensku um þessa
strauma, er þar um að ræða flókið
samspil landafræði, mannfjölda,
auðlinda og menningar sem gengur
stundum alþjóðlega undir nafninu
„geostrategia“. Þegar Íslendingar
sækja um aðild að Evrópusamband-
inu, þurfa þeir að átta sig vel á því
hvort þeir vilja láta sér nægja að
standa nærri þeirri iðu, sem Evr-
ópusamstarfið er, eða hvort þeir
vilja frekar berast með straumnum.
Svarið við því hlýtur að byggjast á
því hvernig samspil landafræði,
mannfjölda, auðlinda og menningar
markar Íslendingum leið fram á við
og veitir leiðsögn um hvernig æski-
legast er fyrir þá að haga sam-
skiptum við Evrópusambandið. Það
er ekki auðveld sigling, því talsmenn
skersins og bárunnar eru fastir fyrir
í trú sinni á frelsun.
Ríkisstjórnin sótti um aðild að
ESB án þess að nokkur eðlileg og
lýðræðisleg forsenda væri fyrir
henni. Það á væntanlega eftir að
koma okkur í koll. Eðlilegast og
heiðarlegast gagnvart þjóðinni
sjálfri og viðsemjandanum, Evrópu-
sambandinu, væri að draga umsókn-
ina til baka og hætta aðlögunarferl-
inu.
Á meðan ferlinu er haldið áfram,
og hver sem örlög þess verða, er
nauðsynlegt að skoða sem flestar
hliðar utanríkismála. Stefnan í þeim
málum er einn af grunnþáttum í
stjórnmálalífi Íslendinga.
Eftir Tómas Inga
Olrich »Ríkisstjórnin sótti
um aðild að ESB án
þess að nokkur eðlileg
og lýðræðisleg forsenda
væri fyrir henni. Það á
væntanlega eftir að
koma okkur í koll.
Tómas Ingi Olrich
Höfundur er fyrrverandi
þingmaður og ráðherra.
Hugleiðingar um stöðu Íslands og
hagsmuni í utanríkismálum
25
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. JÚNÍ 2011
Smár en knár Eigendur cavalier-hunda fóru nýverið saman í göngutúr með hvuttana.
Eggert
Ég hef orðið var við að
margir furða sig á fram-
göngu forsvarsmanna Sam-
taka atvinnulífsins í
tengslum við kjarasamn-
inga. Í stað uppbyggilegs
samtals inn í samfélagið
hefur málflutningurinn ein-
kennst af gífuryrðum,
svikabrigslum og ásökunum
af pólitískum toga um
„stjórnleysi“ og „for-
ystuleysi“ ríkisstjórn-
arinnar. Alveg sama hvað gert er, alltaf er
verið að svíkja þá Vilmund Jósepsson og
Vilhjálm Egilsson. Þessum neikvæða tón úr
ranni SA höfum við ekki átt að venjast í
langan tíma og alls ekki nú síðustu árin, í
aðdraganda hrunsins þegar Samtök at-
vinnulífsins og Viðskiptaráðið lágu á spena
stjórnvalda, hvöttu þau til dáða og fengu
nær undantekningalaust sínu framgengt.
Einhvers staðar held ég að ég hafi séð að
Viðskiptaráð hafi beðist opinberlega afsök-
unar á framferði sínu en slíku hefur ekki
verið til að að dreifa af hendi Samtaka at-
vinnulífsins.
Stóra svikabrigslamálið nú í sumarbyrjun
er að ég sem ráðherra samgöngumála, skuli
ekki hafa viljað setja á vegatolla til að ráð-
ast í sérstakar flýtiframkvæmdir í til-
teknum afmörkuðum stórframkvæmdum en
þess í stað viljað halda mig við ódýrari
lausnir, sem þó skapa fleira fólki vinnu. „Þú
hefur lagaheimildina, þú getur sett á tolla,“
var mér sagt, og skipti þá engu þótt ég
benti á andstöðu samfélagsins, tugþúsundir
undirskrifta, andstöðu sveitarstjórn-
armanna og þingmanna að ógleymdum at-
vinnurekendum, sem tugum saman hafa
skrifað mér og kvartað yfir forsvars-
mönnum sínum. Þrátt fyrir þetta leyfði for-
maður SA sér að segja að sú staðreynd að
ég lyti ekki boðvaldi sýndi fram á „getu-
leysi ríkisstjórnarinnar“ og „forystuleysi“
að „láta einn mann stoppa svona mikilvægt
mál …“ … framkvæmdir „upp á
tugi milljarða …“.
Þrátt fyrir skýran þjóðarvilj-
ann leyfa menn sér að segja upp
í opið geðið á þeim tugum þús-
unda sem hafa látið vilja sinn í
ljósi að það sé einn maður, und-
irritaður, sem sé að „bregðast“
og „svíkja“ og nú síðast krefjast
blessaðir mennirnir þess í bræði
sinni að mér verði vikið úr rík-
isstjórninni: „Verkstjórar stjórn-
arsamstarfsins hljóta að bregð-
ast við og sjá til þess að
innanríkisráðherra snúi af villu
síns vegar. Takist það ekki er vart annar
kostur en að fela öðrum að fara með sam-
göngumálin í ríkisstjórninni.“
Hvernig væri nú að Samtök atvinnulífsins
snéru sér að því í framtíðinni að semja um
kaup og kjör, vinnutíma og réttindi launa-
fólks og hættu að halda almennu launafólki
í gíslingu með það að markmiði að ná fram
þröngum sérhagsmunum og þá einnig að
sveigja þjóðfélagið á gamalkunna braut út í
frjálshyggjufenið.
Þessi vinnubrögð og sú vanvirða við lýð-
ræðið sem þau endurspegla mun sem betur
fer brátt heyra til liðinni tíð.
Þetta er fyrst og fremst hvimleitt en ekki
til að gera sér mikla rellu út af. Stóryrtar
hótanir og mikið loft, en innistæðan engin.
Það finn ég á þeim viðbrögðum sem ég verð
var við þessa dagana, ekkert síður frá fé-
lagsmönnum þeirra Vilmundar og Vilhjálms
en frá launafólki sem blöskrar yfirgangur
þeirra.
Hvimleiðar raddir fortíðar
Eftir Ögmund Jónasson
Ögmundur Jónasson
» Þetta er fyrst og fremst
hvimleitt en ekki til að
gera sér mikla rellu út af.
Miklar hótanir og mikið loft,
en innistæðan engin …
Höfundur er innanríkisráðherra.