Morgunblaðið - 29.06.2011, Qupperneq 19

19
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 29. JÚNÍ 2011
Skakkt Eflaust hafa margir sem áttu leið hjá Reykjavíkurhöfn í gær velt fyrir sér hví eitt skipanna var svona skakkt!
Ómar
Öll veröldin fylg-
ist nú með um-
brotum á evrusvæð-
inu vegna erfiðleika
Grikkja. Þeim eru
gefin bein fyrirmæli
frá Brussel um að
skrifa undir risa-
stórar skuldarvið-
urkenningar. Írar,
handjárnaðir af
Seðlabanka Evrópu
og í kjölfarið kefl-
aðir af framkvæmdastjórn ESB,
horfa á angistarfullir. Portúgalar
og Spánverjar standa álengdar og
velta því fyrir sér hvort landið
verði næst aðnjótandi „umönn-
unar“ ESB.
Skattlönd ESB
Endurskipulagning grískra
ríkisfjármála felur í sér fordæm-
islaus inngrip erlendra aðila í
gríska hagstjórn. Rætt er um að
aðrir en gríska ríkið muni koma að
innheimtu skatta í landinu og
einkavæðingu ríkiseigna. Þessi at-
riði voru nefnd sem skilyrði fyrir
„aðstoð“ í formi „neyðarlána“. Þá
á vitaskuld að grípa til stórfellds
niðurskurðar í ríkisfjármálum, því
óstjórn á því sviði er yfirgnæfandi
þáttur vandans. Lönd sem gefa frá
sér stjórn sinna mála og veita öðr-
um umboð til skattheimtu hafa
misst sjálfstæði sitt. Þau hafa ver-
ið nefnd „skattlönd“. Staða Ís-
lands var einmitt slík í margar ald-
ir. Írland er nú í sömu stöðu. Hið
háa vaxtaálag af nauðungarlánum
þeim sem landinu var gert að taka
er í raun þungur skattur til ann-
arra evrulanda.
Engin önnur leið
Samhliða því sem forystumenn
Evrópusambandsins óskuðu
George Papandreou til hamingju
með að hafa staðist vantraust í
gríska þinginu lögðu þeir áherslu á
að komið yrði í gegn þeim hörðu
aðhaldsaðgerðum sem settar voru
sem skilyrði fyrir áframhaldandi
aðstoð sambandsins og Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins. Mikil mótmæli
hafa verið í Grikklandi gegn þess-
um aðgerðum. ESB hefur lagt
áherslu á að önnur leið sé ekki í
boði. Gríska þingið hlýddi og þá
hófust grísk stjórnvöld strax
handa við að mæta kröfum ESB
og Alþjóðagjaldeyrissjóðsins. Að-
gerðunum er ætlað að forða einka-
bönkum í öðrum evruríkjum frá
miklum vanda. Þær eru í raun
ókeypis eftir á ríkisábyrgð á óá-
byrg lán þessara banka. Það úr-
ræði sem Ísland greip til, að láta
hina óábyrgu banka sjálfa bera
tjón sitt, er ekki í boði innan ESB.
Afréttari handa Evrópu
Fjármálaráðherra Þýskalands
segir að aðildarríki evrusvæðins
búi sig nú undir það versta, en seg-
ir þó að ríkin muni spjara sig
hvernig sem fer. Hann segist hafa
átt von á því, líkt og aðrir starfs-
bræður hans í Evrópu, að gríska
þingið myndi samþykkja aðgerð-
irnar, þrátt fyrir mikla andstöðu
heima fyrir. „Við erum að gera allt
sem í okkar valdi stendur til að
koma í veg fyrir að allt fari á
versta veg í Evrópu, en á sama
tíma erum við búnir undir það
versta,“ sagði hann. Ráðherrann
segir að menn hafi dregið þann
lærdóm af hruninu árin 2007 og
2008, að efnahagslíf á heimsvísu
geti náð sér eftir áfall. Jafnvel árið
2008 gat heimsbyggðin gripið til
aðgerða til að takast á við óút-
reiknanlegt neyðarástand á fjár-
málamörkuðum á
heimsvísu með
skipulögðum og sam-
hæfðum aðgerðum,“
segir þýski fjármála-
ráðherrann rogginn.
Þetta er fjarstæða.
Vandinn var löngu
fyrirséður og með-
ferðin álíka gáfuleg
og að ætla sér að
lækna alkóhólisma
með afréttara. Sann-
leikurinn er sá að
ekkert hefur enn
verið gert til að lækna sjálfan
sjúkdóminn.
Evrusvæðið er gallað
Bandaríski fjársýslumaðurinn
George Soros segir að það sé óhjá-
kvæmilegt að eitthvert ríki yf-
irgefi evrusvæðið, en nefnir þó
ekki neitt ákveðið. Soros segir
evrusvæðið hafa verið gallað frá
byrjun, þar sem ekki standi eitt
ríki að baki þess og einn sameig-
inlegur ríkissjóður. Kjarni vand-
ans er sá að evrulöndin eiga ekki
nógu margt sameiginlegt til að
standa saman að einum gjaldmiðli.
Iðnrisinn Þýskaland er ráðandi
um gengi evrunnar, ásamt ná-
granna sínum í vestri, Frakklandi.
Löndin á jaðri Evrópu hafa ein-
hæfara atvinnulíf og búa að auki
við ýmsar sveiflur í náttúrufari
sem gera þeim öðru hvoru erfitt
fyrir. Bretland hefur ekki einu
sinni treyst sér til að vera með.
Þegar sveiflur verða geta lönd
svæðisins ekki jafnað þær í gegn-
um gengi evrunnar. Útflutnings-
fyrirtæki týna tölunni og atvinnu-
leysi verður afleiðingin.
Gjaldmiðill er bara verkfæri. Fari
menn illa með þau endast þau
stutt. Við eigum þann kost að fara
vel með krónuna. Óstjórn í pen-
inga- og ríkisfjármálum og óraun-
hæfir kjarasamningar verða að
heyra sögunni til.
Ótímabær umsókn
Síðustu 40 árin höfum við Ís-
lendingar stefnt að iðnvæðingu, í
því skyni að ná stöðugra atvinnu-
lífi. Við vitum af reynslunni að
hvert einasta atvinnufyrirtæki er
dýrmætt. Það kostar kjark, fyrir-
höfn, langan tíma og mikla þraut-
seigju að byggja fyrirtæki upp, en
það tekur ekki nema augnablik að
rífa þau niður. Traust atvinnulíf og
næg atvinna handa vinnufúsu fólki
er mikilvægasta velferðarmálið og
í raun besta trygging sjálfstæðis
landsins.
Það tók okkur ekki nema stutta
stund að glata sjálfstæðinu á sín-
um tíma. Það tók á hinn bóginn
langan tíma að endurheimta það.
Um aldir var Ísland skattland
Danmerkur. Írland og Grikkland
eru ekki sjálfstæð lönd lengur.
Þau eru skattlönd ESB. Við eigum
langa leið fyrir höndum til að
verða fullgildir, sjálfstæðir og upp-
réttir aðilar að ESB og enn lengri
til að taka upp evru. Umsókn um
aðild er alls ekki tímabær.
Eftir Ragnar
Önundarson
» Þegar sveiflur
verða geta lönd
svæðisins ekki jafnað
þær í gegnum gengi
evrunnar. Útflutn-
ingsfyrirtæki týna töl-
unni og atvinnuleysi
verður afleiðingin
Ragnar
Önundarson
Höfundur er viðskiptafræðingur
og fv. bankamaður
Ótímabærar
viðræður um
aðild að ESB
Í fyrstu grein um
stöðu Íslands og hags-
muni í utanríkismálum,
var það reifað, að flókið
samspil landafræði,
mannfjölda, auðlinda
og menningar hefði al-
mennt mikil áhrif á
samskipti þjóða og
skapaði þeim örlög.
Þótt finna megi í slíku
samspili ýmsar að-
stæður, sem höfðu áhrif á stofnun
Efnahagsbandalagsins og síðar á
stofnun Evrópusambandsins, er
grundvallar samstarfsins að leita á til-
tölulega takmörkuðu sviði. Þar er
einn þáttur yfirgnæfandi, og hefur
haft tilhneigingu til að víkja til hliðar
ýmsum staðreyndum, sem draga úr
líkum á því að samruni Evrópuríkja í
eina stjórnunarheild sé skynsamleg
lausn til framtíðar.
Nýlega velti einn af höfuðsmiðum
Evrópusambandsins því fyrir sér
hvort Evrópubúar kærðu sig nokkuð
lengur um hið sögulega verkefni um
Evrópusambandið. Það er vissulega
rétt hjá Jacques Delors, að sú for-
senda Evrópusamstarfsins, sem
gnæfir yfir allar aðrar, er sagan.
Þyngstu rökin fyrir Evrópusamstarf-
inu tengjast síendurteknum og eyði-
leggjandi styrjöldum, þar sem tekist
hefur verið á um auðlindir, stjórn-
málakerfi og trúmál nánast sleitulaust
öldum saman. Hörmungarnar, sem
þessum átökum hafa fylgt, eru ótrú-
legar.
Það er hugsanlega gagnlegt að
vitna lauslega í æviferil eins þeirra
manna, sem áttu umtalsverðan þátt í
að því að byggja undirstöður Evrópu-
sambandsins. Robert Schuman var
fæddur í Þýskalandi. Faðir hans var
frá Lothringen, sem Þjóðverjar höfðu
tekið af Frökkum í fransk-þýska
stríðinu 1870-1871. Móðir hans var
Lúxemborgari, og Schuman talaði
lúxemborgarmál sem móðurmál og
hlaut undirstöðumenntun í hertoga-
dæminu. Hann lærði bæði frönsku og
þýsku, en sótti síðan háskólanám til
Þýskalands og varð sér úti um viða-
mikla menntun á sviði lögfræði, hag-
sem bundust samtökum. Þau ákváðu
að efla með sér efnahagssamvinnu, og
fórna í áföngum hluta af sjálfstæði
sínu til þess að tryggja öryggi landa
sinna. Því fer hins vegar víðs fjarri að
þessar þjóðir hafi mótað samstarfið á
jafnræðisgrundvelli. Það voru tveir
aðilar sem héldu um stýrið. Verður að
því vikið síðar.
Stofnun Evrópusamstarfsins var
þannig stórpólitískt mál. Hún lagði
grunn að friðsamlegri samvinnu
þjóða, sem borist höfðu á banaspjót
öldum saman. Þjáningar liðinna alda,
sá beiski bikar var drukkinn í botn.
Karlamagnús hefði getað orðað það
svo: Þeim lærist sem líður („Mult ad
apris ki bien conuist ahan“).
Eftir því sem Evrópusambandið
stígur fleiri skref í átt til ríkisheildar,
með hverjum viðbótarsamningi, sem
stjórnmálamenn ESB samþykkja án
aðkomu kjósenda, koma fram efa-
semdir um samrunaferlið, en jafn-
framt krafan um að halda áfram, því
ella verði gömlu sundrungaröflin leyst
úr læðingi.
Vaxandi ESB rúmar æ ólíkari hags-
muni og fjarlægist þær ríku sagn-
fræðilegu ástæður, sem lágu til
grundvallar verkinu sem menn eins
og Robert Schuman stóðu að á sjötta
og sjöunda áratug síðustu aldar.
Hagsmunir stofnþjóða, sem og nýrra
aðildarríkja verða ólíkari eftir því sem
landfræðilegar og menningarlegar
staðreyndir verða flóknari. Tekist er á
um nauðsyn samræmingar á löggjöf í
samræmi við hagsmuni, sem torvelt
getur verið að skilgreina sem sameig-
inlega.
Á þessum mismunandi hagsmunum
verður tæpt í næstu greinum.
fræði, stjórnmálafræði,
guðfræði og tölfræði. Sem
þýskur ríkisborgari náði
ungi lögfræðingurinn Ro-
bert Schuman því að vera
kosinn í borgarráð Metz
fyrir lok fyrri heimsstyrj-
aldarinnar, þegar Elsass-
Lothringen varð aftur
franskt land undir nafninu
Alsace-Lorraine og Ro-
bert Schuman franskur
ríkisborgari.
Schuman varð fljótt
mjög virkur í frönskum
stjórnmálum. Hann tók sæti í rík-
isstjórn Paul Reynaud 1940, lenti í
fangabúðum Þjóðverja, flýði og gekk
til liðs við neðanjarðarhreyfinguna.
Það verður að teljast mjög sérstakt að
Robert Schuman varð þegar á stríðs-
árunum, og innan neðanjarðarhreyf-
ingarinnar, öflugur talsmaður sögu-
legra sátta Þjóðverja og Frakka. Þeir
voru ekki margir sem slógu á þá
strengi í hildarleiknum miðjum.
Eftir stríðið varð Schuman mjög
áhrifamikill í stjórnmálalífi Frakka og
Evrópu, ekki síst sem utanrík-
isráðherra Frakklands frá 1948 til
1953, þar sem hann var eins konar
klettur í rótleysi franskra stjórnmála
á þessum árum. Schuman átti veru-
legan þátt í stofnun Evrópuráðsins
1949. Hann er með fullum rétti titl-
aður einn af stofnendum Stál- og kola-
bandalags Evrópu, sem síðar varð að
Efnahagsbandalagi Evrópu, forvera
Evrópusambandsins.
Ég kynntist konu frá Elsass sem
sagði mér að amma hennar, sem náði
níræðisaldri, hefði skipt fimm sinnum
um ríkisfang. Úr sömu fjölskyldu voru
ungir menn kvaddir í herinn af keis-
ara Þýsk-austurríska keisaradæm-
isins, synir þeirra gegndu herþjón-
ustu í þriðja lýðveldi Frakka, en
sonarsynir í Þriðja ríki Hitlers. Þeir
sem gengu öðrum framar í hild-
arleiknum báru ýmist Járnkross eða
Croix de guerre eftir atvikum.
Þegar ríkin sex tóku höndum sam-
an um að byggja frið í Evrópu á yf-
irþjóðlegri stofnun, voru það stórþjóð-
irnar þrjár og stríðshrjáðu,
Frakkland, Þýskaland og Ítalía,
ásamt smáþjóðunum, sem herir þeirra
höfðu þrammað yfir öldum saman,
Eftir Tómas Inga
Olrich »Hagsmunir stofn-þjóða, sem og nýrra
aðildarríkja verða ólík-
ari eftir því sem land-
fræðilegar og menning-
arlegar staðreyndir
verða flóknari.
Tómas Ingi Olrich
Höfundur er fyrrverandi
þingmaður og ráðherra.
Þeim lærist sem líður