Morgunblaðið - 29.06.2011, Blaðsíða 29

Saga Akraness I og II bbmnn
Eftir Gunnlaug Haraldsson. Uppheimar
Akranesi 2010. 240 bls. Bók I 604 bls.
Bók II 500 bls.
SIGURÐUR BOGI
SÆVARSSON
BÆKUR
Saga Akraness sem spannartímabilið frá upphafi dagatil ársins 1800 er tvö þykkbindi og með fangið fullt af
fróðleik. Gunnlaugur Haraldsson
þjóðháttafræðingur hefur undan-
farin ár unnið að þessari sagnaritun
og útkoman er einhver ítarlegasta
byggðasaga sem út hefur komið. Á
síðustu misserum hefur verið deilt
um hve langan tíma bókaskrifin
hafa tekið og hve miklu hefur verið
til kostað. Sú umræða skiptir þó
engu þegar lagður er dómur á bæk-
urnar og starf höfundarins sem
virðist hafa sótt í allar mögulegar
uppsprettulindir heimilda svo verk
hans gæti orðið sem ítarlegast.
Þræðirnir fléttast saman
Gagnrýnendur sögunnar hafa lagt
út á verri veginn að höfundur noti
til dæmis Íslenskan söguatlas og
vefsetrið Wikipediu sem heimild.
Segja slíkt ekki samræmast vísinda-
legum kröfum. Gott og vel; en má
ekki á móti spyrja hvort bækur með
íslenskum neftóbaksfróðleik geti
ekki líka verið ótraustar sem heim-
ild og ekkert til að byggja á? Svari
hver fyrir sig!
Fyrri Akranesbókin spannar
tímabilið frá landnámi til 1700 og
hin öldina sem eftir fylgdi. Fjallað
er um landnám, örnefni, og bú-
setuminjar á svæðinu frá Skaga og
norður fyrir Akrafjall þar sem hver
ein laut og hjalli á sögu sem svo
breytist í örnefni í máli manna. Ör-
nefnin eru tíunduð og svo fléttast
þræðirnir saman á Skipaskaga en
skýring þéttbýlismyndunar þar var
að hún „var fyrst og fremst afleið-
ing útgerðarumsvifa Brynjólfs bisk-
ups,“ segir höfundurinn og bætir
við að frumkvæði hins göfuga
manns við skiptingu jarðarinnar og
stofnun nýbýla hafi lagt grunn að
þéttbýli.
Árbækur Ferðafélags Íslands
þykja góð heimildarit. Þær byrja
jafnan á því að fjallað er um jarð-
fræði, flóru og fánu á þeim stöðum
sem eru til umfjöllunar hverju sinni.
Mér finnst slíka umfjöllun vanta í
Akranessöguna; það er eitthvað um
náttúrufarið. Einnig hefði betur far-
ið á því, að í stað þess að fjalla t.d.
um útgerð, landbúnað, jarðeig-
endur, verslun, kirkjuhald og svo
framvegis annars vegar fram til
1700 og svo með sambærilegum
hætti á 18. öldinni í síðari bókinni,
að steypa þessu saman – og rekja
þráðinn alveg frá landnámi til nú-
tímans. Taka þannig hvern efn-
isflokk fyrir því þá hefði sagan orðið
heildstæðari.
Sagan verði veganesti
Og höfundurinn hefði líka mátt vera
gagnorðari – sleppa umfjöllun um
ákveðin atriði og efni, stytta mál
sitt. Yfirleitt verða bækur betri með
því. Það er sömuleiðis umhugs-
unarvert hvort efni bóka skilar sér
til lesandans í langlokutexta. Lýs-
ingar á örnefnum, sem eru færð inn
á kort, eru áhugaverðar en betur
hefði farið á því að efnið hefði t.d.
verið fært inn á mynddisk eða gert
aðgengilegt á netinu.
Raunar má spyrja sig hvort heim-
ildarrit sem taka heilu hillufaðmana
eigi rétt á sér lengur – þegar öll
miðlun upplýsinga er að færast í
nýtt og hentugra form, en þannig
verður sagan fólki veganesti á líð-
andi stund. Almennt má hins vegar
segja að þau tvö bindi Akranessög-
unnar sem nú liggja á borðinu séu
góð; enda þótt til staðar séu ágallar
sem reifaðir eru hér að framan.
Fangið fullt af fróðleik
Fróðleikur Gunnlaugur Haralds-
son, höfundur Sögu Akraness.
MENNING 29
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 29. JÚNÍ 2011
Sýning á ljósmyndum og kvikmynd-
um Vigfúsar Sigurgeirssonar frá
1936-1960 verður opnuð í Kirkju-
hvoli á Akranesi á fimmtudag. Á
sýningunni, sem hefur yfirskriftina
Þjóðin, landið og lýðveldið, eru
landslagsmyndir, myndir unnar fyr-
ir heimssýninguna í New York 1939,
myndir af fólki við leik og störf auk
mynda frá ferðum Vigfúsar innan-
lands með tveimur fyrstu forsetum
lýðveldisins.
Vigfús Sigurgeirsson (1900-1984)
var einn fremsti ljósmyndari Íslend-
inga um miðbik 20. aldar og frum-
kvöðull í íslenskri kvikmyndagerð.
Ljósmyndir hans voru sýndar í
Hamborg, New York, Kaupmanna-
höfn og Reykjavík. Ljósmyndabók
hans, Ísland í myndum, var fyrsta
ljósmyndabók eftir Íslending og
hann varð einnig fyrstur Íslendinga
til að gefa út bók með ljósmyndum í
lit. Íslandskvikmynd hans var sýnd á
heimssýningunni í New York 1939,
en kunnastar af kvikmyndum hans
eru leiknu þjóðháttamyndirnar Í
jöklanna skjóli og Í dagsins önn.
Sýningin Þjóðin, landið og lýð-
veldið var fyrst opnuð í Þjóðminja-
safni Íslands í september 2008 og
stóð fram í desember það ár. Sýn-
ingin er unnin af Þjóðminjasafni Ís-
lands. Höfundur hennar er Inga
Lára Baldvinsdóttir, fagstjóri Ljós-
myndasafns Íslands. Í tengslum við
sýninguna 2008 var gefin út bók um
Vigfús Sigurgeirsson og ritstjóri
bókarinnar er höfundur sýning-
arinnar, Inga Lára Baldvinsdóttir.
Ljósmynd/Ljósmyndasafn Íslands – Þjóðminjasafn
Brautryðjandi Ljósmyndarinn og kvikmyndagerðarmaðurinn Vigfús
Sigurgeirsson. Myndir hans verða sýndar í Kirkjuhvoli á Akranesi.
Sýning á ljósmyndum
Vigfúsar Sigurgeirssonar