Austurland - 15.10.1965, Blaðsíða 2

2
AUSTURLAND
Neskaupstað, 15. október 1965.
Liiazi um á heimaslóðum
Ég gat þess í fyrsta hluta
þessara þátta, að Júlíus Rafn og
Lárus Waldorff mundu hafa
byggt Vindheimshúsið. Mér hefur
verið sagt, að þetta sé ekki rétt,
húsið hafi Ásmundur Jónsson, sá
mikli ættfaðir, reist. Hús þeirra
Júlíusar Rafns og Lárusar hafi
verið aðeins utar.
Ég fór hratt yfir sögu og hlýt
að gera það í þessum þáttum,
ella verða þeir allt of langir. En
mig langar til að bæta við þrem-
ur fróðleiksmolum um Vindheim
og Naustahvamm.
Býlið Vindheimur er ríkiseign,
einu leifar kirkjueignar í Nes-
kaupstað. Lítið mun einnig eftir
af fornum kirkjuítökum í Norð-
fjarðarhreppi, ef nokkuð. Þegar
bærinn keypti þjóðjarðahlutann í
Neskaupstað, fylgdi Vindheimur
ekki með, því þá tilheyrði hann
Norð’fjarðarhreppi. Á síðasta Al-
þingi var ríkisstjórninni heimilað
að selja bænum Vindheim og 1
verða þau kaup væntanlega gerð
á þessu ári. Vindheirnstorfan er
aðeins rúmlega 30 þús. fermetrar
að flatarmáli.
Naustalækur skilur á milli jarð-
anna Vindheims og Nausthvamms,
sem var hjáleiga frá Nesi. Þegar
Norðfjarðarhreppi var skipt árið
1913, voru hreppamörkin ákveðin
um Naustalæk. Þegar svo Nes-
hreppur fékk kaupstaðaréttindi
1929, var þessum mörkum ekki
breytt, en með lögum frá Alþingi
1943, voru mörkin færð inn fyrir
Auralæk, þar sem þau enn eru.
Veturinn 1885 var gífurlegt
fannfergi á Austurlandi og urðu
þá víða snjóflóð. Það var þá, nán-
ar tiltekið 18. febrúar, sem snjó-
flóðið mikla varð á Seyðisfirði.
Sópaði það að mestu á sjó út 14
íbúðarhúsum, varð 24 imönnum
að bana, en margir slösuðust.
Átta dögum síðar, 26. febrúar,
tók snjóflóð af tvö býli í Nausta-
hvammi og fórst þar öldruð lfona
og tvö ungbörn. Einn þeirra, sem
af komust úr snjóflóðinu, var Jón
Einarsson, jafnan kenndur við
Naustahvamm, en hann andaðist
hér í bænum í hárri elli fyrir fá-
um árum. Þegar minnzt var 25
ára kaupstaðarréttinda, flutti
séra Ingi Jónsson frásöguþátt,
skrifaðan upp eftir Jóni, af þessu
slysi. Mig minnir þátturinn birt-
ast í jólablaði Vísis sama ár, þ.e.
1954.
Að svo mæltu höldum við ferð
okkar áfram.
1 dag er miðvikudagurinn 13.
október. Undanfarna daga hafa
verið miklar stillur og síðustu
dagana bjartviðri og hitar miklir
miðað við árstíma. Og síldinni er
•mokað á land og var síðasta vika
mesta veiðivika ársins. En nú er
veðrabreyting orðin. Skýin grúfa
sig yfir byggðina og öðru hvoru
rignir. 1 nótt snjóaði í fjöll og
var snjóföl niður fyrir kletta í
morgun. Eftir veðurfregnum að
dæma, er norðaustan stormur í
nánd. Fjöldi síldarskipa liggur
við bryggjur og bólverk og áhafn-
ir þeirra taka sér verðskuldaða
hvíld eftir hrotuna.
Skammt austan við síldarverk-
smiðjuna, sunnan vegar, er Fisk-
vinnslustöð' Sún. Áður en við
virðum hana fyrir okkur og þá
starfsemi, sem' þar fer fram, skul-
um við bregða okkur aftur í tím-
ann og rifja upp, í mjög stórum
dráttum, hvað gerzt hefur áður
á þessari lóð.
Á fundi hreppsnefndar Nes-
hrepps 14. október 1926 var tek-
ið fyrir:
„Bréf frá Joakim Indbjör þar
sem hann, fyrir hönd dr. Paul í
Oldenborg í Þýzkalandi fer fram
á, að hreppsnefndin leyfi fyrir
sitt leyti og mæli ,með því við
stjórnarráðið, að hann fái að
reisa hér og starfrækja verk-
smiðju til að vinna beinamjöl úr
þorskúrgangi og, ef nauðsyn
krefur síðar, einnig til að vinna
olíu úr síld“.
Hreppsnefndin varð við þessari
beiðni og verksmiðjan komst á
fót, líklega 1927. Var hún nefnd
Fóðurmjölsverksmiðja Norðfjarð-
ar. í daglegu tali var hún nefnd
„Gúanó“, og enn þann dag í dag
förum við inn að „Gúanó“.
Til að flytja fiskúrganginn til
verksmiðjunnar var notaður lít-
ill vélbátur, sem fór á rnilli
bryggjanna og safnaði saman hrá-
efninu, sem mælt var í stömpum.
Einnig keypti verksmiðjan vél-
bátinn Drífu og hafði hann í för-
um til að flytja þurrkuð bein af
öðrum höfnum til v-innslu í verk-
smiðjunni.
Þegar vinna skyldi hefjast á
morgnana og þegar hætt skyldi á
kvöldin, og eins við1 upphaf mat-
ar- og kaffitíma, kvað við frá
verksmiðjunni skerandi flaut, sem
heyrðist um allan bæ. Notuðu
aðrir vinnustaðir þetta flaut sem
tímamerki og menn settu eftir því
Mukkur sínar á sama hátt og
menn setja þær nú eftir útvarp-
inu.
Árið 1932 keypti bærinn verk-
smiðjuna, ásamt íbúðarhúsi, Drífu
og öðrum eignum fyrir 100 þús.
kr. Þetta var í hörðustu krepp-
unni og var reksturinn erfiður og
valt á ýmsu með hann. En bæj-
arstjórn var ákveðin í að gera
sér sem mest úr þessari eign sinni
og hugðist byggja þar upp þýð-
ingarmikið atvinnufyrirtæki. I
ársbyrjun 1934 samþykkti hún,
að reisa við beinamjölsverksmiðj-
una síldarbræðslu og komst það
til framkvæmda. En reksturinn
hélt áfram að ganga erfiðlega og
urðu endalokin þau, að um 1940
varð Landsbankinn eigandi fyrir-
tækisins. Samvinnufélag útgerð-
armanna keypti síðan eignirnar
og lét reisa þar fiskvinnslustöð
sína, sem tók til starfa 1949. Enn
stendur þó nokkur hluti gömlu
verksmiðjunnar og er þar beina-
mjölsverksmiðja, lýsisbræðsla og
mjölgeymsla.
Fiskvinnslustöð Sún er mikil
bygging, enda fer þar fram fjöl-
breytt starfsemi. Þar er afkasta-
mikið frystihús, en auk þess hef-
ur fyrirtækið haft með höndum
skreiðarverkun, saltfisksverkun,
beinamjölsframleiðslu, lýsis-
bræðslu og ísframleiðslu. Fisk-
vinnslustöðin hefur, frá því hún
tók til starfa, verið eitt allra
þýðingarmesta fyrirtæki bæjar-
ins.
En fjárhagur fyrirtækisins hef-
■ur jafnan verið þröngur, vegna
þess, að hráefni hefur oftast ver-
ið af skornum skammti. Fyrir-
tæki sem þetta getur ekki blómg-
azt, nema rekstur þess sé nokk-
urn veginn samfelldur.
Miklar endurbætur hafa verið
gerðar á Fiskvinnslustöðinni og
hún vel útbúin til að gegna sínu
hlutverki. Þó þyrfti að koma
upp hentugri beinamjölsverk-
smiðju.
1 Fiskvinnslustöðinni hafa í ár
verið frystar 7100 tunnur síldar.
Milli Fiskvinnslustöðvarinnar
og síldarbræðslunnar hefur verið
gert mikið og vel útbúið síldar-
söltunarplan — Söltunarstöðin
Ás. — Framkvæmdum við sölt-
unarstöðina er þó ekki lokið. Þar
hefur í sumar og haust verið salt-
að í um 11000 tunnur síldar.
Fra;m af Fiskvinnslustöðinni er
bryggja, sem Hafnarsjóður á.
Liggur færiband niður á bryggj-
una og flytur það síld til söltun-
arstöðvarinnar.
Samvinnufélag útgerðarmanna
rak Fiskvinnslustöðina þar til um
síðustu áramót. Þá var hún seld
Síldarvinnslunni hf., sem nú rek-
ur fyrirtækið. Samvinnufélagið er
aðaleigandi Síldarvinnslunnar hf.,
svo segja má, að dótturfyrirtækið
hafi keypt móðurfyrirtækið. Minn-
ir þetta dálítið á það, þegar hjá-
leigurnar verða að höfuðbólum.
Þó margt sé þarna að sjá og
frá mörgu að segja, höfum við
ekki tíma til að slóra þarna leng-
ur.
Skammt utan við Fiskvinnslu-
stöðina er steinsteyptur lýsis-
geymir, sem bærinn lét á sínum
tíma byggja fyrir síldarbræðslu
sína. Geymirinn tekur 1000 tonn.
Þegar hann var byggður var mik-
ið atvinnuleysi og hann að veru-
legu leyti byggður í atvinnubóta-
vinnu. Ég man, að ég fékk þar
vikuvinnu við að bera á handbör-
um steypumöl úr fjörunni. Má
heita, að það sé eina tímavinnan,
sem ég hef stundað og fannst
mér það löng vika.
Ofan við götuna eru þrír olíu-
geymar í eigu Olíuverzlunar ís-
lands og Skeljungs. Fyrir nokkr-
um dögum kom tankskipið Dag-
stjarnan með olíu til Skeljungs.
Annars er skipið' í síldarflutning-
um til Bolungavíkur, en tók olíu
hingað austur til að vinna sér inn
ofurlítið upp í tapið á síldarflutn-
ingunum. Var svo rösklega unnið
að dælingunni, að olían flóði út
úr geyminum og runnu nokkur
þúsund lítrar niður yfir veginn og
síldartunnur á söltunarstöð þar í
fjörunni fengu olíubað.
Nokkru utan við steypta geym-
inn, sem áður getur, reisti Lifrar-
bræðslufélag Norðfirðinga stein-
steypt bræðsluhús líklega 1931
eða 1932 og var þá hætt að
bræða lifur í timburskúrunu.Ti
fram af Sjónarhóli. En starfsemi
félagsins lagðist niður fyrir
mörgum árum og var húsið selt
fyrir nokkru. Kaupendur voru
þrír hámenntaðir rafmagnsmenn
frá jafnmörgum landsfjórðungum.
Komu þeir þarna á fót síldarsölt-
unarstöð, sem þeir nefndu Nípu,
og byggðu bragga fyrir norðan
veginn. I vor var fyrirtækinu
breytt í hlutafélag og því valið
heiti eftir öðru fjalli. Heitir það
nú Lokatindur, miklu stirðara
nafni en áður.
Og nú erum við komin í ríki
Gylfa Gunnarssonar, bílstjóra.
I vor festi Gylfi kaup á tveim
steypubílum frá Akureyri og hef-
ur í sumar flutt steypu til hvers
manns, sem þess hefur óskað.
Þetta fyrirtæki hefur reynzt til
mikilla þæginda fyrir þá, sem að
mannvirkjagerð standa og ómögu-
legt að sjá, hvernig unnt hefði
verið að steypa öll þau kynstur,
sem í sumar hafa verið steypt
hér í bænum, án þessara bíla.
Gylfi hefur komið sér upp
bráðabirgðaaðstöðu fyrir þennan
atvinnurekstur sinn í grennd við
íbúðarhús sitt og rétt við götuna.
Eru að þessu veruleg óþrif. Gylfi
kemst ekki hjá því að leita sér
að annarri aðstöðu og ekki alveg
við svona fjölfarinn veg. Þyrfti
hann að koma sér upp fullkom-
inni steypustöð með hæfilega
stórri birgðageymslu, svo hann
geti keypt það sement, sem hann
notar og losað þannig viðskipta-
vini sína við að standa í sements-
útvegun.
Nokkru hér fyrir utan er sölt-
unarstöðin Máni beggja vegna
vegarins. Fyrst eftir að stöðin
tók til starfa, stöfuðu af henni
mikil óþrif á götunni, enda var
hún gerð að vinnustað fyrir sölt-
unarstöðina. Þetta hefur nú færzt
í miklu betra horf, þó enn megi
um bæta.
Rétt þarna hjá er olíuport
Skeljungs og fram af því olíu-
bryggja, sem gerð hefur verið að
löndunarbryggju fyrir Mána með
færiböndum og öðrum tilfæring-
um.
Byggðin tekur nú að þéttast
og í næstu viku höldum við í bæ-
inn og stöldrum við þar sem
ástæða telst til. B.Þ.