Austurland - 07.06.1968, Qupperneq 4

4
AUSTURLAND
Neskaupstað, 7. júní 1968.
t
I tilefni sjötuðsafmœlis Jónasar Guómundssonar
Árið 1921 réðist ungur kennari
að barnaskólanum á Norðfirði.
Það átti fyrir þessum unga manni
að T.ggja, að móta meira en
nokkur einn maður annar þá
stefnu sem fylgt var í málefnum
þorpsins á þriðja og fjórða ára-
tug aldarinnar, og að skapa því
örlög á því árabili.
Hér var kominn Jónas Guð-
mundsson, sem fæddist á Skála-
nesgrund við Seyð:sfjörð 11. júní
1898 og verður því sjötugur á
þriðjudaginn kemur. Foreldrar
hans voru hjónin Guðmundur
Jónasson, útvegsbóndi og Val-
gerður Hannesdóttir, en þau voru
bæði norðlenzkrar ættar.
Enda þótt nú séu þrír áratugir
síðan Jónas hvarf héðan, er hann
minn;sstæður þeim, sem voru hon-
um samtíða hér í bænum og er
það mjög að vonum, svo áhrifa-
mikill sem hann var hér um skeið.
Kennarastarfinu gegndi Jónas
til 1933 að önnur störf kölluðu
að. En þótt Jónas hafi vérlð
gæddur ágætum kennarahæfileik-
um, er það þó ekki fyrir það starf
sem nafn hans er órjúfanlega
tengt sögu staðarins um alllangt
árabil. Saga Jónasar hér varð
mikil baráttusaga, saga mikilla
sigurvinninga og áður en lauk
mikilla ósigra á hinu þrönga leik-
sviði, sem hlaut að draga úr mik-
illeik atburðanna í augum þeirra,
sem fjær sátu, en skiptu öllu máli
fyrir þá, sem á sviðinu voru,
hvort sem hlutverk þeirra var
stórt eða lítið.
Mér hefur verið sagt, að Jónas
hafi verið íhaldsmaður þegar
hann settist að á Norðfirði. Sé
það satt hafa skoðanaskipti verið
skammt undan, því ekki leið á
löngu unz hann var orðinn leið-
togi jafnaðarmanna, fremstur í
vörn og sókn og hlífði sér
hvergk Jónas var óvæginn bar-
dagamaður og veitti þung högg
og stór og mátti þola endurgjald
í sömu mynt.
Jónas sýndi það skjótt, að
hann var frábærilega vel til for-
ustu fallinn. Hann var mjög snjall
ræðumaður, aðlaðandi í fram-
komu, hafði til að bera mikla
persónutöfra og átti auðvelt með
að vinna fólk á sitt mál. Hann
var ör í skapi og tilfinninganæm-
ur og átti létt með að höfða til
tilfinninga manna. Það sem Jón-
asi tókst ekki með því að skír-
skota til heilbrigðrar skynsemi
manna, tókst honum stundum
með því að leika á strengi til-
finninga þeirra.
Hinir ótvíræðu forustuhæfileik-
ar Jónasar gerðu hann skjótt
sjálfkjörinn leiðtoga jafnaðar-
manna hér í bæ og raunar urn
allt Austurland. Undir lerðsögn
bans náðu þek ckjótt völdurn í
sveitarstjórninni og fylgi flokks-
ins fór vaxandi við hverjar kosn-
ingar unz það náði hámarki 1934,
er flokkurinn fékk sex bæjar-
fulltrúa. Mun Alþýðuflokkurinn í
engum kaupstað öðrum hafa hlot-
ið jafn mikið fylgi fyrr eða síð-
ar. En nú var undanhaldið líka
skammt undan og það endaði í
upplausn. 1 bæjarstjórnarkosning-
unum 1938 tapaði flokkurinn
helmingi bæjarfulltrúa sinna, enda
hafði hann þá klofnað.
Jónas beitti sér fyrir því, að
hafin var útgáfa blaðs, sem kall-
að var ,,Jafnaðarmaðurinn“, á
vegum austfirzkra alþýðusamtaka.
Var blaðið prentað á Seyðisfirði,
utan nokkur tölublöð, sem prent-
uð voru hér í bæ, en Jónas gerði
tilraun til að stofna prentsmiðju
í bænum. Jafnaðarmaðurinn kom
út 1927—1937, oftast óreglulega,
og var Jónas ritstjóri blaðsins.
Áður hafði Jónas gefið út fjöl-
ritað blað, sem nefndist „Geisl-
inn“. Á sama tíma gáfu íhalds-
menn einnig út fjölritað blað sem
hét „Árvakur". Hvorugt þetta
blað hef ég séð, en sagt hefur
mér verið, að með þeim vopnum
hafi verið hart barizt, en vopna-
burður ekki alltaf verið til fyrir-
myndar.
Oddviti Neshrepps varð Jónas
1925 og gegndi því starfi unz
Hvab
Frá Vopnafirði
Vopnafirði, 5. júní. — DV/SÞ
Hér á Vopnafirði var slæmt tíð-
arfar í vetur og fram í fjórðu
viku sumars, að fór að hlýna og
síðan hefur haldizt gott veður.
Hafísinn fór héðan í vikunni fyr-
ir hvítasunnu, en 28. apríl var
síðasta skipskoma hingað og síð-
an hefur ekkert skip komið nema
DísarfelTð, sem kom hér á dög-
unum með áburð.
Nú er byrjað að ryðja snjó af
veginum milli Möðrudals og
Vopnafjarðar og verður hann þá
vonandi fljótlega fær til umferð-
ar.
Atvinna hefur verið svo til
engin. Þó hefur þetta batnað nú
upp á síðkastið, því hafin er
vinna við endurbyggingu félags-
heimilisins, en eins og kunnugt
er, stórskemmdist það af bruna
í vetur. Þá er nokkur vinna í
rörasteypustöð hreppsins.
Ennþá hefur ekkert verið unnið
að undirbúningi í síldarverk-
smiðjunni. Bátarnir Kristján Val-
geir og Brettingur eru ekki ennþá
kaupstaðaréttindin fengust 1. jan.
1929. Það var ekki sízt fyrir öt-
ula baráttu og forustu Jónasar,
að sú réttarbót fékkst. Síðan átti
Jónas sæti í bæjarstjórn til 1938
og réð þar öllu sem hann vildi,
og það var býsna margt, sem
hann vildi ráða, því hann mun
hafa verið ráðríkur í meira lagi.
Lengi var Jónas formaður
Verklýðsfélags Norðfjarðar og
stjórnmálasamtaka jafnaðar-
manna hér í bæ. En eins og oft
vill verða um forustumenn, þá
hlóðust á Jónas margvísleg störf,
sem ekki voru í beinum tengslum
við hin eiginlegu verklýðsmál-
efni, en þó ávöxtur af baráttu
alþýðusamtakanna. Jónas beitti
sér fyrir því, að bærinn keypti
Fóðurmjölsverksmiðju Norðfjarð ■
ar og breytti henni í síldarverk-
smiðju. Einnig gekkst Jónas fyr-
ir stofnun Togarafélags Neskaup-
staðar, hlutafélags, sem bærinn
var aðalhluthafi í. Félag þetta
keypti síðan togara og gerði hann
út í nokkur ár.
Jónas var framkvæmdastjóri
beggja þessara fyrirtækja, en hélt
jafnframt þeim störfum öðrum
sem á hann höfðu hlaðizt, þár á
meðal formennsku í verklýðsfé-
laginu. Þetta var meira en einn
maður gat risið undir, svo vel
færi, auk þess sem ekki fór sam-
an framkvæmdastjórn helztu at-
vinnufyrirtækja bæjarins og for-
mennska í verklýðsfélagi. Það
verður að flokkast undir mistök,
að Jónas skyldi ekki fela ein-
hverjum hinna minni spámanna
formennsku í verklýðsfélaginu.
Það var á kreppuárunum, sem
bærinn stofnaði til áðurnefnds at-
vinnureksturs, og fyrirtækin
stóðust ekki til lengdar svipti-
bylji kreppunnar og bænum u;m
megn að leggja þeim fé. Ef þau
hefðu haldizt á floti nokkrum
mánuðum lengur, hefði þeim að
líkindum verið borgið og þau
meira að segja orðið stórgróða-
fyrirtæki, því þá kom stríðsgróð-
inn til sögunnar og féll hann
ekki sízt í skaut þeirra sem áttu
togara og síldarbræðslur. Hefði
þá atvinnusaga kaupstaðarins,
svo og stjórnmálasaga, orðið með
nokkuð öðrum hætti síðustu þrjá
áratugina, en raun varð á.
Ég hef nú nefnt dæmi um stór-
hug Jónasar. Þeirra verka sér
nú lítil merki, en á sínum tíma
höfðu þau ákaflega mikla þýð-
ingu í hinni hörðu lífsbaráttu
bæjarbúa. Aflvaki þessara verka
var líka löngunin til að auka at-
vinnu og velmegun meðal verka-
fólks og til að treysta atvinnnu-
grundvöll hins unga kaupstaðar.
Framh. á 2. síðu.
er í fréttum?
komnir til heimahafnar eftir vetr-
arvertíð og búa þeir sig nú undir
síldveiðar.
Búið er að ganga frá samn'ng-
um um smíði hafnargarðs hér. Það
er fyrirtækið Norðurverk á Akur-
eyri sem hefur tekið að sér að
vinna þetta verk.
Engin smábátaútgerð er hér
hafin, en hákarlalóð;r eru nýlega
komnar í sjó.
Frá Egilsstöðum
Egi sstöðum, 5. júní SG, HG
Guð.sliús rís
Síðastliðinn laugardag kl. 14
vígði herra biskupinn yfir íslandi
kirkjugrunn í Egilsstaðakauptúni.
Athöfnin hófst með því, að
kirkjukórinn söng, en síðan flutti
sr. Ágúst Sigurðsson í Vallanesi
bæn.
Herra biskupinn hélt þá ræðu
og helgaði Hvíta-Kristi klappir
þær, sem þessi borg skal rísa á
og stakk síðan fyrstu skóflustung-
una.
Frú SigiiðLU' lanney JonsdoCt-
ir þakkaði hinum geistlegu höfð-
ingjum komuna og góða aðstoð
við helgun guðshússins. Gat hún
þess, að herra biskupinn hefði
fært sóknarnefnd stórlán til
kirkjubyggingarinnar. Ennfremur
þakkaði hún gjöf að upphæð kr.
10.000.00, sem borizt hafði frá
Birni Sveinssyni og konu hans
Dagmar Hallgrímsdóttur.
Athöfninni lauk með því, að
karlakór söng. Á meðan á at-
höfninni stóð, mynduðu skátar
heiðursvörð.
Þessa væutanlegu k'rkju hafa
teiluiað arkitektarnir Halldór
Hal’.dórsson og Hilmar Ólafsson
frá Reykjavík, en byggingameist-
arar verða Þórhallur Eyjólfsson,
húsasmíðameistari og Guðmundur
Magnússon, múrarameistari.
Áætlað er að gera kirkjuna
fokhelda fyrir næsta vetur, en hér
er um hátimbrað hús að ræða, 12
metra á vegg og 24 metra í turn.
Grunnurinn stendur utan
Sjúkraskýlisins, þar sem sumir
hefðu kallað á Gálgaási, enda
sagði herra biskupinn, að klapp-
arás sá hefði litið bæði bjarta og
dimma daga. ;