Austurland - 05.07.1968, Blaðsíða 4

4
AUSTURLAND '
Neskaupstað, 5. júlí 1968.

Bók fyrir lœrða og leika:
Jarðfrsði eftir Þorleif Einarsson
Vor'ð er ekki gróskuskeið í
bókaútgáfu hér á landi, og fáir
vænta þá stórviðburða á því sviði.
Helzt má þó búast við tíðindum
frá bókafélögunum, en einnig þau
stíla mjög upp á jólakauptíðina
með útgáfubækur sínar. Tals-
verðrar viðleitni hefur í seinni tíð
gætt frá þeirra hálfu um útgáfu
fræðirita við hæfi almennings, og
er þar skemmst að minnast bóka-
flokksins „Vísindarit AB“, sem
enn er raunar ekki allur út kom-
inn. Utgáfa þýddra fræðirita er *
góðra gjalda verð, en meiri
fengur er þó að slikum bókum,
ef þær fjalla um íslenzk viðfangs-
efni, en þær eru því miður allt
of sjaldséðar. Nú er þó ein 'slík
bók nýkomin á markaðinn frá
Máli og menningu, Jarðfræi.V —
Saga bergs og lands eftir Þorleif
Einarsson, ungan, fjölmenntaðan
og atorkusaman jarðfræðing. Bók
þessi er 335 blaðsíður, prýdd á
þriðja hundrað mynda, og margar
skýringartöflur fylgja texta; er
að hvoru tveggja mikill fengur.
Frágangur allur af hálfu útgáf-
unnar virðist og vandaður, þótt
e'nstaka prentvillur og línubrengl
finnist.
En yfir hvaða svið spannar þá
þessi bók ? Því verður bezt svarað
með nokkrum tilvitnunum í inn-
gang og eftirmála höfundar:
„Vettvangur jarðfræðinnar er
jarðskorpan, en viðfangsefnin eru
tvíþætt, og skiptist jarðfræðin því
í tvær megingreinar. Annar meg-
inþátturinn er almenn jarðfræði,
sem einkum fjallar um myndun,
gerð og mótun jarðskorpunnar af
völdum náttúruafla, innrænna
afla, svo sem jarðelds og jarð-
skjálfta, sem e!ga sér upptök í
iðrum jarðar, og útrænna afla,
einkum frosts, fallvatna, jökla,
vinds og öldugangs; aflvaki þeirra
er sólarorkan. Hinn meginþáttur-
inn er jarðsagan (historisk geo-
logi), sem rekur í tímaröð at-
burði og breytingar, sem orðið
hafa á jörðunni, jafnt af völdum
útrænna sem innrænna afla, svo'
og sögu lífveranna ...
Um fjögurra áratuga skeið hef-
ur Jarðfræði Guðmundar G. Bárð-
arsonar verið eina yfirlitsritið og
kennslubókin í almennri jarðfræði
og jarðsögu, en hún kom fyrst út
1921, og síðan aukin og endur-
bætt 1927 . . . Á þeim f jórum ára-
tugum, sem liðnir eru síðan bók
G.G.B. kom út, hefur þekking á
jarðfræði landsins aukizt mikið.
Kemur þar margt til. Jarðfræð-
ingum, íslenzkum sem erlendum,
sem unnið hafa að rannsóknum,
hefur fjölgað mjög, en einnig
hefur rannsóknartækni fleygt
fram og nýjar aðferðir komið til
Þorleí'íur Einarsson.
sögunnar, svo sem aldursákvarð-
anir með geislavirkum efnum,
mælingar á segulstefnu í bergi,
öskulagarannsóknir o. s. frv. Ut-
gáfa nýs yfirlitsrits um jarðfræði
var því löngu orðin tímabær . ..
Eins og að framan er getið, er
það ætlunin, að bók þessi geti
s:nnt margþættu hlutverki, enda
er nú því miður vart annarra
kosta völ í jarðfræðum. Vona ég,
að almenningi komi hún að
nokkru gagni sem fræðslurit eða
jafnvel sem ferðahandbók, enda
ætti atriðisorða- og staðanafna-
skráin að vera nokkur stoð, ef
fræðast á um jarðfræði einstakra
svæða eða um einstök atriði.
Fræðimönnum í náttúruvísindum,
sagnfræði og ýmsum öðrum grein-
um ætti hún að notast sem hand-
bók. Verkfræðingar og aðrir, sem
að mannvirkjagerð standa, geta
og sennilega sótt nokkurn fróðleik
í bókina. Ekki er ætlazt til, að
bókin verði notuð í heild til náms
í skólum, heldur valdir úr henni
kaflar e!ns og kennurum í hinum
ýmsu deildum skólanna þykir
henta".
Allt eru þetta orð að sönnu
um fjölþætt notagildi bókarinnar
og mætti víða taka dýpra í ár-
inni. Einn höfuðkostur þessarar
bókar er það, hversu mjög hún
er sniðin að íslenzkum staðhátt-
um. Á nær 100 blaðsíðum er ein-
göngu fjallað um jarðsögu ís-
lands, og mun ekki sízt sá hluti
höfða til alls almennings. En
einnig í almennu jarðfræðinni eru
hvarvetna, þar sem kostur er,
tínd til dæmi af heimaslóðum og
langflestar myndirnar eru frá Is-
landi. |>
Höfundur hefur staðið frammi
fyrir miklum vanda við saman-
tekt bókarinnar, ekki sízt varð-
andi efnisval, — hvað skyldi tek-
ið með og hverju sleppt. Frá
sjónarhóli leikmanns, sem þetta
ritar, virðist Þorleifi hafa tekizt
prýðilega að þræða þann grýtta
veg, koma aðalatriðum til skila
án þess að verða of knappur í
frásögn og gæða lesninguna lífi
með ýtarlegum og lýsandi dæm-
um. 1 kaflanum um eldgos, er t.d.
ekki lagt út í að rekja sögu eld-
gosa í landinu frá upphafi byggð-
ar, heldur tekið þversnið af hegð-
un íslenzkra eldstöðva með því
að greina frá fimm stórgosum,
sem orðið hafa síðustu hundrað
árin. I yfirlitinu um jarðsögu ís-
lands er fylgt svipaðri reglu. Að-
alatriðin mynda uppistöðuna, en
ívafið er fagurt munstur, þar sem
brugðið er upp skýrum myndum
frá einstökum stöðum. Má þar
nefna frásögnina um Tjörneslög-
in, en höfundur hefur raunar
sjálfur aukið verulega við þekk-
ingu okkar á þeim með sjálfstæð-
um rannsóknum. — Og ekki
vantar ábendingar fyrir þá, sem
láta sér nægja að líta landið af
þjóðvegum. Hér er eitt dæmi af
mörgum um slíkt: ,,Á Austur-
landi koma þessar þrjár hraun-
Eins og auglýsing í síðasta
blaði bar með sér, hefur stjórn
Sjúkrasamlags Neskaupstaðar á-
kveðíð verulega hækkun á ið-
gjöldum samlagsmanna frá síð-
ustu áramótum að telja, eða úr
kr. 120.00 í kr. 150.00 á mánuði,
svo og sett strangari reglur um
innheimtu. Til að fá frekari skýr-
ingar á þessari hækkun sneri
blaðið sér til gjaldkera sjúkra-
samlagsins, Þórðar Kr. Þórðar-
sonar, og lagði fyrir hann nokkr-
ar spurningar.
—• Hvað veldur þessari hækk-
un, Þórður?
— Þar kemur tvennt til. Ann-
ars vegar rekstrarhalli, sem varð
á síðasta ári, og svo fyrirsjáan-
leg gífurleg hækkun útgjalda á
yfirstandandi ári, eða um allt að
800 þús. kr. Mestu munar þar um
gjaldahækkun á sjúkrahúsum,
sem er 20—25%, og svo hækkun
lyfja um síðustu áramót um
20%.
— Er iðgjaldið hér hærra en
gerist og gengur?
— Nei, víðast hvar er það
150.00 kr. á mánuði á þessu ári,
og sums staðar hærra.
—• Hvernig gengur svo inn-
heimtan ?
— í einu orði sagt ilía. Ástæð-
an fyrir því er meðal annars sú,
að ekki hefur verið stranglega
lagagerðir (þ. e. basalt, andesít
og líparít) sums staðar fyrir í
sömu fjallshlíðinni. Þannig er
þessu t. d. farið í Oddsskarði. I
skarðsrimanum er blettað blágrýti
(helluhraun), undir því koma
þunn basaltlög með rauðum milli-
lögum (apalhraun). Undir þeim
eru ofan vegar eftir efstu beygj-
una norðan í skarðinu nokkur
kolsvört andesítlög, og undir
þeim eru nokkur grá líparítlög".
(Bls. 247).
Þorleifur Einarsson hefur með
samningu þessarar bókar ráðizt í
mikið og vandasamt verk og leyst
það af hendi með sóma. Jarðfræði
hans á erindi inn á sérhvert
heim!li í landinu sem lesefni fyrir
unga og aldna. Ásýnd íslands er
samfelld og einstök sýning á
fjölbreytileika í myndun og mót-
un jarðar. En sú sýning þarfnast
skýringa við til að áhorfendur fái
notið hennar til fulls. Þær skýr-
ingar er að finna í þessari bók,
og þar er einnig vísað til annarra
rita og greina fyrir þá, sem lengra
vilja leita. — Tími sumarleyfa og
ferðalaga fer nú í hönd hjá
mörgum. Ákjósanlegra vegarnesti
verður vart tekið með á leiðum
innanlands en Jarðfræði Þorleifs
Einarssonar.
— H.G.
framfylgt ákvæðum tryggingar-
laga um innheimtu iðgjalda og
réttindi samlagsmanna. 1 ein-
staka tilvikum kann að vera um
fjárþröng að ræða, en lang oftast
er hreinlega um að kenna trassa-
skap.
— Hvað fá menn svo fyrir
þessi iðgjöld?
— Það yrði nú langt mál að
telja það upp í smáatriðum, en
hið helzta er þetta: 1) Ókeypis
sjúkrahúsvist, 2) Læknishjálp
héraðs- eða samlagslæknis. Þó
þurfa sjúklingar sjálfir að greiða
25 kr. stofugjald og 50 kr. vitj-
unargjald hjá almennum læknum,
3) Læknishjálp sérfræðinga að
% hlutum. 4) Þátttöku í lyfja-
kostnaði að Vz eða % hlutum.
Fyrir sum lyf er þó ekkert greitt
af samlaginu, en einstaka að
fullu. 5) Þátttöku í ýmsum
sjúkrakostnaði, svo sem röntgen,
hljóðbylgjum o. fl. að %. 6)
Sjúkradagpeninga eftir sérstökum
reglum.
Þess má geta, að fyrir hvern
sjúkling á sjúkrahúsi hér í bæ, á
Landspítalanum og ýmsum hæl-
um, greiðum við kr. 540 á dag,
en á öðrum sjúkrahúsum frá kr.
750—810. Það þarf því ekki nema
2f/á—4 daga legu á sjúkrahúsi til
Framh. 6 3. edðu.
Hvers vegna háhfl sjúkrasamldðsgjðld ?
Viildl við Nri Kr. jóhoiinsson