Austurland - 11.10.1968, Blaðsíða 2

2 '
AUSTURLAND '
Neskaupstað, 11. október 1968.
Bjarni Þórðarson:
Ifm sameiiingu Neshaupstaðar, Norðfjarð-
orhrepps og Njóofjorðorhrepps
Framhald úr síðasta blaði.
Margt þegar sameiginlegt
Við íhugun þessa máls komast
menn fljótt að þeirri niðurstöðu,
að norðfirzku sveitarfélögin, og
reyndar Mjóafjörður líka, hafa
þegar margt sameiginlegt og ætti
það að auðvelda sameiningu
þeirra.
Heilbrigðisþjónustan er að
heita má alveg sameiginleg, nema
hvað sjúkrahúsið er rekið af bæn-
um einum. Hrepparnir eru heldur
ekki aðilar að byggingu héraðs-
læknisbústaðarins og hefði þó
verið eðlilegt að þeir hefðu lagt
fé til hans. En saman mynda sveit
arfélögin öll eitt læknishérað og
norðfirzku sveitarfélögin eru eitt
Ijósmóðurumdæmi.
Sama verður uppi á teningnum
ef litið er til prestsþjónustunnar.
Öll njóta sveitarfélögin þjónustu
sama prests og Neskaupstaður og
Norðfjarðarhreppur mynda eina
sókn og hafa saman guðshús, svo
sem verið hefur öldum saman og
líklega allt frá því fjörðurinn
byggðist.
Öil eru sveitarfélögin á sama
verzlunarsvæði og eiga aðild að
sama kaupfélagi.
Vinnumarkaðurinn er sameig-
inlegur fyrir bæði norðfirzku
sveitarfélögin og félagssvæði
verklýðsfélagsins tekur til þeirra
beggja. Engin ástæða virðist til
að ætla annað, en að Mjófirðing-
ar gætu orðið aðilar að verklýðs-
félaginu, ef ástæða þætti til. Af
þessu fyrirkomulagi leiðir, að
verkamenn í Norðfjarðarhreppi
liafa sama rétt til vinnu í bænum
og bæjarmenn sjálfir. Og ekki
held ég að' amazt hafi verið við
Mjófirðingum á norðfirzkum
vinnumarkaði, a. m. k. ekki um
langt skeið. En það dylst mér
ekki, að á þessu getur orðið
breyting. Dragi mjög úr atvinnu,
má ætla að þær hugmyndir skjóti
upp kollinum í röðum verka-
manna, að þrengja beri félags-
svæði verklýðsféiagsins, láta það
ná yfir kaupstaðinn einan og
yrðu þá hreppsbúar útilokaðir
frá vinnu í bænum, þegar atvinna
er ónóg. Kæmi það sér mjög illa
fyrir hreppsbúa, því margir þeirra
sækja mikla vinnu í bæinn. Eng-
inn skilji orð mín svo, að ég
hvetji til þessara aðgerða, en ég
bendi á hvað orðið gæti.
Ýmislegt fleira af þessu tagi
piætti tjl tína.
Tormerkin
En hvað er það þá einkum, sem
torveldað gæti sameiningu ?
Frá sjónarmiði kaupstaðarbú-
ans held ég að ekkert, sem máli
skiptir, mæli gegn sameiningu.
Öðruvísi mun málið horfa við
frá bæjardyrum hreppsbúa. Þeir
eru áreiðanlega tregir og er sú
tregða í fyllsta máta eðlileg og
skiljanleg.
Sá uggur hlýtur að gera vart
við sig hjá hreppsbúum, að í hinu
nýja sveitarfélagi yrði hlutur
þeirra fyrir borð borinn, án þess
að þeir fengju rönd við reist.
Þessi ótti er eðlilegur, þar sem
sveitamenn yrðu í margföldum
minnihluta í hinu nýja sveitarfé-
iagi. Meðal annars hljóta þeir að
óttast að hlutdeild þeirra í sveit-
arstjórninni yrði litil og aðstaða
þeirra til að koma fram áhuga-
málum sínum og til að gæta hags-
muna sinna ekki sem bezt.
Persónulega er ég þeirrar skoð-
unar, að hlutdeild hreppsbúa í
sveitarstjórn yrði tiltölulega mik-
il. Að vísu hefðu þeir ekki bol-
magn til að koma að nema einum
bæjarfulltrúa, þótt báðir hrepp-
arnir legðust á eitt. En þá þekki
ég illa vinnubrögð stjórnmála-
flokka, ef þeir ekki reyna allir
að fá sveitarmenn í álitleg sæti á
listum sínum, því allir mundu
þeir reyna að ná fótfestu á sveit-
inni. Hitt er svo annað mál, að
Mjófirðingar ættu erfitt um starf
í bæjarstjórn með eðlilegum
hætti á meðan samgöngum er svo
háttað sem enn er. Þann aðstöðu-
mun yrði að reyna að jafna með
greiðslu ferðakostnaðar og hærri
þóknun fyrir störf í sveitarstjórn
en öðrum yrði greidd.
Þá hljóta hreppsbúar að benda
á, að hið nýja sveitarfélag mundi
láta kaupstaðarbúum í té marg-
víslega þjónustu, sem sveitar-
menn fengju ekki notið, að
minnsta kosti ekki fyrst í stað.
Má þar nefna vatnsveitu, skolp-
veitu, sorphreinsun og götulýs-
ingu. Bent hefur verið á, að ef
þessi þjónusta yrði seld á sann-
virði, þannig að hún yrði ekki til
þess að auka sveitarfélaginu út-
gjöld, hyrfi þessi ástæða. Þó
mundi þessu ekki verða við kom-
ið í öllum greinum, sbr. götulýs-
ingu. í þessu sambandi má benda
á, að ekki er ólíklegt að sveitar-
félagið gæti látið sveitarmönnum
eitthvað það í Lé, sem kaúpstaö-
arbúár ekki nytu.
Loks er þess að geta, að hrepps-
búum er mjög annt um skóla sinn
og mega ekki til þess hugsa að
hann verði lagður niður. Þeim er
það metnaðarmál að skóli sé í
sveitinni og lái þeim hver sem
vill. Hreppsbúar telja, að ef
sveitarfélögin verða sameinuð,
muni skóli þeirra lagður niður. —
Á það má þó benda, að mörg
liinna stærri sveitarfélaga reka
fleiri en einn barnaskóla, en fall-
ast verður á, að líklegt sé að
skólinn í sveitinni yrði lagður nið-
ur sem barnaskóli við samein-
ingu sveitarfélaganna. Mundu
börnin úr sveitinni þá væntanlega
flutt daglega á skólabíl heim og
heiman. En til þess að það sé
hægt að staðaldri, þarf að gera
a'mennilegan veg um sveitina og
ef til vill að færa hann á kafla
eða köflum. Þá þyrftu og að
koma öruggari og fljótvirkari
snjóruðningstæki en nú tíðkast.
Mundi þetta hafa í för með sér
bættar samgöngur milli kaup-
staðar og sveitar, en þær sam-
göngur mega helzt ekki teppast
einn einasta dag.
Enginn skyldi þó ætla, að hús-
næðið á Kirkjumel yrði látið ó-
notað. Þar yrði áreiðanlega kom-
ið á fót einhvers konar menning-
arstofnun, skóla, safni eða ein-
hverju þvílíku. Og það sjónarmið
sem gerir það að metnaðarmáli að
hafa skóla í sveitinni, hyrfi skjótt
þegar mönnum lærðist að líta á
sveit og kaupstað sem félagslega
heild.
En sveitarmenn hljóta að hafa
áhyggjur af því að enn, 22 árum
eftir setningu gildandi fræðslu-
laga, vantar mikið á, að í hreppn-
um sé fræðsluskyldunni fullnægt
og hætt er við að bið verði á að
úr verði bætt. Þetta mælir óneit-
anlega með því, að sveitarfélögin,
eða a. m. k. skólarnir, séu sam-
einaðir.
Misþung gjaldabyrði
Talsvert er úr því gert, að út-
svör í kaupstöðum séu þyngri en
í sveitum og mundi því sameining
kaupstaðar eða kauptúns og
sveitarhrepps verða til þess að
þy^gja útsvarsbyrði sveitar-
manna. Þetta á víða við, en er
heidur veigalítil röksemd í því
tilfelli, sem hér um ræðir. Útsvör
í bænum eru ekki til muna þyngri
en í sveitinni. En þegar um veru-
legan mun er að ræða á útsvars-
byrði einstakra nágrannasveitar-
félaga, er skýringin venjulega sú,
að það sveitarfélagið, sem leggur
þyngri byrðar á þegna sína, gerir
meira þeim til hagsbóta og þæg-
inda.
Unnar Stefánsson skýrði frá
því, að sú hugmynd hefði komið
mjög til álita, að jafna þann mis-
mu.n, sem væri á útsvarsbyrði
kaupstaðar og sveitahrepps, sem
sameinuðust, með því að ætla þe'm
sem í sveit búa að greiða
lægra útsvar en kaupstaðarbúum.
Þetta álít ég mjög varhugavert,
einmitt fyrir sveitarmennina,
vegna þess, að þá væri það stað-
fest, að þeir skyldu njóta minni
þjónustu af hálfu sveitarfélags-
ins, en kaupstaðarbúar og á þá
yrði litið sem annars flokks
þegna. Allir þegnar sveitarfélags
eiga að sitja við sama borð hvað
sveitargjöld snertir, og eiga sömu
kröfur á hendur sveitarfélaginu.
Sainvinna sveitarfélaganna
Flestir munu á einu máli um
það, að að því hljóti að koma að
Neskaupstaður og Norðfjarðar-
hreppur og ef til vill líka Mjóa-
fjarðarhreppur, sameinist. En að-
dragandinn getur orðið nokkuð
langur, nema til komi beint laga-
boð, sem væntanlega verður ekki.
En þótt sameining sveitarfélag-
anna sé ef til vill ekki á næsta
leiti, gætu þau án efa tekið upp
samvinnu í ýmsum efnum og það
verður kannski þýðingarmesta
verkefni viðræðunefndarinnar á
fyrsta stigi málsins. Ég hef að
vísu ekki gert mér fulla grein
fyrir því, hvernig slíkri samvinnu
gæti orðið háttað, en efa ekki að
hún getur orðið á mörgum svið-
um, ekki sízt í menningarlegum
efnum.
Ég vil t. d. benda á þann mögu-
leika að öll þrjú sveitarfélögin, er
við þessa sögu koma, mynduðu
með sér samtök um að koma á
fót minjasafni. Lítið eitt hefur
verið unnið að munasöfnun í Nes-
kaupstað og gæti það safn orðið
vísir myndarlegs minjasafns.
Áhugamaður um þessi mál hefur
hreyft þeirri hugmynd að byggt
yrði yfir safnið í Norðfjarðar-
hreppi og bent á stað, sem virð-
ist einkar vel fallinn til að reisa
þar slíka stofnun. Sjálfur tel ég
ekkert því til fyrirstöðu, að safn-
ið verði í hreppnum, en þá þyrftu
hreppsbúar að eiga aðild að því.
Mjög kæmi það líka til álita,
að íþróttafélagið í kaupstaðnum
og ungmennafélagið í sveitinni
tækju höndum saman um að
koma upp í sveitinni fullkomnu
íþróttasvæði, sem fj'rst og fremst
væri ætlað til kappleika, bæði í
knattleikum og frjálsum íþrótt-
um. Tilfinnanlega skortir slíka
aðstöðu í firðinum og er miklu
hagkvæmara að gera slík íþrótta-
mannvirki í sveitinni en í kaup-
staðnum. Vitanlega verður ekki
hjá því komizt að hafa æfingar-
aðstöðu í kaupstaðnum, en
keppnisaðstaða getur alveg eins
verið inni í sveit. Til álita gæti
Frarnh. á 3. tdðu.