Austurland - 23.12.1968, Side 5

JÓLIN 1968
5
AUSTURLAND
Sagan bak i söguna
Skógræktarstarf á Hallorms-
stað hófst árið 1903 eða fyrir 65
árum. Af þessu starfi er orðin
merk sa-ga. Guttormur heitinn
Pálsson skógarvörður rakti hana
fyrstu 50 árin ýtarlega í tveimur
ritgerðum. Hin fyrri kom út árið
1931 í sérstakri hók, er nefndist
Hallormsstaður og Hallormsstaða-
skógur. Var hún rituð í tilefni
af 25 ára afmæli skógræktar á
staðnum, en einnig sögð saga
Hallormsstaðar nokkuð aftur á
19. öldina. Hin ritgerðin kom í
Ársriti Skógræktarfélags íslands
1954 og nefndist „Mörkin og
gróðrarstöðin á Hallormsstað. 50
ára minning“.
Báðar þessar ritgerðir skýra
frá nýstárlegum kafla í ræktun-
arsögu Austurlands.
Órituð er sagan frá 1953. En
einmitt á þeim tíma, sem liðinn
er síðan seinni ritgerð Guttorms
birtist, ihefur staiísemin á Hall-
ormsstað aukizt að mun. Áður en
komið er að hinu eiginlega efni
þessa pistils, sem felst í yfirskrift
hans, þarf að tak-a upp þráðinn,
þar s,em Guttoimur sleppti hon-
um árið 1953 og skýra það, sem
gerzt hefur.
Mðrkmið skégrsktar-
starfsins ií Hallormsstað
Höfuðþungi starfs Skógræktar
ríkisins á Hallormsstað hefui- ver-
ið við uppeldi erlendna trjáteg-
unda í gróðrarstöð og plöntun
þeirra út á víðavang.
Árið 1954 hafði erlendum trjám
verið plantað í 15 hektana í
Hallormsstaðaskógi (sem er 650
ha að flatarmáli). Nú hefur sú
tala tifaldazt. Hektarafjöldinn er
orðinn 150. Tegundafjöldinn hef-
ur líka aukizt.
Nú v>axa á Hallormsstað ná-
kvæmlega 50 tegundir trjáa frá
153 mismunandi stöðum á hnett-
inum. 1 skógræktinni notum við
orðið kvæmi') um þetta. Við
segjum, tað við eigum 153 kvæmi
1) Kvæmi er nýyrði, búið til af
dr. Birni Sigfússyni háskólabóka-
verði. Það er á dönsku herkomst,
á ensku provenance. Björn mynd-
ar það af sögninni að koma. Við
höfum jafnmörg kvæmi af einni
trjátegund og staðirnir eru, sem
við höfum fengið fræ frá. Þótt
sama tegund sé, hafa plöntur af
henni frá tilteknum stað aðra eig-
inleika en plöntur af öðrum
stað, sem er kannski 500 km
sunnar eða 500 m hærra yfir
sjávarmáli. Mismunandi veðurfar
hefur á þúsundum ára framkall-
að sérstaka veðurfarsstofna innan
hverrar tegundar. Þennan mis-
mun gefum við til kynna með því
að tala um kvæmi af tiltekinni
tegund.
af þessum 50 tegundum. Lang-
flest kvæmi eru af norsku rauð-
greni, 24 alls, en næst af rúss-
nesku og síberísku lerki, 14 alls.
Af sumum tegundum eru aðeins
örfá kvæmi.
Á Hallormsstað er nú stærsta
safn í heimi af tegundum af
kvæmum trjáa af nbrðlægum
slóðum eða úr háfjöllum suðlæg-
ari staða. Með hverju ári, sem
líður, stækkar þetta safn. Það
er að vísu ekki eftir að bæta við
mörgum tegundum, sem líkur eru
til, að hér geti þiifizt. En leitinni
að nýjum kvæmum af hinum álit-
legustu þeirra tegunda, sem fyr-
ir eru, er stöðugt, haldið áfram.
r
til nýria, því að í fræleitinni
verðum við að fá starfsbræður í
ýmsum löndum í lið með okkur;
fyrst og fremst þá menn, sem
vinna að ræktun framandi trjá-
tegunda í heimalöndum sínum,
og menn, sem eru sérfræðingar í
kvæmum af trjátegundum í þeirra
eigin landi.
Fyrir þessi alþjóðlegu sam-
skipti hafa ýmsir framámenn í
skógrækt hingað og þangað um
heim verið boðnir hingað til Is-
lands, — eða þeir hafa komið
hér við af sjálfsdáðun á ferð yf-
ir Atlantshaf. Einstöku skógrækt-
armenn hafa gagngert komið í
heimsóikn til okkar að eigin
Gestabéliinni flett
Eftir þennan inngang er ætlun-
in að fletta upp í gestabókinni,
staldra við nöfn nokkurra góðra
gesta, segja á þeim ofurlítil deili
og í sumum tilvikum athuga,
hvað þeir hafa að segja.
Við flettum fyrst upp 1 bók-
inni árið 1955. Það ár standa
nöfn tveggja Norðmanna. Annar
þeirra, Jörgen Mathiesen, var um
þær mundir fotm. Skógræklarfé-
lags Noregs. Hann var og er enn
annar stærsti skógareigandi í
Noregi og m. a. á hann hið fræga
hús á Eiðsvelli, þar sem sjálf-
ör gestabóh Hallormsstaðashégar
Það er reynt að þrengja hringinn
um þau kvæmi, sem bezt henta
hér, með kerfisbundinni leit. 1
flestum löndum er hún reyndar
ótrúlega eifið, einkanlega þar
sem tegundir hafa feikimikla út-
breiðslu eins og lerkið í Sovét-
ríkjunum og stafafuran í Norð-
ur-Ameríku. En í ýmsum löndum
er hún auðveld og í fullum gangi.
Það getur verið löng leið milli
þess að eiga kvæmi af t. d. lerki
frá Sovétríkjunum, sem vex
sæmilega, til þess að finna það
kvæmi af þeirri sömu tegund sem
vex bezt. Og við getum þutft allt
annað kvæmi af lerki hér á Hall-
ormsstað en norður í Reykjadal
eða suður við Hreðavatn.
Vel má vera, að sá, sem þetta
ritar, lifi ekki fund hins heppi-
legasta lerkikvæmis fyrir Hall-
ormsstað, þótt gamall yrði. Við
getum þurft að bíða býsna lengi
eftir því, að tilviljunin færi okk-
ur bezta valkostinn, einkanlega
frá þeim löndum, þar sem erfitt
er um kerfisbundna leit að
kvæmum. Það lerkikvæmi frá
Sovétríkjunum, sem bezt hefur
reynzt. á Hallormsstað, barst
hingað fyrir tilviljun, því að
stofnun ein í Sovétríkjunum sendi
það að gjöf í kurteisisskyni. Það
var frá stað í Sovétríkjunum, sem
okkur hefði seinast af öllum
djottið í hug að biðja um fræ frá
— sunnan úr Altaífjöllum í Vest- I
ur-Síberíu.
Eftir þær skýringar, sem nú
hafa verið gefnar, skilst lesend-
um kannski, að sambönd við
skógræktarmenn í öðrum löndum
eru forsendur þess að hinn bezti
árangur náist. í skógræktarstarf- I
inu hér. Þennan þátt hefur Hákon
Bjarnason skógræktarstjóri rækt
af framsýni og dugnaði, sem ekki
á hliðstæðu í annarri ræktun á
landi voru. Mikið af tíma hans
og kröftum fer í að viðhalda al-
þjóðlegum samböndum og stofna
frumkvæði eflir að það fór að
spyrjast út um heim, að sitthvað
merkilegt væri að sjá í ræktun
erLendra trjátegunda á Islandi —
við norðurmörk hins byggilega
heims.
Langflestir þessara manna hafa
komið að Halloimsstað, svo sem
eðlilegt er, þar eð hér er mest
til sýnis.
Fyrir 1950 var lítið um slíkar
heimsóknir, en síðan 1955 hafa
þær verið tiðar. I gestabók Hall-
stæði Noregs var lýst yfir árið
1814 — Eiðsvallarbygginguna.
Árið 1956 eru mörg nöfn í
bókinni. Þar er þekkt.ur gróðrar-
stöðvarmaður frá Kanada og
grasafræðiprófessor frá Uppsöl-
um í Svíþjóð og þá k,oma hér
tveir rússneskir prófessorar.
Annar þeirra, Njesteirov, var for-
stöðumaður skógræktardeildar
tandfoúnaðarháskólans í Moskvu
og einn af kunnustu mönnum í
skégrækt í Sovétríkjunum. Fyrir
Myndir ou texti: Sigurður Blöndat
ormsstaðaskógar standa orðið
nöfn margra skógræktarmanna
af fjörrum löndum. Ýmsir þeirra
eru forystumenn skógræktarmála
í landi sínu í stjórnsýslu eða
vísindastarfi og margir þekktir
um allan heim.
mig sjálfan var þessi heimsókn
skemmtileg að því leyti, að ég
hafði þremur áram áður heim-
sótt ‘hann í háskóla hans í
Moskvu og fengið tækifiæri til að
skýra stúdentum þar ofurlítið frá
skógræktarstarfinu á íslandi.
Guttor'muir Pálsson skógarvörður, Hákon Bjarnason skógræktar-
stjóri, G. Sjumilov frá VOKS í Moskvu, Ivanov prófessor frá
Moskvuháskóla og Njesterov prófessor frá Landbúnaðarháskólan-
um í Moskvu.