Austurland - 23.12.1968, Blaðsíða 15

JÖLIN 1968
AUSTURLAND
15
(íGrein sú, er hér fer á eftir,
er úldrá'itur úr erindi, sem Sig-
fús Kristinsson, bílstjóri á Reyð-
arfirði flutli á fundi Lions-
klúbbs Reyðarfjarðar).
Verzlunairhættir
Elztu heimildir, sem ég hef
íundið um verzlun á IBúðareyri,
eru frá 1775 í ferðabók Ólafs
Olaviusar, þar sem segir:
„Búðareyri nefnist staður nokk-
ur hjá bænum KoMaleiiu við botn
Reyðarfjarðar. Þar stóðu verzl-
unarhús írsku kaupmannanna
forðum, sennilega hafa þau verið
mörg, þótt nú, árið 1775, sjáist
þar aðeins tóftir af tveimur
þeirra, því árspræna, sem fellur
þar niðui-, hefur mjög brotið
landið og raskað þvi. Af þeim
orsökum hafa húsin miklu seinna
verið flutt hæria upp, svo sem
sjá má af 13 tóttum, sem enn
finnast þar fyrir ofan allháan
bak'ka“.
Þótt verzlunin væri að nafninu
til gefin frjáls við alla þegna
Danakonungs árið 1787, iþá var
breytingin frá einokunartimabil-
inu um aldamótin 1800 sára lít-
il, Verzlunin var sem áður í
höndum Dana og í sömu skorð-
um, ein veizlun í hverjum hinna
þriggja löggiltu verzlunarstaða í
Austfirðingatfjórðungi, eins og á
einokunartímunum. Þær voru á
Vopnafirði, í Breiðuvik og í
Berufirði.
Eins og áður segir var verzlun-
arstaðurinn í Stóiu-Breiðuvík sem
er utarlega við Reyðarfjörð norð-
anvercan. Það var aðal verzlun-
arstaðurinn og Kaupstaður kall-
aður. Þangað urðu öll skip, sem
til Austurlandg komu, að 'koma
fyrst og fá leyfi (klareringu) til
hvers ko.nar viðskipta við Lands-
msnn. Kaupsvið Reyðarfjarðar
var á einokunartdmabilinu frá
Lagarfljóti að Gvendarnesi milli
Fáskrúðsfjarðar og Stöð.varfjarð-
ar. Þetta hafði verið fólksflesta
kaupsvæðið og það tekjudrýgsta.
Um aldamctin var ólöggilt
verzlun á Búðareyri við Reyðar-
fjörð cg mun hatfa verið allt ein-
cku::?.r';ímabilið og í tíð Hansa-
kaupmanna.
I 'kringum aldamótin 1800 voru
tvær verzlanir á Búðareyri. Aðra
þeirra mun hafa átt G. A. Kyhn,
stórkaupmaður, sá er gaf kirkj-
una á Búðareyri. Verzlunarstjóri
lians hét Ole C. Holm. Fyrlr hinni
réð Andrés V. Lever, eigandi eða
verzlunarstjóri.
Það verðui' að teljast stór
afturför, að stuttu eftir aldamót-
in 1800 leggst alveg niður verzl-
un á Búðareyri.
Árið 1793 setur Kyhn stór-
kaupmaður á Búðareyri í óleyfi
upp verzlun á Hánefsstaðaeyrum
við Seyðisfjörð. Þrjózkaðist Kyhn
við að hætta verzlun þar, þótt
leyfishafi fyrir Seyðisfjarðar-
verzlun krefðist þess og lenti
Kyhn í málaferlum út af þessari
verzlun. Var það Kjartan Isfjörð,
sem þá rak verzlun á Eskifirði,
sem kærði yfir ólögmæti Hánefs-
staðaverzlunar. Kyhn keypti árið
1793 Lambeyri á Eskifirði ásamt
verzlunarhúsum. Endaði með þvi,
að verzlun Kyhn varð gjaldþrota.
Árið 1805 flytur Lever verzlun
sína frá Búðareyri út í Breiðuvík.
Þar með fellur niður verzlun á
Búðareyri.
Verzlunin við Reyðarfjörð varð
þó all tilbrigðarík á fyrri hluta
19. aldarinnar. Má ætla, að gætt
hafi nokkurrar samkeppni í verzl-
uni.nni og einokunaraðstaða varð
aldrei eftir það við Reyðarfjörð.
fjörðs og Örum & Wulff, eti í
stað þeirra koma Ivær verzlanir
aðrar, Jóns Arnesen og H. C.
Svendsen og stóð svo um miðja
öldina.
Eftir miðja 19. öldina rýrnaði
mjög verzlun á Eskifirði, þar sem
Héraðsmenn sóttu æ meira Sína
vsrzlun á Seyðisfjörð, en jafn-
framt skapaði það meiri sam- |
keppni, bæði milli slaða og inn-
byrðis.
Árið 1890 var löggiltur verzl-
unarstaður á Reyðarfirði, eða
Búðareyri.
Áiið 1883 var löggilt verzlun-
norðan. (Rétt. mun, að hreppa-
mörkin milli Reyðarfjarðarhrepps
og Norðfjarðarhrepps hafi verið
á Bræðiasandi undir Gerpi. —
Ritstj.). Var svo til 1906, að
Eskifjarðarkauptún fær sér skipt
úr Reyðarfjarðarhreppi sem sér-
stakur hreppur, án þess að þurfa
að bera það undir hinn hrepps-
I hlutann. Þetta var gert eftir lög-
um frá Alþingi, sem heimiluðu
þorpum með 300 íbúa eða tfleiri,
•?ð starfa sem sérstök sveitarfé-
lög. Urðu um þetta allmiklar
deilur og voru ekki allir sammála.
Héldu sumir því fram, að þetta
Aorip úr sögu Reyðarfjorðdr
eftir Sigfús Kristinsson
I aldarbyrjun var verzlun Ör-
um & Wulff í Breiðuvík, en árið
1803 er hún flutt inn á Eskifjörð.
Sama ár setur Kjartan Isfjörð
upp verzlun á Mjóeyri. Þetta
sama ár er Kyhn kominn með
verzlun á Eskifjörð.
Næsta ár bætast við tvær verzl-
anir á Eskifirði. Annarri stýrði
maður að nafni Bonnesen, en
hinni Knut Schytte, sem var
norskur maður. Engin verzlun er
það ár í Breiðuví'k, en árið 1805
flytur Lever verzlun sína frá
Búðareyri, eins og áður segir.
Síðasta verzlun í Stóru-Breiðu-
vík var verzlun Longs, er hætti
árið 1815. Lagðist þar með niður
að öllu verzlun í Breiðuvík.
Kyhn kaupmaður hefur verið
nokkuð harðskeyttur í verzlunar-
■málunum, því auk þess að standa
í málaferlum út af verzliminni á
Hánefsstaðaeyrum, reyndi hann
að hindra Örum & Wuliff í að
flytja verzlun sína frá Breiðuvík
á Eskifjörð með málsókn. Tap-
aði hann málinu og var auk þess
dæmdur til að láta eignarréttinn
á Lambeyri eftir mati.
Árið 1816 eru tvær verzlanir á
Eskifirði, Örum & Wulff og
Kjartan ísfjörð. Verzlunarstjóri
er þá hjá ísfjörð Ófeigur Eiríks-
son, en hjá Örum & Wulff Lúð-
vík K. F. Kemp. Nokkru fyrir
miðja öldina hætta verzlanir ís-
arhöfn við Hrúteyri. Var verzlun
selt þar á stofn árið 1885. Gerði
það norskur síldveiðimaður, P.
Randulf. Hélzt sú verzlun fram
yfir aldamót.
Árið 1893 efndu útvegsbændur
við Reyðarfjörð til samtaka um
að fá vörur með póstskipum frá
Danmörku eða Noregi. Engri
verulegi'i fótfestu náðu þessi
samtök Reyðfirðinga, er til fram-
búðar yrði.
Upp úr aldamótunum 1900 fór
að lifna yfir verzlun á Reyðar-
firði með komu athafnamannsms
Roltf Johansen og síðar Kaupfé-
lags Héraðsbúa o. fl. Hetfur þetta
áreiðanlega orðið Reyðarfirði
mjcg miki] lyftistöng, ásamt veg-
inum um Fagradal, sem réði úr-
slitum um, hvort Reyðarfjörður
eca Seyðisfjörður yrði aðal verzl-
unarstaður fyrir Fljótsdalshérað,
enda varð það svo, að frá 1909,
þegar Kf. Héraðsbúa byrjaði sína
starfssmi á Reyðarfirði, fór að
halla undan fæti fyrir verzluninni
á Seyðisfirði.
Hireppaskipti
Reyðarfjarðaihreppur hinn
forni náði frá Merkihöfða að
sunnan allt að Krossanesi að
mundi hafa aukinn kostnað í för
með sér og margt fleira.
Inn- og útsveitarbúendur Ihéldu
fund með sér í marz 1907 og
samþykktu að skipta því, sem
eftir var af Reyðarfjarðarhreppi
hinum forna í tvö sveitai'félög.
Fundur þessi tilnefndi einn mann
úr hvorum sveitarhLuta til að út-
búa alger skipti hreppanna. Fyr-
ir innsveit var valinn séra Jó-
hann Lúter Sveinbjarnarson á
Hólmum, en fyrir útsveit Ás-
mundur Helgason á Bjargi. Eski-
fjörður lagði til þriðja manninn,
Bjarna Sigurðsson.
Þessum mönnum tókst að gera
skiptin þannig úr garði, að engin
misklíð mun hafa átt sér stað
milli þessara tveggja hreppshluta,
sem hægt er að rekja til skipt-
anna.
I júní 1907 var skiptunum
lokið, hreppunum getfin nöfn,
hreppsnefndir kosnar og hrepp-
stjcrar skipaðir. Innsveit hélt
nafninu Reyðarfjarðarhreppur, og
erfði með því allar bækur gamla
hreppsins. Hreppstjóri var þar
skipaður Hans Beck, bóndi á
Sómastöðum, en oddviti kosinn
Jchann L. Sveinbjarnarson, prest-
ur að Hólmum.
Eskifjöi'ður hlaut nafnið Eski-
fjarðarhreppur. Hreppstjóri var
þar skipaður Guðni Jónsson, tré-
smiður á Grund. Oddviti var kos-
inn Bjaini Jónsson, útgerðarmað-
ur.
Utsveit hlaut nafnið Helgu-
"taðahreppur, var látinn draga
nafn af hinu forna sýslumanns-
setri i hreppnum. Hreppstjóri var
þar skipaður Hans Kjartan Beck,
bóndi i Litlu-Breiðuvík, en odd-
viti kosinn Ásmundur Helgason,
útgerðarmaður á Bjargi.
Ekki varð þó þessi skipting á
Reyðarfjarðarhreppi hinum forna
til að breyta hinu forna Hólma-
prestakalli, þótt nú sé það nefnt
Eskifjarðarprestakall.
Frá Reyðarfirði. — Aðalstöðvar kaupfélagsins og hlutí af
höfninni. Hádegisfjall í baksýn.