Austurland - 23.12.1968, Side 22

22
AUSTURLAND
JÓLIN 1968
Sjálfstæðið 1918
Framh. af 3. síðu.
fyrir þjóðina á hvaða klökum hún
gekk inn í hallir sinna vona og
drauma. Og eftir að umgetnum
samningum lauk, síðsumars á
þessu ári, stefndi þjóðin í von og
trú á þann dag, að síðan s'kyldi
Island minnsta kosti heita sjálf-
stætt ríki. Dagurinn kom. Hann
var efni í mikla hátíð með skrúð-
göngum og söngvum, dansi og
flieira. En það gerist önnur saga
um leið og snerti mikinn meiri
hluta manna. Veið eg að segja
frá þv'í, sem mig snerti, því sú
saga gildir fyrir mikinn og allan
fjölda manna. Eg kom til Reykja-
víkur í fyrsta sinn 4. nóv. þ. á.
Eg var í raun og veru á skyndi-
ferð, en hugðist, þó að dvelja
no'kkuð. Eg var farþegi á Sterl-
ing, ef svo gæti heitið, en hann
kom úr hringferð um landið, og
hafði frekast það erindi að smala
skólafólki til Reykjavíkur. Á
Siglufirði fór hann að tak*a far-
þega, og eftir að hann fór frá
Kópaskeri var allt farþegarúm
skipsins fullt, en á þeim dögum
mátti einu gilda hvort skipin
höfðu faiþegarúm eða ekki, menn
fóru með þeim eigi að síður, og
greiddu jafnt fyrir rúm og bekk
og stól, og svo gólfið sjálft á 1.
farrými. Föstudaginn 25. október
var skipið á Vopnafirði og var
þá farið að taka vörur á hofnum
og tafið lengi á ihverjum stað.
Tafðist skipið ógurlega við þess-
ar afgreiðslur og þrátt fyrir rúm-
leysið bættust alltaf við farþegar
á hverri höfn. 'Þannig lónaði skip-
ið suður með Austfjörðum, og
þegar það lagði út frá Djúpavogi,
seint á föstudagskvöld 1. nóvem-
ber, var það orðið vel lestað af
vörum og með hart nær 350
manns innanborðs. Sjálfsagt ætti
þetta skip sérheiti í tungunni og
það er enn ein saga, sem væri
þess virði að segja. Tel eg það
vafalaust að hér hefði orðið mik-
il saga hefðu veðurguðirnir ekki
vakað yfir skipinu þessa 28
klukkutíma, ,sem skipið var frá
Djúpavogi til Vestmannaeyja.
Sterling skilaði sínum farmi, en
samt var þarna fjöldi manns
feigur innanborðs. Skipið kom til
Vestmannaeyja á sunnudagsnótt,
en var ekki afgreitt fyrr en á
sunnudag. Lagði það út um
kvöldið og höfðu 'bætzt við marg-
ir faiþegar í Vestmannaeyjum.
Morguninn eftir, úti fyrir Reykja-
nesi, spurði eg bátsmanninn hvort
þeir vissu hvað margir væru með
skipinu. Hann gerði ráð fyrir að
þeir væru um 400. Þá var sólskin
og blíða og fór að gerast þétt á
þiiinu í Paxasjó. Við komum til
Reykjavíkur kl. 2, og tók eg átt-
ir og er síðan réttur á áttum við
höfnina, en förlast það víða ann-
ars staðar í Reykjavík. Með skip-
inu voru tveir ungir menn úr
Vopnafirði, Valdemar Sveinbjörns-
son frá Hámundarstöðum á leið i
Kennaraskólann og Halldór Run-
ólfsson frá Böðvarsdal á leið í
Samvinnuskólann. Við gerðrnn nú
félag okkar þarna í Faxasjónum
um það, að leita sameiginlega
eftir gististað, og gekk Halldór
vel fram í því. Með skipinu var
Benedikt Blöndal kennari frá
Eiðum, vinur minn og kennari.
Hann hafði orðið veikur á skip-
inu af sjúkdómi sem hann leið
mjög af á þessum árum, og var
einhverskonar krampi. Svo heppi-
lega vildi til, að einn ágætur
læknir var með skipinu, Óskar
Einarsson, og gat hann hjálpað
Blöndal. Þegar frá skipinu v*ar
haldið var Blöndal máttfarinn og
eg fylgdi honum á Nýlendugötu
19 minnir mig. Þar var tekið for-
’kunnarvel á móti okkur og eg
fékk góða hressingu. Síðan hélt
eg til skips og var Halldór þá
búinn að útvega okkur gistingu
á Laugavegi 70, og var það þá
hér um bil innst hús*a á 'Lauga-
vegi.
Nú gaf að líta á Reykjiavík,
varla sást maður á götu og stað-
reyndin var, að mikill fjöldi
Reykvíkinga var lagstur í pest.
Þennan dag var þessi pest eikki
talin vera nema væg inflúensa og
þannig hafði hún reynzt í Dan-
mörku og þaðan var hún komin,
eins og tilvonandi sjálfstæðí. Við
félagar héldum til húsa á Lauga-
veg 70. OÞar fengum við 1 her-
bergi með þremur rúmum og var
eitt svo stórt að við Halldór urð-
um að sofa saman, því fjórði
maður hafði bætzt í hópixm til
gistingar. Það var ungur eyfirzk-
ur maður, Björn Jóhannsson frá
Syð ra-Laugalandi, myndar og
hörku maður, og strax hinn bezti
félagi. Mat gátum við ekki fengið
á Laugavegi 70, því heimilisfólk
var *allt rúmliggjanoi, nema eldri
maður, er þjónaði eftir því sem
hann kom við. Viö naðum í eitt-
hvað að eta á Hótel Island og
snörluðum þar að auki hjá oklkur
sjálfum. iBrátt tók fyrir það að
nokkurs staðar væri mat að fá,
enda veiktust nú félagar mínir
þann 7. eða 8. mánaðarins. Eg
var líka lasinn en batnaði það
fljótt og hélt eg væri sloppinn,
en félagar mínir voru þá veikir.
Þá hófst mannfallið þann 8. og
9. Jón prófessor Kristjánsson dó
þann 9. Það var orðið neyðar-
ástand í bænum, fjölskyldur lágu
hjálparlausar og sums staðar lí'k
í húsum. Það var rokið í það að
stofna hjálparsveitir, og stofnuð
voru eldhús til matgjafa. Það var
þann 11. nóv. sem eg taldi skylt
að fara í þessar hjálparsveitir, og
var staddui- niðri í Austurstræti,
og hugðist fara í bamaskólann,
þar sem hjálparsveitirnar höfðu
aðstöðu til starfa. Eg finn þá að
eg er eiithvað undarlegur og
máttlítill, svo eg labbaði heim á
Laugaveg 70, en ekki í barnaskól-
ann. Þegar heim kom var eg með
39.5 stig, og var nú ekki um ann-
að að gera en fara í rúmið. Eg
hafði frétt niðri í bæ að stríðið
væri búið, og eiginlega var margt
að hugsa, en engir dönsuðu. Nú
var ástandið ekki gott hjá okkur
félögum, en enginn okkar var
æðiumaður og létum við sem lítið
væri. Ekki gátum við fengið neina
þjónustu, utan það að gamli mað-
urinn, sem eg held að hafi heitið
Jón, gat náð okkur í brauðsnúða
og maltöl á flöskum. Þetta var
okkar sjúkrafæða og þegar eg
sagði Jónasi Kristjánssyni frá
þessu, taldi hann að við ’hefðum
veiið heppnir með fæðu, því tík-
lega hefði kjöt drepið okkur, og
eg er 'viss um að hann ályktaði
rétt,. Eg var mikið vei'kur þann
14. og 15., en þá voru kornnir
eftirlitsmenn á kreik og vitjaði
einn okkar. Hann hélt að fólk
væri nú að byrja að „koma sig“,
og hef eg aldrei heyrt tekið svo
til orða. Hann náði í lækni fyrir
mig, Guðmund landlækni og hann
lét mig hafa meðul. Næstu daga
hresstist eg, og félagar mínir
líka, nema Björn Jóhannsson.
Hann fé’kk ofsa hita, um 41 stig,
og hafði þann hita dag eftir dag,
en hann lá æðrulaus eins og hann
varðaði ekkert um þetta, og
mátti það heita skemmtilegt hve
mikið karlmenni Björn v*ar. Þann
18. klæddi eg mig en var mikið
lasinn, ,og ekki að tala um að
fara út. Þann dag fréttist lát
Jóns Trausta eða daginn eftir, og
þá var búið að fréttast lát fjöl-
margra þekktra manna og ann-
arra. Þar í meðal margra, sem
voru með Sterling að austan. Nú
var dauft yfir Reykjavík. Jarðar-
farirnar byrjuðu eftir þann 20.
nóv. og var svo til stanzlaus
líkahringingin sem glumdi í eyr-
um manna. Svörtu hestarnir
þrömmuðu með líkvagninn þessa
götuna og hina götuna án afláts,
og kæmi maður í miðbæinn voru
það svörtu hestarnir og sorg-
þiungnar líkfylgdir, sem var eins
og lögmál að mæta þar. Gekk
svo fram í desember. Við héld-
um enn hópinn á Laugavegi 70,
og lá Björn enn með sama hita,
og þoldi ekki miður en Skarphéð-
inn í brennunni og grét aldrei
fiækar en Skarphéðinn. Var okk-
ur ekki að verða sama um Björn.
En Birni v,ar sama þótt hann
lægi og svo spratt hann upp, og
létum við þá taka mynd af okk-
ur og hafa þeir báðir trefil, Björn
og Valdemar. Nú hafði Valdemar
farið að finna Jónas frá Hriflu á
Skólavöiðustíg 35. Sannaðist þá
að mörg eru konungs eyru. Nú
vissi Jónas um mig. Hafði fengið
það skrifað í bréfi frá Þorsteini
M. Jónssyni alþm. og eg hafði
boiið bréfið til Reykjavíkur og
sett það þar í póstinn. Nú stóð
í þessu hréfi að eg væri nokkur
„oddur í ferðabroddi“, eins og
Sturla ’kvað um Þorgils skarða, í
minni sveit, og Jónas gildraði
fyrir mig og 'bauð mér vist í Sam-
vinnuskólanum sem átti að hefj-
ast, strax og martröðinni létti af
Reykjavík. Eg fór að hugsa mál-
ið, margt var lítt við að ileika.
Nú höfðu tekið sig til tveir
ágætis menn, Gísli Sveinsson
sýslumaður í Vík og Jónas lækn-
ir Kristjánsson í Sauðárkróki,
að varna veikinni að komast um
allt land, og Gísli stoppaði hana
við Sólheimasand. Jónas á
Holtavörðuheiði, og björguðu
þeir með þessu mörg hundnið
manna lífi. Þessu fylgdi að eng-
inn mátti fara úr Reykjavík. Þó
gaf stjórnin kost á því, að skip
mátti fara úr Reykjavík og til
Austurlands, ef það biði 1 12 daga
án snertingar við land og fólk,
og ef á þeim tíma einhver yrði
veikur, þá varð skipið að koma
aftur til Reykjavíkur. Mér þótti
þetta ekki góður kostur, en hann
tóku samt margir og lánaðist
fyrirtækið. Einhver engill mun
hafa staðið á Bröttubrekku, iþví
það man eg að hún Þórdís Ólafs-
dóttir á Fellsenda var í vandræð-
um með að 'komast heim. Bene-
dikt (Blöndal spurði mig uppi og
bað mig að finna sig. Hann 'hafði
búið hjá Jóni Egilson forstjóra
og frænku sinni Guðrúnu frá
Hvanná, Benediktsdóttur Blöndal.
Þangað fór eg og þau hjón tóku
mér cpnmn örmum og buðu mér
að ganga um sitt hús, út og inn,
sem eg vildi. Eg var þá enn las-
inn. Eg hafði auðvitað fínan
pluss hatt á höfði, en nú tók Jón
Egilson af mér hattinn og tróð
á koll minn forkunnar fínni loð-
húfu. Það var betra að gá að heils
unni, og eg þrammaði með loð-
húfuna á götunni næstu daga. Nú
liðu dagarnir. Líkhringing og
svartir hestar var sálmur dags-
ins. Enn heyrðust mannalát og
hörmungarsögur voru sagðar,
ósköp llíkar þeim, sem sagðar
voru frá Svarta-Dauða.
Og það kom fyrsti desember.
Það var sunnudagur og félagar
mínir hurfu til kunningja. Nú
stóð mikið til, en það var ekki
hægt að hafa mikið 'tilstand.
Reykjavík var lasin og Reykja-
vík var í sorg. Undanfarið höfðu
verið þurr veður, en heldur köld,
sem eðlilegt er, og þessi dagur
brá engu um þann svip. Það var
ekki að tala um *að bjóða til úti-
hátíðarhalda, og þó hlaut sú at-
höfn sem fram átti að fara, að
vera úti. Eg ákvað að vera þarna
viðstaddur, og fór nú til Jóns
Egilson til að skila húfunni og
taka minn hatt, því þannig hélt
eg að fólk ætti nú að vera á
svona miklum degi. En frú Guð-
rún sagði ákveðið: Nei. Hann er
nógu kaldur ennþá og þér bezt