Morgunblaðið - 22.10.2011, Blaðsíða 30

FRÉTTASKÝRING
Kristján Jónsson
kjon@mbl.is
G
jaldþrot hefur ekki verið
talin auðveld eða þægi-
leg lausn á vanda
þeirra sem ekki sjá
fram úr skuldunum,
fremur algert neyðarúrræði. En í
desember í fyrra var gerð lagabreyt-
ing sem gæti orðið afdrifarík. Fyrn-
ingarfrestur kröfuhafa var styttur í
tvö ár og á margan hátt gert mun
auðveldara fyrir fólk að nýta sér
gjaldþrotaleiðina. Í reynd merkir
breytingin að skuldari er laus allra
mála eftir tvö ár.
Áður voru lögin þannig að til-
tölulega auðvelt var að halda kröfum
vakandi með því að rjúfa fyrningu
þótt það væri mjög sjaldan gert.
Möguleikinn var samt nógu augljós
til að freistingin að fara í „taktískt“
gjaldþrot var lítil.
Eina undantekningin núna er ef
kröfuhafi getur sýnt fram á með
málshöfðun að skuldarinn geti greitt
honum og sérstaklega ósanngjarnt
sé að hann sleppi við það.
„Þetta er í reynd svo þröngur
rammi að nánast er útilokað að
nokkur dómari myndi fallast á slíka
kröfu. Það er líka tekið fram að
þetta eigi eingöngu við í sérstökum
undantekningatilvikum,“ segir dóm-
ari sem ekki vill láta nafns síns getið.
Ekki er hægt að ganga að laun-
um skuldara eftir að gjaldþrot hefur
verið úrskurðað og ekki heldur ýms-
um lausamunum. Lagabreytingin á
við um öll þrotabú, líka þau sem búið
er að skipta. Gagnrýnendur segja að
breytingin virðist vera sérsniðin fyr-
ir gamla útrásarvíkinga sem geti
snúið galvaskir aftur inn á sviðið eft-
ir tveggja ára hlé.
Lítil fjölgun gjaldþrota
Enn sem komið er hefur þó ekki
orðið umtalsverð fjölgun á gjald-
þrotum einstaklinga, þau voru 113
fyrstu níu mánuði þessa árs, 139 árið
2010 og 112 árið 2009. Ein skýringin
er vafalaust að mörgum þykir niður-
lægingin og óþægindin við gjaldþrot
of mikil. Auk þess er ekki vitað hvort
bankarnir setja einstaklinga á sér-
stakan svartan lista vegna persónu-
legra gjaldþrota. Aðrir benda ein-
faldlega á að svo stutt sé frá því
breytingin tók gildi að fáir hafi enn
áttað sig á því hvaða kosti gjaldþrot
hefur fram yfir greiðsluaðlögun sem
getur vel tekið þrjú ár.
„Það er auðvitað mikið mál að
verða gjaldþrota, það er ekki létt-
vægt,“ segir Ása Ólafsdóttir, lektor
við lagadeild Háskóla Íslands.
„Breytingin á fyrningarfrestinum á
við um allar skuldir nema veðrétt-
indi, allar skuldir falla niður. Þetta á
því ekki bara við um húsnæðis-
skuldir heldur líka námsskuldir hjá
Lánasjóði íslenskra námsmanna,
meðlagsskuldir og ýmsar bótakröf-
ur, t.d. vegna líkamstjóns. Þú ert
laus allra mála.
Þú getur líka valið að fara í
greiðsluaðlögun, gert samning. Þá
þarftu að ráðstafa framtíðartekjum
þínum í allt að þrjú ár og ef þú
stendur þig og stritar getur mikið af
því sem eftir stendur af kröfunum
fallið niður. Um það þarf samt að
semja. En ekki allar kröfur, t.d. ekki
LÍN-kröfur, ekki sektir, ekki með-
lagsskuldir.“
Niðurstaðan sé afar skrítið og
séríslenskt kerfi. Því meira sem
menn greiði kröfuhöfum sínum, hafi
samráð við þá, þeim mun minna sé
fellt niður af skuldunum. En með því
að fara í gjaldþrot og hætta að borga
losni menn alveg við þær! Lög af
þessu tagi hafi ekki verið sett
annars staðar á Norður-
löndunum og ekki
heldur í Bandaríkj-
unum.
Gjaldþrot „og þú
ert laus allra mála“
Auralaus Fyrningarfrestur kröfuhafa var styttur í fyrra og nánast útilokað
er nú að elta gjaldþrota fólk uppi þegar tveggja ára frestur er útrunninn.
30
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. OKTÓBER 2011
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Sú ótrúlegastaða eruppi að
fyrirtæki sem
starfa hér á landi
telja sig þurfa að
bera hönd fyrir
höfuð sér og verjast síendur-
teknum árásum og aðdrótt-
unum forystumanna stjórnar-
flokkanna í ríkisstjórn og á
Alþingi.
Nýjasta dæmið um þetta er
bréf sem Samherji sendi til
starfsmanna sinna í þeim til-
gangi að leiðrétta rangar
staðhæfingar um starfsemi
fyrirtækisins.
Tilefni bréfsins er senni-
lega ekki síst aðför Ólínu Þor-
varðardóttur, eins helsta tals-
manns Samfylkingarinnar í
sjávarútvegsmálum, að sjáv-
arútveginum í heild sinni og
þessu fyrirtæki sérstaklega.
Ólína bloggar margt og fyrr á
árinu bloggaði hún til að
mynda að áður hefði hún borið
„ákveðna virðingu“ fyrir Sam-
herjamönnum, en að sú virð-
ing væri „ekki til staðar leng-
ur“. Síðan hafa árásirnar
haldið áfram af vaxandi virð-
ingarleysi í garð sjávar-
útvegsins þannig að heiftin og
ofstækið verður æ skýrara.
Fyrr í mánuðinum gat þessi
forystumaður Samfylkingar-
innar í sjávarútvegsmálum
ekki stillt sig um margvís-
legar aðdróttanir um sjávar-
útveginn í bloggskrifum sín-
um og gaf til kynna að verið
væri að moka upp fiski í ís-
lenskri lögsögu og senda
óunninn úr landi í stórum stíl
til stórskaða fyrir innlenda
fiskvinnslu. Þessar vangavelt-
ur voru svo tengdar við umsvif
íslenskra sjávarútvegsfyrir-
tækja erlendis og Samherji
sérstaklega nefndur í því sam-
bandi. Af þessu dró þingmað-
urinn svo þá ályktun að breyt-
ingar á fiskveiðistjórnuninni
mættu ekki bíða öllu lengur.
Þessi og önnur furðuskrif
þingmannsins væru út af fyrir
sig ekki svaraverð
ef þar færi valda-
laus bloggari sem
léti vaða á súðum
án þess að nokkur
þyrfti að sperra
eyrun. En þegar
um er að ræða einn helsta
áhrifamann stjórnarmeiri-
hlutans í málaflokknum er full
ástæða til að hafa áhyggjur.
Í fyrrnefndu bréfi Sam-
herja til starfsmanna er bent
á að Samherji hafi flutt inn
rúmlega 10 sinnum meira
magn af fiski til vinnslu en
fyrirtækið hafi flutt út. Flutt
hafi verið út 520 tonn en inn til
vinnslu 5.200 tonn af erlend-
um skipum. Mikil atvinna
skapist vegna þessarar
vinnslu og virðisauki vegna
þessa innflutta hráefnis sé um
650 milljónir króna.
Í bréfinu segir einnig að á
sl. hálfu ári hafi erlend fyrir-
tæki sem Samherji á hlut í
gert samninga við íslensk iðn-
fyrirtæki upp á um 900 millj-
ónir króna vegna viðhalds, ný-
smíða og breytinga á skipum
og búnaði. Þessi viðskipti við
íslensk iðnfyrirtæki eru sér-
staklega jákvæð þegar haft er
í huga að vegna atlögu ríkis-
stjórnarinnar að sjávarútveg-
inum hefur dregið mjög úr
kaupum útgerðarfyrirtækja
hér á landi á slíkri þjónustu.
Óvissan sem óvildin hefur
skapað leyfir hreinlega ekki
að lagt sé í kostnað við fjár-
festingar og viðhald, nema
það allra brýnasta.
Meðan þau viðhorf til at-
vinnulífsins sem eru ríkjandi í
stjórnarflokkunum ráða ferð-
inni hér á landi eru litlar líkur
á að fyrirtækin í landinu geti
vaxið og dafnað og skapað þá
atvinnu og þann hagvöxt sem
þörf krefur. Óskandi væri að
ríkisstjórnin hætti við þó ekki
væri nema einhverja af þeim
árásum sem hún hefur staðið
fyrir á atvinnulífið í landinu.
Því miður sjást engin merki
um slíka viðhorfsbreytingu.
Ömurlegt er að
fyrirtæki þurfi að
leiðrétta rang-
færslur stjórnarliða}
Árásir og aðdróttanir
Í setningarræðusinni á lands-
fundi Samfylking-
arinnar hafði Jó-
hanna
Sigurðardóttir,
formaður flokksins, þetta að
segja um aðildarumsóknina að
ESB: „Við munum klára þetta
mál. Til þessa verks vorum við
kosin og því umboði verðum
við trú, allt til enda.“
Hvernig ætli formanni VG
hafi liðið að hlusta á þetta?
Telur hann að
flokkur sinn hafi
verið kosinn til að
hjálpa Samfylk-
ingunni að „klára
þetta mál“? Og ef
formanni VG finnst ekkert at-
hugavert við þetta, hvað þá
með aðra þingmenn flokksins
eða almenna flokksmenn?
Finnst þeim í lagi að flokkur-
inn þeirra sé notaður til að
hjálpa einangraðri Samfylk-
ingunni að „klára þetta mál“?
Hvað finnst flokks-
mönnum VG um
ræðu Jóhönnu? }
„Við munum klára þetta mál“
V
iðtal Þórhalls Gunnarssonar við
Guðrúnu Ebbu Ólafsdóttur í
sjónvarpi á dögunum vakti þá
athygli sem verðskulduð var.
Pöddur spruttu undan hverjum
steini sem spyrill velti úr vegi og svör við-
mælanda voru í senn skýr og greinargóð. Og
eðlilega spyr íslenska þjóðin sig, hvers vegna
gat hryllingurinn átt sér stað og gerandinn;
vinsæll prestur og seinna biskup Íslands,
maður sem lengst af í lifanda lífi naut trausts
og virðingar alþjóðar og var á allan almenn-
an mælikvarða góður borgari.
Eðlilega hefur viðtali og bók verið fylgt
eftir með margvíslegri umfjöllun, þar sem
málið er m.a. sett í fræðilegt samhengi. Auk
þess hefur verið rætt um ábyrgð þeirra
manna sem nú eru í æðstu yfirstjórn kirkjunnar og
reyndu sjálfsagt eftir bestu getu að finna skástu lend-
inguna í þessu hræðilega máli, sem ætla má að hafi verið
hægara sagt en gert. Í stofnunum sem eiga mikla og
langa sögu að baki er slíkt hreint ekki auðvelt.
Svo tekið sé mið af umfjöllun fjölmiðla allra síðustu
daga, þá hafa umræður um nauðganir, kynferðislegt of-
beldi, barsmíðar, mansal, vændi og fleiri slík mál verið
býsna áberandi. Um miðja vikuna kom fram vakningar-
hópur kvenna sem kalla sig Stóru systur. Þær telja sig
hafa náð í landhelgi fjöldanum öllum af „siðblindum
sóðakörlum“ og hægur vandi sé að veita þeim makleg
málagjöld í samræmi við tillögur þeirra. Síðustu daga
höfum við líka fengið fréttir af dómum í kyn-
ferðisbrotamálum, tillögum til úrbóta, heim-
sóknum í Barnahús og svo mætti áfam telja.
Á nánast hverjum degi koma einhverjar
fréttir í þessum dúr og stundum vantar jafn-
vægi í umræðuna.
Engin mál eru jafn viðurstyggileg og kyn-
ferðisbrot gegn börnum og blessunarlega
liggja þau ekki í þagnargildi, eins og áður
var. Að því leytinu til hefur samfélagið náð
árangri enda eru orð jafnan afl til úrbóta.
Hitt er rétt að benda á að mörg fleiri mál í
samfélaginu þarfnast rækilegrar umræðu;
fjölmiðla jafnt sem annarra. Þúsundir eru án
atvinnu og voninni fátækari, myntkörfufólk-
ið á ekki málungi matar, byggð er víða að
blæða út, margir eru að flytja af landi brott
og stoðþjónusta hins opinbera er í henglum með ófyrir-
séðum afleiðingum. Svona má halda áfram. Um þetta
mætti fjalla svo miklu meira og segja söguna frá sjónar-
hóli fólksins sjálfs; það hvernig innviðir samfélagsins
eru að fúna.
Áherslan hefur hins vegar að undanförnu um of - og
bókstaflega úr öllu hófi - verið á einn tiltekinn mála-
flokk. Slíkt skapar ákveðna hættu, nákvæmlega þá sömu
og þegar ástæðulaust og jafnvel goðgá þótti að nefna
kynferðisbrotamál og jafnvel taldist firra að eitthvað
þeim líkt gæti átt sér stað. Við þurfum að hafa allt undir
eða svo sem segir í Borðsálmi Jónasar: „Það er svo
margt ef að er gáð / sem um er þörf að ræða.“ sbs@mbl.is
Sigurður Bogi
Sævarsson
„Það er svo margt ef að er gáð“
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
Markmiðið með lagabreyting-
unum í fyrra, þegar fyrningar-
frestur var styttur og gert
nær útilokað að halda kröfum
vakandi, var m.a. að jafna
stöðu skuldara og kröfuhafa.
Þetta hljómar vel en lögin
skerða stjórnarskrárvarinn
eignarrétt kröfuhafa og fleira
orkar tvímælis. Allsherjar-
nefnd Alþingis orðaði efa-
semdir sínar 2009, sagði að
„eina þýðing slíkrar sérreglu,
í ljósi nýja greiðsluaðlögunar-
úrræðisins, yrði að umbuna
þeim þrotamönnum sem ekki
væru tilbúnir að axla ábyrgð á
eigin gerðum og tor-
velda þolendum í bóta-
málum að halda uppi
kröfum gagnvart
þrotamanni“.
Nefndin hvarf samt
frá þessum efa-
semdum sínum,
af óþekktum
ástæðum.
Efasemdir á
Alþingi
BREYTT GJALDÞROTALÖG