Morgunblaðið - 22.10.2011, Blaðsíða 31

Brusselvaldið og afdrifarík
skerðing lýðræðis
Afsal fullveldis og
skerðing lýðræðis
blasa við í kjölfar að-
ildar að Evrópusam-
bandinu. Það síðara
tengist ólýðræðislegri
uppbyggingu ESB og
við bætist fjarlægð
Íslands frá valda-
miðstöðvum sam-
bandsins þar sem ís-
lenskur almenningur
hefði lítil tækifæri til
að gera vart við sig. Þar fyrir utan
er það fjármagn og fjölþjóðafyr-
irtæki sem eru mestir áhrifavaldar
í ESB og stærstu ríkin, Þýskaland
og Frakkland, sem marka stefn-
una eins og berlega hefur komið í
ljós á síðustu mánuðum. Með
Lissabon-sáttmálanum hefur svo
sameiginleg utanríkis- og her-
málastefna bæst við sem einn af
grunnþáttum á leið ESB í átt að
sambandsríki.
Skerðing lýðræðis
og fjarlægt vald
Skert lýðræði, sem oft er vísað
til sem „lýðræðishalla“, hefur ein-
kennt ESB frá upphafi og orðið æ
meira áberandi eftir því sem aðild-
arríkjum þess hefur fjölgað og
framkvæmdastjórnin í Brussel náð
undir sig fleiri málasviðum.
Stjórnskipuð 27 manna fram-
kvæmdastjórn í Brussel með tug-
þúsunda starfsliði og umkringd
herskörum lobbýista hefur ein rétt
til að leggja fram lagafrumvörp
(tilskipanir) sem ráðherraráð ESB
og Evrópuþingið síðan þurfa að
samþykkja eftir flóknum reglum,
m.a. um atkvæðavægi. Stöðugt
heyrast kröfur um styrkingu ESB-
þingsins en auknum áhrifum þess
fylgir óhjákvæmilega minna vægi
þjóðþinga aðildarríkjanna. Áhugi á
kosningum til Evrópuþingsins hef-
ur verið mjög takmarkaður, í síð-
ustu kosningum var þátttakan að-
eins um 43% og fór niður í 20% í
sumum aðildarríkjum.
Á Evrópuþinginu fengi Ísland í
mesta lagi 6 fulltrúa af 736 alls og
og réði yfir langt inn-
an við 1% atkvæða af
350 í ráðherraráðinu.
Fjarlægð Íslands frá
meginlandinu og
valdastofnunum ESB
takmarkar enn frekar
möguleika til áhrifa,
svo ekki sé talað um
að íslenskur almenn-
ingur geti haft áhrif
með nærveru sinni
eins og gerist gagn-
vart innlendum stofn-
unum. Það verður
engin búsáhaldabylt-
ing ástunduð með valdamiðstöðvar
staðsettar handan Atlantsála.
Fjármagnið ræður för
Gangverk Evrópusambandsins
er í grunninn hákapítalískt með
óheft fjármagnsflæði og fjölþjóða-
fyrirtækin sem leiðandi afl. Mark-
aðurinn þrengir sér stig af stigi
inn á svið opinberrar þjónustu,
studdur af úrskurðum Dómstólsins
í Lúxemborg sem tekur mið af
markmiðum stofnsáttmála ESB
um samruna og aukna samkeppni í
dómsniðurstöðum. Það sem hefur
verið að gerast á evru-svæðinu að
undanförnu afhjúpar að það eru
hagsmunir fjármagns sem þar
ráða för. Þessa dagana er verið að
leggja á ráðin um að ausa fjár-
munum úr sameiginlegum sjóðum
í einkabanka og aðrar fjármála-
stofnanir. Herða á síðan á spenni-
treyju evrunnar með miðstýrðum
ákvörðunum og boðvaldi frá
Brussel um fjármál aðildarríkj-
anna, þar sem niðurskurður vel-
ferðarþjónustu er efstur á blaði og
jaðarsvæði verða harðast úti.
Utanríkis-
og hernaðarmálefni
Með Lissabon-sáttmála hefur
verið stofnað embætti yfirmanns
utanríkis- og öryggismála ESB. Sá
hinn sami er varaformaður fram-
kvæmdastjórnar ESB. Sett hefur
verið á fót Samvinnustofnun her-
mála, komið á sérstakri Evrópu-
herdeild (European External Ac-
tion Service) og Evrópuþingið
hefur samþykkt að stofna skuli 60
þúsund manna her. Vopnasala hef-
ur lengi verið stór liður í atvinnu-
starfsemi margra ESB-ríkja. „Að-
ildarríkin skulu auka
hernaðarmátt sinn“ segir í 42.
grein Lissabon-sáttmálans. Evr-
ópusambandið býr sig þannig und-
ir að verða hernaðarstórveldi.
Áhugi ESB á aðild Íslands
vegna Norðurslóða
Ekki hefur farið dult áhugi ESB
á aðild Íslands m.a. vegna aukinna
ítaka sem það myndi veita Evr-
ópusambandinu til að hlutast til
um málefni Norðurslóða. Í ályktun
Evrópuþingsins 20. janúar 2011
um stefnu ESB fyrir norðurheims-
skautssvæðið er vikið að aðild-
arumsókn Íslands með þessum
orðum:
„[Evrópuþingið] beinir sjónum
að þeirri staðreynd að framtíðar-
aðild Íslands að ESB myndi
breyta Evrópusambandinu í stran-
deiningu á Norðurslóðum (Arctic
coastal entity) og að umsókn Ís-
lands um aðild undirstrikar þörf-
ina á samræmdri Norður-
slóðastefnu ESB og gefur
hernaðarleg tækifæri fyrir ESB til
virkari afskipta og myndi leiða til
fjölþættrar stjórnar á heims-
skautssvæðinu; [þingið] telur að
aðild Íslands að ESB myndi
treysta í sessi nærveru ESB í
Norðurheimskautsráðinu.“
Hér væri kominn sá hlekkur
sem rannsóknadeild sænska hers-
ins lýsti eftir á dögunum um leið
og hún dró fram Bjart í Sumar-
húsum sér til fulltingis.
Eftir Hjörleif
Guttormsson » Fjarlægð Íslands
frá meginlandinu
og valdastofnunum
ESB takmarkar enn
frekar möguleika al-
mennings til áhrifa,
svo ekki sé talað um
búsáhaldabyltingu.
Hjörleifur
Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
31
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. OKTÓBER 2011
Sinuhlaup Hún skokkaði heldur ábúðarfull þessi kona þar sem hún fór hjá hávaxinni sinunni á Seltjarnarnesinu.
Ómar
Óli Björn Kárason,
varaþingmaður Sjálf-
stæðisflokksins, sendi
undirrituðum tvær
pólitískar spurningar
fyrr í mánuðinum
sem sjálfsagt er að
svara.
Sú fyrri lýtur að
drengskap samstarfs-
ráðherra minna í rík-
isstjórn þegar kemur
að fiskveiðistjórnun og Evrópu-
málum.
Frelsi til umræðu
Um fiskveiðistjórnunina er því
fljótsvarað að um hana eru skiptar
skoðanir innan allra flokka og
allra ríkisstjórna síðan hún var
innleidd. Þau skref sem nú eru
stigin undir minni forystu í breyt-
ingum á kerfinu eru stærri en þau
sem stigin hafa verið áður og um
þau er ágreiningur.
Sama má raunar segja um
ágreining sem er um Evrópusam-
bandsmál en ég tel þó rétt að gera
aðeins grein fyrir þeirri stöðu sem
þar er. Sjálfur tók ég ekki þátt í
að samþykkja að Ísland gengi til
aðildarviðræðna við Evrópusam-
bandið og hef byggt allan mál-
flutning minn í því efni á þeirri
sannfæringu minni að Íslandi sé
mun betur komið utan hins evr-
ópska stórríkis en innan. Í sam-
starfsyfirlýsingu ríkisstjórnar-
flokkanna sem gefin var út við
myndun stjórnarinnar sumarið
2009 segir orðrétt:
„Flokkarnir eru sammála um að
virða ólíkar áherslur hvors um sig
gagnvart aðild að Evrópusam-
bandinu og rétt þeirra til mál-
flutnings og baráttu úti í sam-
félaginu í samræmi við afstöðu
sína og hafa fyrirvara um samn-
ingsniðurstöðuna líkt og var í
Noregi á sínum tíma.“
Óli Björn víkur sérstaklega að
þætti Jóhönnu Sigurðardóttur í
meintum ágreiningi um ESB-
málin innan ríkisstjórnarinnar og
það er rétt að forsætisráðherra
hefur lagt mikla áherslu á aðild
Íslands að ESB eins og raunar
fleiri flokksmenn Samfylkingar.
Sú barátta samfylkingarmanna er
í samræmi við eindregna stefnu
þess flokks og fyrrgreinda sam-
starfsyfirlýsingu flokkanna. Það
frelsi og þær skyldur sem ég hef
sem sjávarútvegs- og landbún-
aðarráðherra í málinu til að vera á
móti aðild byggist á því sama, en
báðir aðilar eru bundnir af sam-
þykkt Alþingis.
Skilyrt umboð Alþingis
Samþykkt Alþingis um aðildar-
viðræður er svohljóðandi:
„Alþingi ályktar að fela ríkis-
stjórninni að leggja inn umsókn
um aðild Íslands að ESB og að
loknum viðræðum við sambandið
verði haldin þjóðaratkvæða-
greiðsla um væntanlegan aðildar-
samning. Við undirbúning við-
ræðna og skipulag þeirra skal
ríkisstjórnin fylgja þeim sjónar-
miðum um verklag og meginhags-
muni sem fram koma í áliti meiri
hluta utanríkismálanefndar.“
Um skilyrðin segir ennfremur í
greinargerð:
„Nefndin hefur fjallað ítarlega
um þá meginhagsmuni sem stjórn-
völdum ber að hafa að leiðarljósi í
aðildarviðræðum við ESB. Mat
meiri hlutans er að það sé full-
nægjandi veganesti fyrir stjórn-
völd og að tiltekin skilyrði í um-
boði ríkisstjórnarinnar muni ekki
skila neinu umfram það. Á hinn
bóginn leggur meiri hlutinn
áherslu á að ríkisstjórnin fylgi
þeim leiðbeiningum sem gefnar
eru með áliti þessu um þá grund-
vallarhagsmuni sem um er að
ræða. Að mati meiri
hlutans verður ekki
vikið frá þeim hags-
munum án undanfar-
andi umræðu á vett-
vangi Alþingis …“
Af ofanrituðu er
ljóst að ráðherrar rík-
isstjórnarinnar eru
bundnir af því í yfir-
standandi viðræðum
að standa vörð um þá
meginhagsmuni sem
skilgreindir eru í
greinargerð og ef og
þegar farið er út fyrir þær línur
ber að vísa málinu til Alþingis. Af-
staða einstakra ráðherra eða ann-
arra fylgismanna ESB-aðildar til
þess hverju megi fórna fyrir aðild
kemur því máli ekki við og firrir
engan ábyrgð í þeim efnum.
Hlutverk
samninganefndar
Ísland hefur sótt um aðild að
ESB án þess að það sé sameig-
inleg stefna ríkisstjórnarinnar að
ganga í Evrópusambandið. Þessar
aðstæður eru vitaskuld óvanalegar
og kalla á að vinnubrögð þeirra
embættismanna sem með málið
fara taki mið af þeim.
Þannig getur það alls ekki sam-
rýmst verkefnum samningamanna
Íslands að tala fyrir umsókn þó
svo að einstökum ráðherrum og
jafnvel forsætisráðherra sé gefið
frelsi til þess.
Þá er það heldur ekki hlutverk
einstakra samninganefndarmanna
að leggja pólitískt mat á þá um-
ræðu sem fram fer í landinu eða
vera leiðandi í þeirri þjóðfélags-
umræðu sem sjálfsögð er í full-
valda lýðræðisríki.
Umsókn Íslands að ESB er skil-
yrt og þau skilyrði lúta m.a. að því
að ekki verði ráðist í aðlögun með-
an á aðildarviðræðum stendur og
að ekki verði tekið á móti pen-
ingastyrkjum vegna aðlögunar.
Að láta allt yfir
sig ganga
Seinni spurning Óla Björns
Kárasonar til mín er svohljóðandi:
2. Ert þú sammála því að eftir
allt sem á undan er gengið eigir
þú aðeins tveggja kosta völ: Ann-
aðhvort að sitja áfram í ríkisstjórn
Jóhönnu Sigurðardóttur og láta
allt yfir þig ganga, eða að taka
hatt þinn og staf og segja skilið
við ríkisstjórn?
Í hinum hefðbundna hlutverkum
stjórnar og stjórnarandstöðu er
það vitaskuld hlutverk stjórnar-
andstöðu að veita sitjandi stjórn
aðhald og jafnvel að koma henni
frá völdum. Innan Alþingis hefur
stjórnarandstaðan rækt þetta
hlutverk af litlum þrótti og það er
eðlilegt að varaþingmaðurinn Óli
Björn Kárason komi henni hér til
aðstoðar.
Hér á landi hefur foringjaræði
lengi verið gagnrýnt og það þekkj-
um við vel sem fylgdumst með
langri stjórnarsetu Sjálfstæðis-
flokks og Framsóknarflokks. Þar
lutu menn höfði og hlýddu, jafnt
ráðherrar sem almennir þing-
menn.
Ungum er okkur kennt að eng-
inn sé dómari í sjálfs sök en mér
hnykkir þó við að vera talinn sá
ráðherra sem helst þurfi að
áminna í þessu efni.
Frelsi og skyldur
ráðherra
Eftir Jón
Bjarnason
Jón Bjarnason
»Ráðherrar ríkis-
stjórnarinnar eru
bundnir af því að standa
vörð um meginhags-
muni og ef og þegar far-
ið er út fyrir þá, að vísa
málinu til Alþingis.
Höfundur er sjávarútvegs- og land-
búnaðarráðherra.