Líf og list - 01.12.1950, Blaðsíða 16

HALLDÓR KILJAN LAXNESS:
Skáldskaparhugleiðíngar
um jólin 1950
Þegar ég var að alast upp voru
grátljóð í tísku. Þótti sá mestur
maður sem ámátlegast gat talið
tölur sínar. Eitt kvæðið var um
mann nokkum sem sigldi grátandi
um hánótt í versta veðri beint
norður í úthaf: nú er ég sigldur í
norðurhöf og nóttin er skollin á.
Hafið var líka farið að gráta, og
það var nú ekki neitt smátíst. Sona
orti einn um það, ívitnað eftir
minni:
Eg horfði útá hafið,
hlustaði á brimniðinn þúnga,
andvarpið sára
frá úthafsins tröllvaxna lúnga,
(Þetta seinasta, um lúngað, þótti
svo gróft að það fékst ekki prentað
í Fréttum, heldur var sett einhver
lágkúra í staðinn.)
Glymurinn gnapsins
gnagaði hjarta míns rætur,
hugur minn spurði:
Hví er það, sær, að þú grætur.
Einginn vissi af hverju allir og alt
var farið að skæla. Því okkur leið
heldur vel, ekkert bjátaði á, eing-
inn hótaði okkur illu, af aungri átt
stóð hætta — og samt héldum við
áfram að yrkja einsog einhver ó-
sköp væru aðsteðjandi. Ætli við
höfum ekki ort meira með lifrinni
en hjartanu í þann tíð, eða kanski
með einhverju enn fjarlægara líf-
færi. Að minsta kosti voru þetta
þeir tímar þegar skáld nokkurt
orti frægt vísuorð, reyndar ekki
nema eitt, en þó .nógu merkilegt
til þess að höfundur þess hefur
eignast fastan sess í bókmentasögu
aldarinnar: „Mér fanst ég finna
til".
Ef ég gríp oní Kafka núna, sem
sjaldan kemur fyrir, eða segjum t.
d. Die Aufkeichnungen des Malte
Laurids Brigge eftir Rilke, og þá
ekki síður hin dýrt kveðnu ángist-
arljóð þess ágæta skálds mörg hver,
þykist ég finna svipaðan liugblæ
og stundum var hjá okkur, þó þess-
ir tveir þýskumæland' meistarar
hafi verið snögtum formslýngari
en við skóladreingir hér. En eing-
inn okkar þekti Kafka þá, né
Rilke, né nokkurn meiriháttar
samtímahöfund yfirleitt. Þessi leið-
indi í okkur voru víst einhvern-
veginn bundin aldarandanum, og
sóttu einkanlega að úngum mönn-
um. En aðalefnið í allri rellunni
var sumsé þessi gamli góði boð-
skapur: „Ilt er það alt og bölvað,
skítt veri með það og svei því.“
Hjá ýmsum okkar stóð grátljóða-
standið ekki nema part úr ári, hjá
sumurn sona álíka leingi og stuttu
þraúngu buxurnar voru í móð.
Fólk útí bæ narraðiist að þessu og
sagði púbertetspóesía, skammstaf-
að p. p. Og sá sem hafði ort einna
ámátlegastar raunarrollur um
haustið var farinn að draga dár að
stefnunni um vorið:
Grátandi á þakinu er golan,
grátandi er brimið við sandinn,
grátandi er grjótið og moldin,
grátandi er drottinn og fjandinn,
grátandi er hugur og heimur,
— hvar ertu líf nema grátur!
Grátbólgna tilvera, gráttu,
grátur er skáldlegri en hlátur.
Samt var móðurinn orðinn það
fínn, að ekki fékst þetta erindi
prentað í Vísi vorið 1919, þótti of
gróft.
Ég hélt að sona sýfr væri orðin
mosagróin afturúrtíska, einsog liatt
ar frá 1910 sem einstöku kellíngar
eru með á höfðinu, þángaðtil ég
fer að reka mig á svipaðan kveð-
skap í blöðum og bókum uppá síð-
kastið, meðal annars í Lífi og list.
Hafa þessir nýu menn orðið fyrir
áhrifum frá okkur grátskáldunum
sem vorum uppi í fornöld? Eða er
þetta bara venjulegt p. p.? Eða
hafa þeir kanski tekið uppá að
lesa prótestantíska sálma frá 17.
og 18. öld, og þá einkum og sérí-
lagi andlátssálma og sálma um
þessa heims forgeingileika? Með
leyfi,er þetta séra Sigurður Jónsson
á Presthólum? Eða eru einhvers-
staðar til menn í útlöndum sem
yrkja sona núna og þá hvar? Valla
í Frakklandi. Þó verkar þessi skáld-
skapur aldrei jafn innilega aftur-
úr einsog þegar hann er íklæddur
setníngaskipun úr Ulysses, sem var
hæstmóðins í kríngum 1924 (of-
stuttar ofþraungar buxur), því ekk-
ert er jafnaulalegt og tolla í tísk-
unni sem var í hittifyrra. Hefur sá
tími sem er að líða farið framhjá
skáldunum? Með leyfi að spyrja,
hefur ekkert gerst? Hvar hafa þess-
ir úngu gáfumenn verið? Og hvað
hafa þeir lesið? Þó ég hafi flett
uppá ýmsum einkennilegum kvæð-
um hér fyrir framan mig, ætla ég
ekki að vitna í neitt sérstakt. Þegar
ég var dreingur kyntist ég gamalli
konu sem var búin að liggja níu
ár í kör. Hún var altaf að tauta
fyrir munni sér: „Æ vonandi fer
þetta nú að styttast fyrir mér; æ
fer ég nú ekki bráðum að skilja
12
LÍF og LIST