Teningur - 01.04.1986, Blaðsíða 19

gullaldarrithöfunda. Ef menn eiga
við að höfundar skrifi ekki óskýran
og óskipulegan stíl þá skal ég
kannast við að vera slíkur rithöf-
undur. En þessi flokkun, sem mér
sýnist fyrst og fremst til skólanota,
býður upp á viðhafnargreftrun á rit-
höfundum sem taldir eru góðir en
enginn les. Eg sé heldur ekki að
hvaða leyti er hægt að tengja yrkis-
efni mín við rithöfunda 19. aldar
sem reyndar eru andstæða sígildra
(klassískra) rithöfunda.
Arið 1939 fer Marguerite Yourcenar til
Bandaríkjanna. í upphafi ætlaði hún
sér að dveljast þar aðeins um
skamma hríð. Sú varð þó ekki raunin
og var stríðið í Evrópu ein aðalástæða
þess. Eftir stríð settist hún þar að og
býr þar enn í hárri elli. Áður en hún
fluttist frá Evrópu komu út eftir hana
nokkrar bækur þ.á.m. Feux (Eldar)
sem er safn prósaljóða og hún skil-
greinir sjálf sem ástríðubók, Songes et
sorts (Draumar og örlög) sem er ritgerð
um drauma og Les nouvelles oríentales
(Austurlenskar smásögur) sem fyrst
komu út 1938. Úr því safni eru sög-
urnar Hvernig Wang-Fo varð hólpinn og
Maríukirkja Svalanna. Pessar sögur eru
blanda sagna frá Austurlöndum fjær
og sögum sem gerast á Grikklandi og
Balkanlöndunum. Pær eru sprottnar
úr ferðum hennar og aðdáun á aust-
urlenskri bókmenntahefð ekki síst
japanskri. Síðasta verkið sem hún
skrifar fyrir stríð er Le coup de grace
(Náðarhöggið). Sú saga er skrifuð 1938 í
skugga stríðshættunnar. Þama sem oft
áður eykur höfundur fjarlægðina í tíma
og rúmi og segir sögu þriggja ungmenna
í baltnesku stríðunum (1919-21) sem
unnast niðurrifsástum í héimi sem er að
hrynja umhverfis þau.
I Bandaríkjunum vann Marguerite
Yourcenar fyrir sér við kennslu. Það líf
reyndist henni stundum erfitt eins og
kemur fram í svari hennar við spuming-
unni hvort hún hefði í raun sinnt nokkm
óðru en menningarstarfsemi fram að
því:
Þekking mín á mannfólkinu var vissu-
lega tiltölulega takmörkuð. Eg talaði
um fátækt, óhamingju og þjáningar
en var þó í hópi fólks sem vissi
ákveðna hluti og tók þátt í ákveðnum
straumum, í vissri menningarstarf-
semi, e.t.v. yfirborðskenndri en þetta
fólk skemmti sér á sama veg. Eg upp-
götvaði að þetta var einskis vert. Ef til
vill ekki einskis vert, kannski mjög
mikilvægt á stundum til að þroska
mennska hugsun og samúð. Það er
vissulega þörf á framvarðarsveit í list-
um, þótt stundum vanti talsvert á að
það sé einvalalið. Hins vegar er alveg
ótrúlegur sviplaus manngrúi að baki
því liði.
Eftir að Marguerite Yourcenar sest að í
Bandaríkjunum birtir hún fyrst um sinn
aðeins nokkrar greinar í Les lettresfran-
caises og öðrum tímarítum. Frá 1942
hefur hún búið í Mount Desert Island í
Maine. Þar byrjar hún 1948 á Minn-
ingum Hadrians en sú bók er hennar
þekktasta verk. Þetta er sagan um ein-
stakan mann, rómverskan keisara, á
einstæðum tíma í mannkynssögunni.
Þessi voldugi menntamaður lítur yfir líf
sitt og metur það. Þetta er maður sem
hefur glatað trú forfeðra sinna en varð-
veitir þekkingu þeirra, og lifir á tímum
sem svipar um margt til okkar tíma en
eru jafnframt harla fjarlægir. Síðan birt-
ir hún annað stórvirki, L'oeuvre au Noir
(Svartagaldur) sem segir ífá endurreisn-
armanninum Zénon sem í fyrstu er
bjartsýnn en tapar þeirri sjón í sögunnar
rás. Um þessar bækur hefur Marguerite
Yoiurcenar sagt:
Á milli Minninga Hadrians sem segir
frá ljóngáfuðum manni sem reynir að
endurskapa heim, koma á jafnvægi
eftir áratuga stríð og Svartagaldurs
þar sem Zénon sekkur æ dýpra í
gryfju fáfræði, grimmdar og heimsku-
legs metings eru því miður fimmtán ár
vestrænnar reynslu.
Ef við vissum ekki að Marguerite Your-
cenar finnur frásögn yfirleitt stað í fjar-
lægri fortíð sæjum við e.t.v. ekki tengsl-
in milli upplifunar Zénons og okkar.
Marguerite Yourcenar verður svart-
sýnni. Eftir síðari heimsstyrjöldina taldi
hún að hægt væri að koma á einhvers
konar jafnvægi, en fimmtán árum seinna
blasir aðeins ringulreið við henni.
Síðan Svartigaldur kom út 1968 og
reyndar áður líka hefur Marguerite
Yourcenar þýtt negrasálma og skrifað
greinar í tímarit. Hún hefur einnig þýtt
enska rithöfundinn Virginu Woolf og
gríska skáldið Cavafy. 1 fyrstu tveimur
bókunum í safninu Labyrinthe du
monde (Völundarhús heimsins) en þær
heita Archives du nord (Norðanskrár)
og Souvenirs pieux (Heittrúaðar minn-
ingar) rif jar hún upp sögu ætta sinna, trú
þeirri grundvallarhugmynd úr Minning-
um Hadrians að mannkynssagan sé sam-
sett úr örlögum einstaklinga, sumra
þekktra eins og Hadrians, en enn fleiri
óþekktra.
í þeim grunni sem Marguerite Yourcen-
ar byggir á sýnast mér vera tvær megin-
stoðir. Önnur er sú sannfæring að við
höfum þörf fyrir samhengi. Af fortíðinni
skiljum við betur samtímann og við
þörfnumst hennar til að halda h'fi. Því
krefst hún vissrar þekkingar eða að
minnsta kosti áhuga á sameiginlegri
sögu okkar. Hin er sú að búa sögum
sínum stað í fortíðinni til að sjá skýrar og
skilja betur. Því skrifar hún skrautlausan
stíl sem sumir vilja kalla sígildan.
Ástæða þess að hún skrifar er einnig tví-
þætt. Annars vegar skrifar hún til að
sýna okkur mikilvægi sögunnar en einn-
ig og hklega enn frekar notfærir hún sér
söguna til að koma á framfæri hugmynd-
um um samtímann. Þær hugmyndir
vekja spurningar og umhugsun. Það sjá-
um við betur í smásögunum sem hér fer á
eftir.
Guðrún Eyjólfsdóttir
17