Teningur - 01.01.1987, Blaðsíða 16
Helgi Þorgils Friðjónsson
Umhverfis myndlist
Er litur einn sér myndlistarverk? Eða
lína ein sér? Stundum þegar gagnrýni er
lesin mætti ætla það, listamaðurinn er
sagður hafa kraftmikla teikningu en
vanta tilfinningu fyrir formi og lit, og
talað er um að sérstaklega njóti teikn-
ingin sín í einni eða tveimur ákveðnum
myndum. Annar listamaður er sagður
hafa mikla tilfinningu, en litla teikni-
hæfileika o.s.frv. Hér hlýtur umfjöllunin
að snúast um hagleik listamannsins, en
ekki um list, og að sá geri bestu og feg-
urstu verkin sem er ratvísastur að koma
formunum og línunum á rétta staði á
myndfletinum.
En er þetta svona einfalt? Hvers
vegna virðist eitt verk vera betra en
annað, þó svo virðist vera sem svipaðri
tækni sé beitt í báðum verkunum og
formið sé því sem næst hið sama? Al-
gegnt er að sporgöngumaður meistarans
virðist innihaldslaus og rýr þó í fljótu
bragði mætti virðast sem um sömu
myndir væri að ræða. Væri ekki hægt að
álíta að sá listamaður sem á eftir kæmi
gæti gengið beinna að verki og verið bú-
inn að ráða bug á ýmsum tæknilegum
atriðum sem kunna að hafa staðið þeim
fyrri fyrir þrifum? Hvar er stigið sem
breytir mynd í listaverk? Það hefur sýnt
sig að menn sem ekki eru akademískt
færir teiknarar geta gert teikningu sem
er listaverk, og þetta er hægt að yfirfæra í
hvaða efni sem er. Eins og einstaklingur
getur verið gáfaður og dregið merkar
ályktanir, þó hann hafi aðgang að mjög
takmörkuðum upplýsingum, á sama
tíma og annar einstaklingur getur dregið
rangar ályktanir, þó hann hafi aðgang að
miklum og góðum upplýsingum. Munur
er á því þegar menn eru eins og samofnir
því sem þeir gera, eða þegar verkin eru
aðeins endurkast annarra hugmynda.
Akademismi er það í listum þegar
engu er bætt við niðurstöður fyrri list-
tímabila, og spurningin snýst um það
hvort myndin sé vel gerð eða illa, og að
sjálfsögðu er dáðst að því sem vel er
gert. Það getur verið ágætt að hafa góða
akademíska þjálfun, en maður verður
að hemja hana algjörlega. Með langvar-
andi skólun getur listamaðurinn farið að
álíta að mynd eða hlutur eigi að hafa
eitthvað sérstakt útlit, eða sveiflu (ein-
læglega) til þess að vera list og hann
hamast við að fullkomna allt sitt handa-
pat, en það fyrsta sem áhorfandanum
dettur í hug er að spyrja hvers vegna setti
hann ekki þennan rauða punkt lítið eitt
ofar og til hliðar og betur færi ef þessi
lína lægi yfir bláa flötinn o.s.frv. List er
engin einstök handahreyfing. Aldrei hef
ég heyrt mann spyrja slíkra spurninga
þegar meistaraverk eru skoðuð.
Stundum hvarlar að mér að skóli sé
dæmdur til þess að ala af sér meðal-
menn, nemendum eru gefnar forsendur
og niðurstöður. Beri þeir sig svona að,
þá fá þeir hina réttu útkomu. Útkoma
listaverks virðist ekki vera rétt þegar
hún er endurtekning. Góður listamaður
getur þó virst vera að endurtaka ein-
hverja þekkta stærð í listum, í fljótu
bragði, en það hlýtur frekar að vera
endurminning sem breytist í nýtt líf í
gegnum nýjan listamann með aðra lífs-
reynslu. Þess vegna held ég að upplýs-
ingar einar sér geti ekki alið af sér lista-
verk (skólunin), heldur sé listin háð fæð-
ingu og kringumstæðum listamannsins
ásamt einhverjum yfirskilvitlegum öfl-
um. Allir geta komið sér upp upplýs-
ingabanka en ekki geta allir látið hann
flæða í gegnum sig þannig að hann berist
persónulegur og tilgerðarlaust yfir í
sköpunarverkið. Sögumaðurinn er gott
dæmi, einn hefur söguna nákvæmlega
eftir og þurra, annar færir
hana tilgerðarlega í stílinn og sá þriðji
segir hana ljóslifandi eins og hún sé að
gerast innra með manninum o.s.frv.
En er þá eitthvað hægt að segja um
hvað er listaverk, eða hvaða eiginleikar
þurfi að koma fram í myndverki til að
það sé listaverk? Ef svarið væri hreint og
klárt, væri mun einfaldara að vera kenn-
ari, listfræðingur, gallerírekandi, list-
braskari og margt fleira, svo maður tali
nú ekki um að vera listamaður. Þegar
styttur og málverk frumstæðra þjóða eru
skoðaðar rekst maður sjaldan eða aldrei
á skraut sem virðist vera skellt hér og
14