Teningur - 01.01.1987, Blaðsíða 35

utan öll hin sem fóru í vaskinn. Hvert
andartak hlaðið hlátri gráti orðum and-
köfum andvörpum upphrópunum. Allir
sem ýttu á takka kveiktu á útvarpi
slökktu ljósið horfðu út um glugga.
Hvað skyldu margir vera að sleikja frí-
merki akkúrat núna? Samt færð þú
aldrei bréf. Af því að þú ert bara einn af
milljörðum og af þessum milljörðunt ert
þú sá eini sem ert þú.“
Sem síðasta dæmið um andstæður ætla
ég að birta ljóð úr ljóðabókinni
, ,Splunkunýr dagur“ sem Pétur Gunnars-
son sendi frá sér árið 1973:
P
langa þunga saga
lífsem streymir fram
kviknað aftilviljun
og við sem komum útúr myrkri dul
og við sem stigum þennan dans
hvort her að staldra við
livort her að gera stanz
hvarskal taka mið?
sá sem slær tóna hversdagsins er
skáld ...
grjót sem ttrðu hallir
hallir sem ttrðii grjót
vœntirðu ekki neins?
þrír milljarðir ára
og hér ert þú
ekki hoppa útum gluggann
ekki vera nár
ekki vera fár
lykillinn er í augum barnsins
í harnsins augum tár
Myndmálið
Notkun Péturs Gunnarssonar á
myndmáli á vafalaust mikinn þátt í vin-
sældum bóka hans. Hann notar oft lík-
ingar og ntyndhverfingar og þá oftast í
þeim tilgangi að gera eitthvað dautt lif-
andi þ.e.a.s. persónugervingar. Dæmi
um þetta er meðal annars að finna í
Sagan öll þar sem kommóðan fær
gubbupest og tannburstinn, sápan
vatnskraninn o.fl. lifna við á sama hátt
og gerist í ævintýrum H.C. Andersens.
Loks er að nefna enn eina tegund af
myndmáli sem höfundur notar oft en
það er þegar hann gerir huglæga hluti að
hlutlægum fyrirbærum þannig að flókið
samhengi umbreytist í einföldu mynd-
máli:
,,Einn góðan veðurdag kviknarðu í blá-
ókunnri konu. Fyrst er eins og þú ætlir
að verða frímerki, svo fiskur, næst eðla,
síðast lamb. Loks birtistu í gerfi gamal-
mennis, ókunnar hendur klippa á nafla-
strenginn og kaupmenn og húsabraskar-
ar hafa klófest þig fyrir lífstíð.“
(Punktur punktur komma strik).
,,Kannski var líf hans að hefjast fyrst
núna, því eftir á er bemskan eins og
filma sem Ijós hefur komist í og það er
bara ein mynd alveg heil.“
(Punktur punktur komma strik)
,,Andri hafnaði formbyltingu skáldsög-
unnar. Nýskáldsagan var eins og hús í
byggingu, gryfja hálffull af vatni og
ónaglhreinsað timbur dreift um lóðina,
þjark við iðnaðarmenn. Lesandinn tek-
ur sér ekki bók í hönd til að hafna í
byggingavinnu.“ (Persónur og leik-
endur)
,,Hver er meðgöngutími karakters?
hugsaði Andri.“(Persónur og leikend-
ur)
,,Skapið í pabba eins og frumskógur,
aldrei að vita hvenær stekkur út úr
honum ljón, (...). Pabbi er eins og bil-
aður boðháttur." (Sagan öll)
Dæmin hér að ofan um það hvernig
fyndnin ersett fram ,,tæknilega“ séðeru
að sjálfsögðu aðeins lítið sýnishorn. Ég
tek það sérstaklega fram að fyndni er
ekki aðeins viss tækni heldur er hún
oftar fólgin í óvæntu sjónarhorni, falin á
milli lína eða einhvers annars staðar og
þarf þannig alls ekki að vera afmörkuð
stærð eða ein tegund myndmáls.
A sama hátt er óæskilegt að myndmál-
ið sé tekið út úr samhengi sínu íbókinni.
Það er ekki nóg að líkja sálinni við kart-
öflu til þess að úr því verði mynd. Það
verður einnig að búa til ákveðið rými
sem myndin er hluti af og þetta rými
verður að tengjast ákveðnu andrúms-
lofti og persónum og vera hluti
af einhverri atburðarás.
Þessi umfjöllun um hinar ýmsu kenn-
ingar um eðli og stíl fyndninnar hófst
með spurningunni: hvað er fyndni? Það
liggur í hlutarins eðli að fyndninni er alls
ekki hægt að gera skil á einhlítan hátt.
Þess vegna er engin þeirra skilgreininga
sem hafa verið nefndar í þessari grein
algerlega fullnægjandi og allar vé-
fengjanlegar á einn eða annan hátt. Ég á
við að það sé alveg örugglega hægt að
finna einhverja tegund fyndni sem
passar alls ekki inn í áðurgefna ramma.
Eða sagt á annan hátt, hversu góð sem
skilgreining á fyndni getur orðið þá er
alltaf hægt að gera grín að þeirri skil-
greiningu. Fyndnin á þannig alltaf síð-
asta orðið. Sá hlær best sem síðast hlær,
málið snýst um að færa út mörkin. Það er
nefnilega ekki hægt að snúa málshættin-
unt við og segja: sá grætur best sem síð-
ast grætur.
Fyndni sem afstaða
Við getum komist hjá þeim vanda sem
við höfum lent í við tilraunir okkar til
skilgreiningar á fyndninni með því að
segja að fyndni sé spurning um sjónar-
horn eða fagurfræði. Þó ber að varast að
líta á fyndnina einsog gleraugu sem
maöur setur upp ætli maður sér að skoða
heiminn, gleraugu sem lita heiminn og
gera hann fyndinn. Þvert á móti ætti að
líta á fyndnina sem sjálfa sjónina, grund-
vallandi og persónuleg aðferð til að
skoða heiminn. Fyndnin er ekki eitt af
33