Teningur - 01.01.1987, Blaðsíða 48

menningarsaga sem aldrei var skráð og
sú menning sem í henni er mun ábyggi-
lega ekki komast inní Sögu íslands. Ég
skil söguna ekki sem einhverja atburði í
tímatalsröð heldur samskipti mann-
anna, og þá er leikur krakka á útjaðri
heimsins ekkert ómerkilegri en styrjöld
eða einhverjir fundir. Sá skilningur sem
lagður er í sögu í kringum okkur er emp-
írískur, andinn skiptir aldrei máli, til
dæmis í nútíma fréttamennsku, þetta
eru bara einhverjar misvel leiknar upp-
ákomur. Og þar kemur skáldskapurinn
til skjalanna. í gegnum þessa stöðu fær
hann hlutverk sitt í nútímanum.
Togstreita hugar og heims
Eftirmáli regndropanna. Bernskar
stílöfgar?
Fyrir mér á textinn að vera sjálfum sér
samkvæmur. Þegar um groddaraunsæi
er að ræða - sem ég frábið mér ekki að
öllu leyti - þá þarf textinn að hafa sem
allra mest jarðsamband. Óraunsæið
krefst raunsæis í stíl. I Riddurunum er
sparkað útfyrir textann, drengsálin
getur frekar sagt það sem hún vill.
Hérna er aftur á móti reynt að vefja
textann inní þann heim sem verkið gefur
sér.
Það hefur heyrst að þetta séu hara stíl-
eefingar, stíllinn sé mikið virki utan nm
litla sögu...
Það er náttúrulega asnalegt að fara að
verja þessa bók en ég lít á stílinn sem
órjúfanlegan þátt í allri byggingunni.
Einsog ég hugsaði þetta, þá vindur
þarna fram mörgum sögum í einu. Ég
greini ekki í sundur stíl og sögu. Ég þarf
þennan stíl til að segja þessa sögu, og
öfugt: þessi saga þarf á þessum stíl að
halda. Sagan er þannig jafn stór og stíll-
inn.
Og þegar þú tengir saman fortíð og
samtíð þá þarf maöur þessa vitund nú-
tímabókmenntanna. Það er ekkert
spennandi að skrifa þjóðlegan fróðleik
og fornsögur á þeirra eigin forsendum,
viö höfum ótal dæmi af slíku. Ég viður-
kenni ekki textann fyrr en hann stendur
á eigin fótum og sagan er samin þvers og
kruss þar til mér finnst hún ganga upp.
Hinsvegar er auðvitað í öllum skáldsög-
um nokkuð sem kalla má ,,rödd sögunn-
ar“ og það getur verið vandamál fyrir
einhverja að fallast á hana. Þeir sem lesa
Riddarana frá því sjónarhorni að þeir
séu að lesa sögu um greind eða greindar-
skort sex ára barna fara vitanlega í geit-
arhús að leita ullar.
Stíllinn er einsog verið sé að kapp-
rœða, reyna að sannfæra lesandann um
eitthvað.
Textinn á alltaf í deilum við sjálfan sig
og ég vona að lesandinn taki þátt í þeim
deilum. Kannski kemur þetta ómeðvit-
að að einhverju leyti, þessar innbyrðis
erjur. Þótt enginn segi söguna er hún
stundum margradda, hún er skoðuð út-
frá ýmsum sjónarhornum einsog til
dæmis sjónarhorni tímakennslubarn-
anna, prestsins, söðlasmiðsins, draug-
anna og skrúðgarðsvarðarins.
Og liver skilttr heitninn þá á sinn hátt
eðahvað?
Já, menn bæði skilja hann og misskilja
og textinn gefur oft upp tvo möguleika
sem eru samofnir í eitt, bæði skilning og
misskilning.
Svo dæmi sé tekið stendur Daníel
prestur andspænis draugunum hjá
kirkjuklukkunum, en þegar það líður
yfir hann kviknar ljós inní svefnherberg-
inu. Og draumar, stundum verða þeir að
veruleika. Textinn er þannig forspár. Og
fyrirboðarnir koma inní nútímann, en
nútíminn misskilur fyrirboðana. Og svo
framvegis...
A blaðsíðti 66 stendur: ,,Fttrðar sig
nokkur á því þó stundum virðist sem að
eftirá sé allt hara plat, lygi ranghugmynd-
ir og plat, líktog vertdeikinn sé bara sjón-
hverfing sem öðru hverju tendrast í aug-
um eða skröksaga horin á milli manna á
hlettóttum tungum, skröksaga þar sem
jafnvel hið óraunverulega reynist satt á
meðan hið sýnilega gufar upp“. Er þetta
nokkuð tilbrigði við platónisma?
Þetta liggur kannski í togstreitu hugar
og heims einsog hún kristallast í kaflan-
um um skrúðgarðsvörðinn og reyndar
fleiri köflum þarsem draugarnir koma
við sögu: hvað gerist í heimi og livað
gerist í huga. Þetta er sú hugsun að
veruleikinn sé ekki bara hlutlægur ytri
veruleiki óháður huganum heldur um
leið tilbúningur hugans, í ótal tilfellum
getur veruleikinn semsé verið hvort-
tveggja. Það er þessi togstreita sem alltaf
er verið að velta fyrir sér í þjóðsögunum.
Og einsog í þessu með menningarsöguna
í Vængjaslættinum þá er ég í Eftirmál-
anum að velta fyrir mér þeirri sögu sem
hugurinn og andinn eiga sér ekkert síður
en atburðir með ártölum. Þú getur tekið
atvik, vakið það upp og sett inn í nýtt
samhengi...
Einsog til dæmis þegar þtí tekur Eróð-
árundrin úr Eyrhyggju og setur í þessa
hók eða lætur blóðboga standa útúr eyr-
unum á persónum?
Já, þetta er ekki bara vísun í arfinn
sem allir eiga að þekk ja heldur á þetta að
virka í sögunni, standa sjálft. Ég ætlast
46