Teningur - 01.10.1989, Blaðsíða 9

lan McEwan
nýrýninnar: sambland ólíkra hug-
mynda þar sem mest áhersla var lögö
á hinar íhaldssömu hliðar modern-
ismans, á Eliot frekar en Pound.
Síöan kom hin málvísindalega gagn-
rýni, hefðin frá Saussure og rúss-
nesku formalistunum. Þá var hin bók-
menntalega formgeröarstefna (strúkt-
úralismi) frjó um tíma, ekki síst
vegna jafn stórkostlegs manns og
Roland Barthes var. Ég held aö það
megi slá því föstu aö hann hafi örvaö
hinar þostmodernísku bókmenntir,
veriö þeim andlegur hvati, einkum og
sérílagi rithöfundum einsog John
Barth. Hiö áhugaverðasta kemur svo
meö svonefndri niðurrifsstefnu, sem
þegar öllu er á botninn hvolft er aðeins
einn maður: Derrida. Áhrif hans virö-
ast hafa verið minni í Frakklandi en í
Bandaríkjunum. Þar hefur hann haft
áhrif á marga ágæta háskólakennara
en á fáa rithöfunda. Besti niðurrifs-
höfundurinn er Derrida sjálfur, bækur
hans eru á vissan hátt skáldsögur. En
mér finnst þessi skáldskapur ekki
skiþta neinu máli. Þetta eru huglæg
hnignunarfræöi sem segja allt um sjálf
sig meö heitinu: aö rífa niöur. Nú
var.tar bara uþþbygginguna en sú
rödd heyrist okki greinilega, hana
vantar máliö.
- Er eitthvað sem bendir til þess að
sú rödd finnist?
- Þaö er margt aö gerast í heimspek-
inni núna sem kemur Derrida og
vandamálum hans ekkert viö. Þar
mætti nefna mann einsog Richard
Rorty, en hann hefur enn ekki haft
nein áhrif á bókmenntaumræðuna.
Viö lifum á tímum andlegrar ringul-
reiöar. Tímarnir minna svolítið á lok
fjórða áratugarins þegar allir skil-
greindu modernismann eftir sínu
höföi. Allt var stútfullt af stefnum. Ég
held aö nú megi búast viö íhaldssamri
gagnsókn. Hún hlýtur að koma, til-
raun til aö halda í þá þætti sem
niðurrifsstefnan hefur grafiö undan,
því sumir þeirra eru óhjákvæmilegir.
Þetta sjáum við, einsog ég gat um
fyrr, á þróun aldarinnar. Heimurinn er
ekki sá sem viö héldum að hann yrði.
í Sovétríkjunum snýst umræðan í dag
um sálarlífiö og einstaklingshyggjuna.
íhaldssömum menntamönnum fjölgar
stööugt, einkum í Bandaríkjunum.
Pólitískar umræður, sem eitt sinn ein-
kenndu menntamenn New York
borgar eru horfnar úr tímaritunum.
Oröiö „frjálslyndur" er oröiö „klúr-
yröi“. í hinu andlega andrúmslofti
hafa oröiö loftslagsbreytingar.
- Er þetta tákn um pólitíska íhald-
semi eða er þetta nauðsynlegt gerj-
unarskeið sem síðar mun fæða af sér
eitthvað allt annað?
- Ég held það síðarnefnda sé raunin.
En rithöfundar veröa aö átta sig á
aðstæðum, þeir veröa aö vita aö
heimurinn lagar sig ekki aö fyrirfram-
gefnum markmiðum. Viö verðum aö
reyna aö skilja þann heim sem við
búum í. Skáldsögur, einsog skrifaðar
á sjötta áratugnum, eiga ekki viö Eng-
land nútímans. Viö verðum aö sjá til
þess aö hiö félagslega réttlæti lifi af.
Ég held ekki aö hinn frjálslyndi arfur
sé liðinn undir lok en hann veröur aö
líta í eigin barm.
- Þýðir þessi ringulreið, hvað bók-
menntirnar varðar, að þróun skáld-
sögunnar hafi ( rauninni stöðvast
1939 með „Finnegans wake“? Og
hafa þá bókmenntir síðastu fjörutíu
ára verið eitt skref aftur á bak til að nú
sé hægt að stíga tvö skref áfram?
- Nei, það mundi ég ekki segja.
Þeirrar tilhneigingar varð vissulega
vart eftir daga modernismans að
menn klæddu nýjar bækur í gömul
föt, en síðan þá hafa einnig átt sér
stað fjölmargar nýjungar í skáldsög-
unni.
- Eru einhverjir ótvíræðir bókmennta-
legir hápunktar eftir 1945?
- Kannski ekki á sama hátt og Ulyss-
es. Ég held líka að rithöfundar séu
komnir yfir þann þankagang að ætla
að reisa sér þann bókmenntalega
minnisvarða sem velti öllum öðrum úr
sessi. En eftir stríð hafa komið út
mjög mikilvægar bækur, bækur sem
jafnast á við The Rainbow eftir
Lawrence, Mrs DollowayeUlr Virginíu
Woolf og Leit ad glötuðum tíma eftir
Proust. Hundrað ára einsemd eftir
Gabríel García Marquez er örugg-
legga ein þeirra og líklega V eftir
7