Svart á hvítu - 01.10.1978, Side 40

Sólara th ugunarstöð
Roberts Morris
Jan Zumbrink, Haarlem, 1977. Þýtt, stytt og endursagt,
Ensk þýðing: Kees Visser. Gunnar Harðarson.
í apríl 1977 var opnuð í Stedelijk-safninu í
Amsterdam sýning sem fjallaði um notkun lista-
mannsins á umhverfi sínu eða landslagi. Sýnd var
áætlun bandaríska umhverfislistamannsins Robert
Morris (f. 1931) sem hann nefnir ,,Observatory“
eða ,,Athugunarstöð“. Hafði áætluninni áður verió
hrundið í framkvæmd á Sonsbeek skúlptúrsýning-
unni 1970-1971.
í samvinnu við Wim Beeren listasöguprófessor í
Gröningen, Henk Wisser formann Hollenska lista-
sjóðsins og Frits Becht listsafnara í Naarden ásamt
arkitektinum Coen de Groot, þeim sama og 1971,
hefur Bob Morris reist aðra sólarathugunarstöð, nú
í Oost-Flevoland, norðaustur af Lelystad, á miðri
leið til Swifterbant.
Athugunarstöðin var talin með bestu framlögum
listamanna frá Bandaríkjunum til Sonsbeek sýn-
ingarinnar 1971 og var því ákveðið að stuðla að því
að hún yrði endurreist. Að því stóðu forstöðumaður
Stedelijk-safnsins í Amsterdam, fjöldi einkasafn-
ara, listgagnrýnendur og hópur listasögunema við
háskólann í Gröningen, sem ásamt Wim Beeren
settu upp sýninguna.
Morris lagaði áætlunina að hollenskum aö-
stæðum, þannig að unnt yrði að skoða sólstöður,
jafndægur og sólhvörf. Robert Morris var ánægður
með fyrri staðinn, suður af Velsen, milli Haarleem
og Ijmuiden. Þó var eystri sjóndeildarhringurinn
ekki nógu opinn. ,,Ég var ánægður með staðinn“,
sagði Morris, ,,af því að fólk komst þangað og
þegar ég geri eitthvað af þessu tagi vil ég aö menn
öðlist sjálfir reynslu af því hvað það er í raun og
veru. Mig skiptir miklu að það sé fyrir hendi og
menn geti skoðað þaö."
Hinn staóurinn, í Flevoland, er jafn ákjósanlegur
ef ekki betri.
Áætluninni var valinn staður á opnu svæði, þar
sem ekkert byrgir útsýnið í austurátt.
Fyrri athugunarstöðin var rifin bæði vegna þver-
móðsku yfirvalda og hins að sumarið 1971 var
óvenju þurrkasamt.
Það eina sem þar er eftir eru fjórir gríðarstórir
granítsteinar sem eru mun óreglulegri í lögun en
nýju steinarnir í Flevoland. Framkvæmdir töfðust af
ýmsum ástæðum, en í október 1976 var endanlega
tekin ákvörðun um að hefja undirbúning að fram-
kvæmdum á hinum tiltekna stað.
Öll trévinna fór fram annarsstaðar, og þurfti því
ekki annaó en koma viönum fyrir á sínum stað
þegar að því kom. 22. apríl 1977 var svo nýja stöðin
opnuð almenningi. Að tillögu arkitektsins var
byggingin stækkuð um 20% og varð stöðin við það
91.20 m í þvermál, en fyrri stöðin var aðeins um 70
m í þvermál.
Á nýja staðnum geta menn kannað dýpt, hæð,
vatn, jörð, himin, einnig eigin stærð sína í saman-
burði viö frumefnin.
Morris lokaði ekki byggingunni heldur hannaöi
hana sem dvalarstað með göngum og gægju-
götum.
Hugmyndin aó innri hringnum kom fram þegar
árið 1966. ( honum magnast hljóðið fyrir áhrif
hringrásar þeirra hljóðbylgna sem menn framkalla
þar, og hægt er að láta rödd sína bergmála þar. Þá
myndast e.k. „hljóögallerí" svipaó og gerist í innri
kórum Péturskirkjunnar í Róm og Pálskirkju í
London. Þó er eðlismunur á þessari byggingu og
kirkjum fortíðarinnar. Hér ríkir tilfinningin fyrir
láréttu og jarðbundnu rými en ekki hinu lóðrétta
eins og í kirkjunum. Hefur listamaðurinn næma til-
finningu fyrir varanleik rúms og tíma.
Bæói tónhæó og styrkur jukust við að nota leir í
stað sands.
Síðsumars 1977 var byggingin þakin grasi.
Aöra hugmynd frá þeim tíma, ,,track“, er einnig
þar að finna. Sjá má hvernig Morris hugsar sér
hvernig stálplöturgera „raufar" íjörðina þannig að
beggja megin raufanna myndast eilitlir „garðar".
Þetta er að finna nákvæmlega þannig í 53 m langri
rauf sem tvær stálplötur plægja í jörðina. Upp af
miögarðinum milli plógfaranna tveggja má sjá ná-
kvæmlega þann stað sem sólin kemur upp á jafn-
dægri.
Og hver er svo hugmyndin að baki þessari
áætlun?
í viðtali í sýningarskrá nefnir Morris nokkur dæmi
38
SVART Á HVÍTU