Svart á hvítu - 01.10.1978, Side 47

Svarta skóla „gildi þess að rækta sjálfur sitt korn“
— og situr svo áfram á Select með sitt vínglas.
Þriðja ,,söguljóðið“ á þessari skífu er svo „jón
sívertsen & sjálfstæðisbarningur ísfirzkra" og þarf
ekki að leita langt til að finna fyrirmyndina að því:
hér er Megas að snúa út úr sínum eigin orðum og
skopstælir hann kvæðið „Jón Sigurðsson & sjálf-
stæðisbarátta íslendinga" sem var á fyrstu skífu
hans. Um þessa skopstælingu er ekki mikið að
segja. Megas fylgir frumkvæðinu mjög nákvæm-
lega en skiptir stundum um orð eða bætir öðrum
orðum inn í kvæðið. Þessar orðalagsbreytingar
hafa ýmist þau áhrif að gefa því mjög óvirðulegan
blæ, t. d. þegar „sjálfstæðisbarátta" verður „sjálf-
stæðisbarningur" eða „sjálfstæðisbasl", eða þær
gera það fullkomlega merkingarlaust eins og þegar
skotiö er inn orðunum „geimréttarhagfræði" eða
„harðplastmódelkoppur" o. þ. h. Niðurstaðan er sú
að sagan verður að algerri endaleysu: fyrir þeim
sem talar í þessu kvæði hefur Jón Sigurðsson og
barátta hans ekki nokkra minnstu þýðingu, hann
flíkar honum í hálfkæringi af því að hann er frægt
nafn, en hann veit ekkert um þessa sögu og honum
kemur hún í rauninni ekkert við. Afstaða hans
kemur raunar þegar fullvel fram í annarri línu
kvæðisins: „hann sigldi til Köben að nema þar
einhver mér alls ókunn fræði — geimréttarhag-
fræði.“ Ekki er unnt að sjá hver það er sem þarna
talar, en tónninn í kvæðinu (t. d. orðaval eins og
„góð bílastæði", „betri tóngæði", „harðplast-
módelkoppur" o. þ. h.) gætu bent til þess aö hann
væri af efri stigum þjóðfélagsins, afkvæmi firrtrar
yfirstéttar og því fangi í „bólstruðu & rósmynstruðu
& huróarlausu fangelsi" innantómrar og andlausr-
ar velferðar.
Ef litió er á þessi þrjú kvæði saman kemur í Ijós
að þau eru ekki „söguljóð" nema að vissu marki
þrátt fyrir efnið. Þær fornfrægu persónur, sem
þarna er sagt frá, eru ekki nema yfirskyn til aö fjalla
um allt annan hlut: örlög gamalla viðhorfa og fornra
atburða í nútímanum. Tveir menn fyrri tíma koma
við sögu, rithöfundur og baráttumaður á sviði
stjórnmála, og lýst er viðhorfum til annars en ör-
lögum staðgengils hins í nútímanum: þá kemur í
Ijós að ekki er eftir nema merkingarlaus skrum-
skæling á sögu stjórnmálamannsins en staðgengill
rithöfundarins hættir við að fylgja fordæmi nafna
síns á miðöldum og snúa heim, þess í staó situr
hann sem fastast erlendis. Þarna rekast tvennir
tímar óþyrmilega á (nokkuó svipað og í kvæðinu
„Jónas frá Hriflu" á Millilendingu) og þótt nútíminn
sé ekki skilgreindur nákvæmlega er Ijóst að hér er
um að ræða allra síðustu ár, í kringum miðbik átt-
unda áratugsins. Þessi flokkur kvæða er því gagn-
rýni á íslenskt samtímaþjóðfélag eins og öll
„Blindgatan" var, en ekki er þó að öllu leyti skýrt í
hverju ádeilan felst, og þarf að líta á fleiri kvæði til
aö sjá það.
„Beint á rnóti" þessum kvæðaflokki, ef svo má
segja, — þ. e. á eftir „sögu úr sveitinni" á fram-
hliðinni, er flokkur fjögurra kvæða, sem virðast eins
og áður var sagt mjög sundurleit. Þrjú hin fyrri eru
ákaflega einföld og virðast þau ekki vera beinar
skopstælingar á neinum ákveðnum rituóum textum
fremur en „saga úr sveitinni" á undan. En þó er
beinast að líta svo á að „heimspekilegar vanga-
veltur um þjóðfélagsstöðu" sé almenn skopstæling
á rómantískum ættjarðarkvæðum, enda gerir
Megas það af skömm sinni að vitna beint í fræg orð
Hannesar Péturssonar í kvæðislok („bláir eru dalir
þínir byggð mín í norðrinu") eftir að vera áður bú-
inn að skrumskæla þau á hinn nöturlegasta hátt. Á
sama hátt virðast kvæðin „gamli skrjóðurinn" og
„útumholt&hólablús" vera skopstælingar á róm-
antískum dægurlögum: hér hefur Megas þó vísað
mönnum veginn, því að hann bregður fyrir sig í
söngnum raddblæ íslenskra dægurlagasöngvara
fyrir veldisdaga popp-tískunnar. í þessum kvæðum
er skopstælingunni beitt á hinn grimmasta hátt til
að undirstrika viðfangsefnið — ömurleika og róm-
antík í senn — þar eð á því leikur enginn vafi að hér
er verið að yrkja í orðastað útigangsmanna
Reykjavíkur, rónanna. I „heimspekilegum vanga-
veltum um þjóðfélagsstöðu" segir frá tveimur föst-
um punktum í lífi útigangsmannanna: útináðhúsum
borgarinnar, sem ekki eru fyrir „háklerka" heldur
aðeins fyrir menn í lægstu þjóðfélagsstigum. í „út-
umholt&hólablús" er svo lýsing á tveimur helstu
dvalarstöðum rónanna, Arnarhól og Skólavörðu-
holti, og er augljóst að sá sem talar í kvæðinu er
algerlega kominn út úr borgaralegu þjóðfélagi og á
varla annað athvarf: hann er kominn svo neðarlega
í mannvirðingastigann að nú er langt síðan honum
var varpað láréttum á dyr í einu ömurlegasta öld-
urhúsi bæjarins sem einu sinni var, hann varðar
ekkert um vélráða veröld og vill eyða ævi sinni við
skál, undanþeginn amstri lífsins — enda á hann
þessa stundina nóg af „spírum" (peningum), sem
vitanlega á að verja til áfengiskaupa. En í báðum
þessum kvæðum gerir skopstælingin á rómantísk-
um kvæðastíl (sem kemur t. d. fram í því að „vor-
björt nótt“ dægurlaga er hér engin mærðarleg
blámóða heldur „fóðrar hún fýsn“ útigangs-
mannsins) miklu meira en undirstrika ömurleika og
sérstæða rómantík sorans: hún setur upp í and-
stöðu sveitalífið og líf útigangsmannsins á mölinni.
Skrumskælingin á orðum Hannesar Péturssonar í
„heimspekilegum vangaveltum" verður að kald-
hæðnislegum samanburöi á afdrepum rónanna, ó-
þrifalegum og hurðarlausum útisalernum, og fjar-
lægðarbláum dölum í norðrinu. ( kvæðinu „útum-
holt&hólablús“ leiða orðin „á hól eða holti — æv-
inni aö eyða" hugann vitanlega að fjarlægri
sveitasælu, en hún er nú alveg horfin og samnefnd
kennileyti höfuðstaðarins af talsvert öðru tagi: þar
lifa menn ekki við „ilm úr grænu grasi“ heldur við
„ilm úr glæru glasi"! í þessu samhengi er einfaldast
að líta svo á, að kvæðið litla „gamli skrjóðurinn"
sem skotið er inn á milli hinna tveggja hafi einkum
það hlutverk að sýna fjarlægingu eða fyrningu. Það
fjallar um bíl, sem er ekki aðeins ónýtur heldur líka
úreltur („gengni móöurinn") og hefur dagað upp í
nútímanum: hann geymir nú aöeins minningu um
horfinn tíma.
SVART A HVÍTU
45