Svart á hvítu - 01.10.1978, Blaðsíða 49

ákveðnu verki og skiptir það talsverðu máli fyrir
réttan skilning á því. Kvæöið sem Megas er hér að
skopstæla er eftir Davíð Stefánsson: það heitir
„Brúðarnótt" og birtist í „Síðustu Ijóðum" hans.
Fyrsta erindið er á þessa leið:
„í rökkri hvarf hún inn um dómsins dyr
í dögun sérhver fugl á greinum þagði
og hún sem minnti menn á engil fyr
var myrt og vakin upp og gerð aö flagði".
Eins og kemur skýrt fram í fyrsta erindinu er þetta
kvæði fremur undarlegir hugarórar um meydóms-
missi: stúlkan „sem minnti menn á engil fyr“, er
„svipt sakleysinu" (2. erindi), „vakin upp og gerð
að flagði", og sá sem það gerir er svo „djöfullegur
dolgur" að „dýrið báðum tveim í sorpi velti“. I’
kvæðislok viróist stúlkan þó ætla að yfirgefa
,,dolginn“, en það er of seint — hann hefur þegar
náð tökum á henni:
„Ég fer í bíti, Satan, sagði hún,
en Satan hló — og beit af henni tærnar".
Það verður að teljast meira en hæpið að nokkur
myndi hugsa þannig um meydómsmissi nú á dög-
um: viðhorfin hafa gerbreyst á þessu sviði og eng-
inn getur lengur litið svo á að stúlka sem vaknar til
kynlífs sé engill sem breytist í flagð. Þess vegna er
skopstæling Megasar eins konar framhald í nútím-
anum á kvæði Davíðs, hún hefst „í dögun“ og
„brúðarnóttin" er sjálfsagt löngu liðin án þess að
neitt skelfilegt hafi gerst, en aðrar hættur vofa yfir:
„í dögun hvarf hún innum aðrar dyr“.
Enginn vafi er á því hvaða „dyr“ þetta eru: stúlkan,
sem hefur verið í „hassi og sýru“, verður mjög
skyndilega geðveik. En nafn kvæðisins gefur það
svo nánartil kynna hvað gerist: Paradísarfuglinn er
nefnilega heiti á bók eftir breska sálfræðinginn
Ronald D. Laing. Hann heldur því fram að geðveiki
sé sérstök mannleg reynsla, sem hafi sitt gildi, og
eigi menn ekki að grípa inn í líf geðveikra manna á
of róttækan hátt eða þvinga þá til að aðlaga sig að
einhverjum þröngum samfélagsreglum um hvað sé
„eðlilegt". En hér er paradísarfuglinn orðinn að
ógnvænlegum ógæfuboða, sem flýgur um og
„geltir" eins og „dolgurinn" í kvæði Davíðs:
„og meðan hún var sakleysinu svipt
og sviðin eldi beit hann eða gelti"
Því að stúlkan fékk engan veginn að vera í friði með
sína reynslu, félagi hennar „sem vissi allt“ gat ekki
verndað hana og hún lenti í höndum lækna, sem
beittu öllum þeim aðferðum sem Laing fordæmir:
þeir bældu hana niöur með lyfjagjöfum og að-
hæfðu ytri framkomu hennar að þjóðfélagsreglum
(„tróðu hana út með spesstöðluðu smæli“). Þegar
hún loks gerir uppreisn er það orðið of seint fyrir
hana eins og stúlkuna í kvæði Davíðs (sem var
„mörkuð dolgsins dökku rún“): þaö er búið aö gera
á henni einhverja þá læknisaðgerð sem girðir end-
anlega fyrir að hún geti snúið aftur til síns fyrra
lífernis (ekki er reyndar tekið fram hver hún er því
að „truntusól & tungl“ og „risagervinýru með
vasa“ eru hér vitanlega tákn líkt og „táabitið" í
„Brúðarnóttinni") — og læknarnir glotta jafn
háðslega yfir þessum örlögum og „dolgurinn".
Þótt orðin séu önnur en t því kvæði, sem verið er að
snúa út úr, fylgir skopstælingin því hugsun þess
nokkuð nákvæmlega. Hér beitir Megas sömu að-
ferð og í „söguljóðunum": að láta tímana tvenna
reka sig óþyrmilega á til að láta breytt viðhorf koma
í Ijós.
Hinn „mansöngurinn", „við sem heima sitjum",
er mjög ólíkur „paradísarfuglinum": fyrra erindi
þess er ort á hrognamáli, sem er venjulegu fólki
fullkomlega óskiljanlegt, og það virðist líka vera
eina kvæði skífunnar, sem ekki er skopstæling á
neinu sérstöku. En þótt þessi hrognamálsorð séu
reyndar ekki meö öllu merkingarlaus, mætti samt
líta svo á að þau séu hér á sinn hátt skopstæling á
Ijóðmálinu sjálfu: bragfræðin hefur m. a. það gildi
að gæða sérstöku lífi setningar sem eftir henni eru
mótaðar, og hér er þessum orðum, sem gætu vit-
anlega verið í hvaða röð sem er án þess að það
breytti neinu, raðað upp svo að þau mynda rím og
stuðla!
„Mansöngvarnir" tveir eru nátengdari en það
orð eitt gefur til kynna, því að þeir fjalla nefnilega
báðir um eiturlyf þó af ólíku tagi séu. Hrognamáls-
þulan er í raun og veru (meira eða minna afbökuð)
upptalning á ýmsum tegundum svefnlyfja, sem
notuð eru sem vímugjafar. Þau eru reyndar lítið
útbreidd meðal kynslóðarinnar eftir 1968, sem
„paradísarfuglinn" fjallar um og oft hefur verið
bendluð við eiturlyf, en herja því meir á miðaldra
fólk, gjarnan húsmæður, sem vinna ekki úti. Það er
þetta vandamál, sem tekið er til meðferðar í þekktu
lagi Rolling Stones „Mother's little helper" og við-
lagið í fyrra erindinu í kvæði Megasar, sem hefst á
orðum titilsins „við sem heima sitjum" gefur það
fullvel til kynna að þar sé fjallað um sama efni. Þetta
viðlag segir allt sem segja þarf um svefnlyfjaneysl-
una og áhrif hennar, en auk þess má einnig líta svo
á að rímuð hrognamálsþulan — þar sem ekkert orð
hefur sérstaka merkingu öðrum fremur — gefi til
kynna merkingarlausa og tilgangslausa tilveru
þeirra sem móka í „sætri draumveröld undir
sængunum" og leggja þaðan í „barbitúr til ba-
ham’eyja".
[ seinna erindinu fordæmir skáldið þessa svefn-
lyfjaneyslu hörðum orðum: fólskuflátt afguðið Nat-
an (þ. e. a. s. þau svefnlyf sem hér er verið að ræða
um) apar þessar konur til að rogast með hrís í sitt
eigið bál. En síðan ávarpar skáldið ungu kynslóð-
ina (væntanlega þá sem „paradísarfuglinn" fjallar
um) og segir að í Ijósi þessarar reynslu skuli hún
„vera fullsæl með sitt spítt og hass". Á þá að skilja
þetta svo að ádeilan á svefnlyfjaneyslu sé jafnframt
vörn fyrir önnur lyf? Þá ályktun væri hæpið að
draga, því að kvæðiö er miklu íronískara en svo. í
SVART Á HVlTU
47