Svart á hvítu - 01.10.1978, Blaðsíða 61

myndin er prófsteinn hennar. Það er vísbending um
grundvallarbreytingar á skynjuninni. Kvikmyndin mætir
þessari nýju skynjun með sláandi áhrifum sínum. Dýrk-
unargildið hörfar í bakgrunninn í kvikmyndunum. í fyrsta
lagi vegna þess að áhorfandinn situr í sæti gagnrýnanda
og í öðru lagi vegna þess að í bíó krefst þaö sæti engrar
eftirtektar. Áhorfandinn situr vissulega í sæti gagnrýn-
anda, en hann nýtur afþreyingar um leið.
Eftirmáli
Aukinn fjöldi launavinnumanna og vaxandi tilhneiging
til að móta fjöldann eru tvær hliðar á sama ferlinu. Fas-
isminn reynir að skipuleggja þennan nýja öreigafjölda án
þess að hrófla við því skipulagi eignarhalds sem fjöldinn
reynir að sundra. Heill sína sér fasisminn fólgna í því að
veita þessum fjölda tækifæri til að tjá sig, ekki til að ná
fram rétti sínum. Fjöldinn á rétt á breytingum á eignar-
haldi; fasisminn leyfir honum að hrópa um leið og hann
stendur vörð um eignarhaldið. í beinu framhaldi af því
íklæðir hann stjórnmálalífið fagurfræðilegum búningi.
Undirokun fjöldans, sem fasisminn kastar til jarðar fyrir
foringjanum er hliðstæð því þegar hann nauðgar tækn-
inni til aö skapa dýrkunargildi.
Öll viðleitni til að íklæða stjórnmálin fagurfræðilegum
búningi miðar að sama marki: stríði. Ekkert nema styrj-
öld getur sett fram markmið fyrir stærstu fjöldahreyfingar
og haldið skipan eignarhalds óbreyttri um leið. Eitthvað
líkt þessu horfa málin viö af sjónarhóli stjórnmálanna.
Sjónarmið tækninnar kynnu að vera á þessa leið: Aðeins
stríð gerir kleift að virkja alla tækni nútímans og viðhalda
um leið óbreyttu eignarhaldi. Röksemdir sem þessar
eiga vitaskuld ekki upp á pallboröið í stríðslofi fasismans.
Samt er þetta lof lærdómsríkt. Marinetti segir í ávarpi
sínu um nýlendustríðið í Eþíópíu: „í tuttugu og sjö ár
höfum við fútúristar barist gegn því að stimpla stríð Ijótt
. . . í samræmi viö það segjum við: . . . Stríð er fagurt
vegna þess að með gasgrímum sínum, ógnvekjandi
gjallarhornum, eldvörpum og litlum skriðdrekum stað-
festir það vald mannsins yfir undirokuðum tækjum. Stríð
er fagurt vegna þess að þar er vígður draumurinn um
málmgervingu mannslíkamans. Stríð er fagurt vegna
Neðanmálsgreinar
(Þess ber að geta að mörgum neðanmálsgreinum Benjamins er
sleppt í þýðingu og sumar styttar.)
1. Paul Valéry: Piéces sur l'art. Paris (o. J.), bls. 105 (,,La
conquéte de l'ubiquité"). (Eftirtektarvert er að þessi orð Valérys
lýsa fram á öld sjónvarpsins. aths. þýð ).
2. Saga listaverksins spannar auðvitað yfir meira: saga Monu
Lisu felur t.d. í sér tegundir og fjölda þeirra eftirmynda sem
gerðar voru eftir henni á 17., og 18. og 19. öld.
3. Aumasta dreifbýlissýning á „Faust" hefur a.m.k. eitt fram
yfir Faustkvikmynd, hún keppir við frumsýninguna í Weimar.
Það er næsta gagnslaust að leiða hugann að sögulegum
tengslum andspænis kvikmyndatjaldinu, eins og maður kynni
að gera í leikhúsi — t.d. því að í Mephisto leynist æskuvinur
Goethes, Johann Heinrich Merck.
4. Abel Gance: Le temps de l'image est venu, í: L'art
cinématographique II. Paris 1927, bls. 94—96.
5. Að færa eitthvað mannlega nær fjöldanum getur þýtt að
þjóðfélagslegt hlutverk þess fer forgörðum. Ekkert tryggir að
portrettmálari nú á dögum, sem málar frægan skurðlækni við
morgunverðarborðið í faðmi fjölskyldunnar, nái betur fram
þjóðfélagslegu hlutverki hans en 16. aldar málari, sem málaði
lækna sem fulltrúa starfs síns, sbr. Rembrandt í ..Kennslustund í
liffærafræði".
þess að það auðgar blómum skrýdda velli eldlegum
orkídeum vélbyssanna. Stríö er fagurt vegna þess að það
sameinar byssuskotið, fallbyssuskothríðina, vopnahléið,
ilminn og rotnunarfnykinn í eina hljómkviðu. Stríð er
fagurt vegna þess að það fæöir af sér ný form eins og t.d.
stóru skriðdrekana, flatarmálsfræði flugsveitanna, lögun
reykjarstrókanna frá brennandi þorpum og fleira . . .
Skáld og listamenn fútúrismans! . . . Hafið hugfastar
þessar kennisetningar um fagurfræði stríösins svo að
barátta yðar fyrir nýjum bókmenntum og nýrri myndlist
taki mið af þeim“.2223
Þetta ávarp hefur þann kost að það er skýrt, það mætti
díalektíski hugsuðurinn taka sér til eftirbreytni. Fagur-
fræði þess stríðs sem nú geisar horfir svona við honum:
Ef eignarhald tálmar eölilegri nýtingu framleiðsluaflanna
þrýstir aukin tækniþróun og orkuiðnaður á um óeðlilega
nýtingu, eins og á sér stað í styrjöld. Sú eyðilegging sem
fylgir styrjöldum færir sönnur á að þjóðfélagið hefur ekki
verið nægilega þroskað til að beita tækninni í sína þágu
— að tæknin hefur ekki verið nægilega þróuð til að ráða
við frumöfl þjóðfélagsins. Heimsvaldastríð í hroðaleg-
ustu myndum sínum markast af því misræmi sem er á
milli risavaxinna framleiðsluafla og ófullnægjandi nýt-
ingar þeirra í framleiðsluferlinu (þ.e. atvinnuleysi og
markaðsskortur). Heimsvaldastríð er uppreisn tækn-
innar, sem innheimtir þá reikninga í mannslífum sem
samfélagið átti henni ógoldna í náttúrulegu hráefni. (
stað þess aö veita fljótum í áveitukerfi beinir hún fólks-
straumi í farvegi skotgrafanna; í stað þess að strá sáð-
korni úr flugvélum stráir hún íkveikjusprengjum yfir
borgirnar; og í gashernaðinum hefur hún fundið nýja leið
til að eyða árunni.
„Fiat ars — pereat mundus" (Verði list — eyðist
heimur) segir fasisminn og væntir þess, eins og Marinetti
viðurkennir, að stríðið sjái fyrir listrænni fróun þeirrar
skynjunar sem tæknin hefur breytt. Þetta er augljóslega
hástig „L’art pour l’art". Mannkynið, sem hinirólympísku
guðir veltu fyrir sér í heimsmynd Hómers er nú orðið
sjónarspil sjálfs sín. Sjálfsfirring þess er komin á það stig
að þaö nýtur sinnar eigin eyðingar sem fagurfræðilegrar
nautnar af bestu tegund. Þannig er komið fyrir þeirri
fagurfræði stjórnmálanna sem fasisminn iðkar.
Kommúnisminn svarar með því að gera listina pólitíska.
6. Skilgreiningin á árunni, að hún sé „einstæð sýn í fjarska,
hversu nálægt það sem horft er á kann að vera" tjáir ekki annað
en dýrkungargildi listaverksins með hugtökum sem bundin eru
skynjun í tíma og rúmi. Fjarlægð er andstæðan við nálægð. Það
sem í eðli sínu er í fjarska er það sem ekki er hægt að nálgast. I
raun og veru er það einn höfuðeiginleiki helgimynda að ekki er
hægt að nálgast þær. Þær eru eðli sínu samkvæmt „í fjarska
hversu nálægt sem þær kunna að vera". Þó svo að unnt sé að
nálgast þær efnislega, hróflar það ekki við fjarlægðinni sem
ásýnd þeirra býr yfir.
7. Tæknileg fjölföldun kvikmynda er ekki utanaðkomandi
skilyrði fyrir útbreiðslu þeirra meðal fjöldans, eins og t. d. þegar
um er að ræða bókmenntaverk eða málverk. Útbreiðsla kvik-
myndaverka byggist beinlínis á framleiðslutækni þeirra. Fram-
leiðslutækni kvikmyndarinnar gerir ekki bara mögulegt að
koma henni á framfæri til fjöldans á einfaldan hátt; hún gerir
það óhjákvæmilegt. Hún gerir það nauðsynlegt vegna þess að
framleiðslukostnaður kvikmyndar er svo mikill að einstaklingur
sem t.d. hefði efni á að kaupa sér málverk getur ekki keypt sér
kvikmynd. Árið 1927 var reiknað út að það þyrfti níu milljónir
áhorfenda til að standa undir kostnaði af meiri háttar kvikmynd.
Talkvikmyndin kom fram á sama tíma og fasisminn og nauð-
synlegt er að gera sér grein fyrir tengslunum þar á milli. Ástæð-
an fyrir því að hvort tveggja kemur fram samtímis er efnahags-
kreppan. Sömu erfiðleikar og urðu til þess að viðhalda ríkjandi
eignarhaldi með ofbeldi fyrir opnum tjöldum leiddu til þess að
SVART Á HVÍTU
59