Svart á hvítu - 01.01.1980, Blaðsíða 8

markmiði að viðhalda vinnuskipu-
lagi þar sem örfáir forstjórar og yfir-
menn hafa völdin og stjórna þeim
sem lægra eru settir (hierarkiske
struktur) og leyna því að vinnan er
ónauösynleg í því formi sem verið
hefur hingað til.
í oktoberhefti ,,Reperes“ (Ceres’
tímarit) má lesa undir fyrirsögninni
„Vinnufælni" vitnisburð baráttu-
fúsra verkamanna sem tilheyra
„ábyrgðarlausu kynslóðinni”. „Þeir
neita að vinna og beita fyrir sig fælni
af ýmsu tagi. Þeir „detta í það“ og er
andskotans sama þótt yfirmennirnir
aðvari þá“. Eöa þeir einfaldlega
mæta ekki til vinnu. „I mínum aug-
um er fjarvistin tjáningarmáti”, segir
Jean-Luc hjá Peugeot. Að lokum
spyrja höfundar greinarinnar sjálfa
sig „hvort fælnin, hin almenna til—
helvítis-meö-þetta-allt-hugsunin og
kæruleysið verði ekki þegar til lengri
tíma er litið, grundvöllur fjölda-
hreyfingar sem verði þátttakandi í
samfélagsbyltingunni” eða „gæti
grafið undan og eyðilagt hiö kapí-
talíska samfélag, sem þegar riðar til
falls”.
Atvinnuleysið verður á endanum
hætta fyrir samfélagið vegna þeirrar
andstöðu sem það kallar fram gegn
óöruggri og innihaldslausri vinnu.
Þannig má heyra verjendur þessa
samfélags (burt séð frá hvort þeir
teljast til hægri eða vinstri) krefjast
„atvinnutækifæra” sem markmiðs í
sjálfu sér, óháð því hvaða tilgangi
þau þjóna. Þá gildir einu hvort um er
að ræða hergagnaframleiðslu, lúx-
usvarning, kaupa- og-kasta-varning
eða fyrirtæki sem menga umhverfið
með geislavirkum úrgangi. Öllu er
tekið opnum örmum aðeins ef það
„skapar atvinnutækifæri”.
Nú gildir ekki lengur að vinna til
að framleiða, heldur að framleiða til
að vinna.
Málpípur fólksfjölgunar brýna
beinlínis fyrir okkur að eignast fleiri
börn til að tryggja framleiðslunni
neytendur. í framhaldi af slíkum
hugsunarhætti kemur stríðshag-
kerfið og sjálft stríðið. Hingað til
hefur það verið eina áhrifaríka leiðin
til að tryggja öllum fulla atvinnu og
halda vélunum gangandi, þegar
framleiðnin er orðin meiri en
neyslugetan.
Hvað gerðist ef fólk fengi meiri
tíma til að móta eigið líf,
samskipti við aðra og samfélag
sitt, í stað þess að fá meiri
peninga?
Kenningasmiðir tölvusamfélags-
ins ábyrgjast eftir sem áður að í
framtíðinni verði ekki beitt eins sið-
lausum aðferðum við að „skapa at-
vinnutækifæri”. Þær felast í því að
fá launaða sérfræðinga til að fram-
kvæma það sem fólk hefur hingað til
gert upp á eigin spýtur og með eigin
hugmyndaflugi. Heilbrigði, fegurð,
kynlíf, vöggustofur, barnauppeldi
o.s.frv. Þetta má allt staðla og færa í
hendur sérfræðinga sem aðstoða
hvern og einn.
Þegar sú „hætta” verður fyrir-
sjáanleg að sjálfvirknin geri fólki
kleift að ráða meiru um eigin at-
hafnir, veröur her sérfræöinga í
hinum nýju þjónustugreinum
kvaddur á vettvang til að ráða fólki
frá því að vera að vasast sjálft í eigin
málefnum. Öllu er hægt að treysta
sérfræðingunum fyrir: þeir eiga aö
mata börnin, elda mat, rækta líkam-
ann, sjá um leikfimi, hugga harm-
þrungna og þeim má treysta fyrir
persónulegum vandamálum.
Þannig er hægt aö skapa milljónir
atvinnutækifæra og opna áður
óþekkt svið með kaup og sölu fyrir
augum. Sumir fá þannig sérhæft
verkefni til að leysa, en aðrir verða
að óvirkum neytendum þeirrar
þjónustu sem enn aðrir sérfræðing-
ar hafa á höndum.
Er þessi nýja starfsemi framleiðin?
Að sjálfsögðu ekki. Hún dregur úr
sjálfstæði einstaklinga, eykur ein-
angrun þeirra og ósjálfstæði. Eini
tilgangur slíkrar starfsemi er að gera
fyrirbæri að tekjuöflunarleið sem
hingað til hafa ekki verið það — og
tryggja þannig aukna peningaveltu.
Þetta minnir á fræga tilvitnun í
Bertrand de Jouvenels: Tvær
mæður gæta barna hvor annarrar
og greiða fyrir. í augum hagfræð-
inganna hefur þjóðarframleiðslan
aukist með þessum launagreiðslum
þó þær hafi í raun og veru ekki
framleitt nokkurn skapaðan hlut,
þvert á móti. Mörg sviö efnahags-
lífsins í okkar samfélagi einkennast
nú þegar af slíkum viðskiptum. Til
að „fjölga atvinnutækifærum” er þó
enn verra heitið: hverjum einstakl-
ingi er ætluð full vinna í innihalds-
lausu starfi fyrir aðra, til þess að
geta greitt fyrir þá grautfúlu vinnu
sem aðrir vinna fyrir okkur.
En ef allir fengju meiri tíma til að
móta eigið líf og samfélagið í stað-
inn fyrir meiri peninga, yrði fólk þá
ekki almennt ánægðara með hlut-
skipti sitt? Við fengjum minna af
innihaldslausri og þrúgandi vinnu
— og meira af vinnu sem fær okkur
til að tjá okkur betur og dýpka skiln-
ing okkar. Við gætum orðið að „rík-
um einstaklingum" með fjölbreyti-
lega hæfileika, eins og Marx bendir
á varðandi kommúnískt samfélag —
þarsem „raunverulegur mælikvarði
á ríkidæmið” er sá tími sem allir geta
ráðstafað sjálfir að eigin geðþótta.
Hvorki innihaldslausar frístundir
vinnandi fólks né tómleg tilvera
aldraðra, heldur frjáls tími til allt
annars konar athafna. Ekki bara at-
vinnuleysi, heldur „skapandi at-
vinnuleysi” eins og Ivan lllich oröar
það. Um þetta má lesa í bók Guy
Aznar: Höfnum frístundunum, höfn-
um tilveru hinna „öldruðu”. Hann
gengur út frá andstæðunni milli
ópersónulegs starfs sem menn
vinna aðeins launanna vegna, og
þeirrar vinnu sem menn leggja sig
alla fram við, til að ná markmiðum
sem þeir meta mikils sjálfir. Hvers
vegna ekki breytileg „vinnustunda-
tafla” sem gerir mönnum kleift að
vinna aðeins hálfan vinnudag,
„þrjáfjóröu eða hætta tveim tímum
fyrr daglega”? Eöa „vinna annan
hvern dag, aðra hverja viku eða tvo
af hverjum þremur mánuðum"
o.s.frv. Ef til vill vegna þess að
maður þénar ekki nóg þannig? „Ný-
skipan vinnutímans” er auðvitað
háð því að Frakkar nái því 40%
launaforskoti sem Hollendingar,
Belgar og Þjóðverjar hafa. Og að
fátæki helmingur þjóðarinnar ráði í
framtíðinni meira en 20% af þjóðar-
tekjunum eins og nú tíðkast á sama
tíma og 5% hinna ríkustu ráða yfir
meira en 25%.
Ef til vill ber einhver því við að ef
launin verði sambærileg þeim þýsku
eða sænsku muni verkamenn frem-
ur vilja hækka laun sín heldur en að
minnka vinnu sína? Reynslan sýnir
hið gagnstæða. í iðnríkjunum eru
20—30% framleiöslunnar unnin af
starfsfólki í hlutastörfum og krafan
um styttingu vinnutímans hefur ver-
ið efst á blaöi hjá Renaultverkafólki í
Billancourt síðan 1969.
Ef til vill heldur einhver því fram að
hlutastarf sé ósamrýmanlegt „raun-
verulegri vinnu", starfsframa og
vinnumenningunni? Hér er reynslan
einnig önnur: það er einmitt þving-
unin til að vinna einhæf og tilbreyt-
ingarlaus störf (rutinearbejde) allan
daginn sem stendur í vegi fyrir
vinnumenningu. Störfin hafa verið
eyöilögð með vísindalegri skipu-
lagningu vinnunnar og þau fáu störf
sem enn krefjast menntunar munu
að mestu hverfa með sjálfvirkninni.
Að minnsta kosti 70% allra starfa
krefjast engrar sérstakrar mennt-
unar — þess í stað gleymist mönn-
um það litla sem þeir hafa lært.
Kenning Aznar's (líkt og sú kenn-
6
SVART Á HVÍTU