Birtingur - 01.12.1957, Blaðsíða 38

Leifur Þórarinsson:
VEGAMÓT II
Bygging t ó 1 f t ó n a r a ð a r
1 fyrstu grein þessa flokks var birt síða
úr Invention eftir Jelinek. Tónaröðin sem
liggur henni til grundvallar er þar einnig
prentuð sem tóndæmi II, og skulum við nú
taka hana til nánari athugunar. 1. 1 henni
er ekkert smáskref og öllum tónum, sem
veita slíka möguleika, er ýtt sem lengst frá
hverjum öðrum. 2. Henni má skipta í þrjá
hluta, og myndar hver þeirra sinn ferundar-
hljóm:
3. Fyrsti hluti er sá sami og hinn þriðji, aft-
urábak. Nú mundi mörgum detta í hug, að
svona þröngt byggð og að því er virðist hljóm
rænt fábreytileg röð væri ekki líkleg til að
opna mikla möguleika. Við nánari athugun
koma þó einmitt kostir þessara þrengsla í
Ijós. Til dæmis auðveldar krabbinn á milli
fyrsta og þriðja hluta brúarbyggingu milli
f ormanna:
<80 Jiii)
\ ° 1

Möguleikar líkir þessum eru óteljandi. Fer-
undarhljómarnir þurfa hinsvegar ekki að
vera ,,dómínerandi“ fremur en önnur hljóma-
sambönd. Það kemur í ljós við notkun
tveggja eða fleiri forma samtímis „hóríson-
talt“:
W r f*T Vr1ru
eða einfaldlega fleiri eða færri biðtóna „vertí-
kalt.“ Þeir eru hinsvegar hornsteinn þeirrar
brúarbyggingar sem fyrr var um getið.
Tólftónaraðir eru annars með ýmsu móti.
Sumar byggjast að miklu leyti á heiltón-
skrefum, svo sem þessi úr blásarakvintett
eftir Schoenberg:
Aðrar hafa að geyma þríhljómalegur er
veita alla þá möguleika sem heyra má í fiðlu-
konsert Albans Bergs:
Þá eru til raðir sem hafa öll hugsanleg
tónbil o. s. frv., o. s. frv.
Raðir sem eru eins afturábak og áfram
útiloka notkun krabba og spegilkrabba og
W
j \ i y i»i ki
32 Birtingur