Birtingur - 01.06.1958, Page 10

þeim orsökum. Camus lætur þess getið í bók sinni um pláguna, að stríð
og drepsóttir komi fólki ævinlega jafnmikið á óvart. Hann setur raunar
ekki fram neina skoðun á orsökum drepsóttarinnar í Oran-borg, en tæpt
er á því í upphafi bókarinnar, að heilbrigðisskilyrði borgarbúa hafi ekki
verið upp á marga fiska. Síðan er því lýst þegar sóttin hefst, hversu
hikandi og tvístígandi yfirvöldin eru, þegar taka skal ákvörðun um, hvað
gera skuli til varnar. Þau þrjózkast jafnvel við að viðurkenna, að nein
hætta sé á ferðum. Camus leggur aðaláherzluna á að skýra frá því sem
gerist (bókin er skrifuð í annálsstíl að nokki-u leyti), lýsa fyrir okkur
mönnum, er leggja fram orku sína í baráttunni við drepsóttina, án þess
að gera þá að hetjum, án þess að gera úr þeim annað en menn, sem
seiglast og eru heiðarlegir. Bókin er enginn skemmtilestur og sumum
mundi þykja hún úr hófi langdregin, en hún er einn mesti friðarboð-
skapur nútímans, hún er viðvörun til allra þeirra, sem undirbúa stríð,
en hún er skrifuð á þeim tíma, þegar stórveldi heimsins höfðu ekki enn
komið sér upp birgðum gereyðingarvopna, og að því leyti er hún nú úr-
elt, að hún gerir ráð fyrir borg, þar sem hluti af íbúunum lifir þó hörm-
ungarnar af, en hún er enn orð í tíma talað að því leyti sem heimurinn
er í dag í eins konar umsátursástandi, menn eru hræddir, tortryggnir
og þora ekki að vera einlægir.
I sannleika sagt verður þessum höfundi varla hrósað fyrir það, að bækur
hars séu beinlínis mikill skemmtilestur, enda þótt flest verka hans haldi
huganum föngnum, eins og lesandinn hafi verið beittur töfrabi’ögðum.
Þau eru af þeiri’i tegund sum að geta vakið viðbjóð, en einkum þó íhugun
og hi’oll, eins og það kann að vekja geig hjá bai'ni að hoi’fa út í geiminn
og spyrja í fyrsta sinn: Hvar endar þetta?
Camus hefur ekki aðeins skrifað skáldsögur, hann er einnig frægur fyrir
leikrit sín. Sum þeirra eru góð dæmi um það, hvað lxann getur verið
hx’ollvekjandi í verkum sínum, og sízt dettur mér þó í hug að halda því
fram, að þau séu skrifuð til þess eins að vekja hjá mönnum hroll. Vei'k
hans eru ævinlega djúpt hugsuð og alvarleg tilraun til að komast
til botns í eðli mannsins og lífsaðferðum. Þau knýja okkur til að spyrja:
Gæti ég hafa gert þetta? Er þetta ekki ég sjálfur? Er það ekki einmana-
kcnndin í brjósti mér, ástin í brjósti mér, hatrið sem blundar innra með
mér, lostinn, græðgin, afbrýðisemin, skilningsleysið, beizkjan, sumt
irargfaldað með hundi’að, annað margfaldað með tíu eða alls engu? Ei'u
þetta ekki spurningarnar sem hrærast í sjálfum mér, þær spurningar
sem ég þorði ekki að láta sjálfan mig heyi'a?
I leikritinu Caligula tekur höfundur sér fyrir hendur að endurmeta eða
endurskapa á listrænan hátt, eða réttara væri að segja heimspekilegan
listrænan hátt, þennan rómverska keisara, sem sagan segir að hafi verið
brjálaður og gert hestinn sinn að konsúl, en var að lokum myrtur. Camus
lætur Caligulu að vísu vera geggjaðan, en þó með kynlegu viti og rök-
8 Birtingur