Birtingur - 01.06.1958, Blaðsíða 12

raunverulegar persónulýsingar sjaldgæft fyrirbæri í bókum hans. Við
segjum ekki við lestur þeirra: Svona mann kannast ég við. Ég sé hann
alveg fyrir mér. Persónurnar eru yfirleitt einhversstaðar utan við þann
hversdagslega heim sem við þekkjum, enda eru þessar persónur ævinlega
að drepa einhvern eða að tala um að drepa einhvern. Það er í rauninni
allfjarri kyrrlátu og friðsömu íslenzku bændalífi. 1 Plágunni skýtur þó
hér skökku við. Þar gæðir höfundur persónur sínar lífi, þannig að þær
verða eftirminnilegar, manni finnst næstum að þær hafi raunvei’ulega
lifað. Kannski hefur Camus öðrum þræði haft í huga einhverja af sam-
herjum sínum frá styrjaldarárunum.
Sú aðferð höfundar að túlka heimspekihugmyndir sínar í listformi kemur
þó ef til vill hvergi berlegar fram en í leikritinu Les Justes (Hinir rétt-
látu). Það fjallar um rússneska samsærismenn á keisaratímanum, sem
brugga valdsmanni banaráð og tekst að lokum að ráða hann af dögum.
Persónurnar virðast í rauninni vera allar eins nema hvað þær hafa mis-
jafna reynslu og misjafnar hugmyndir og eru ekki allar af sama kyni.
Þær eru tæpast lifandi að öðru leyti en því að þær eru fulltrúar mann-
legra kennda og sjónarmiða. Hér er í rauninni ekki annað gert en að
tefla fram einu sjónarmiði gegn öðru, einni hugmynd gegn annarri. Það
er jafnvel mjög hæpið á köflum, að það geti staðizt frá sálfræðilegu sjón-
aimiði, þó það hafi á sér það yfirskyn að opna okkur gáttir mannssálar-
innar. Þrátt fyrir það er leikritið sjálft ekki dautt. Það skortir hvorki
þunga né stígandi. Höfundurinn kann vel til verks.
Síðasta skáldsaga Camus, La Chute (Fallið), er furðulega sterk og skrif-
uð af mikilli ritsnilld, eins konar gegnumlýsing á nútímamanninum eða
kannski væri betra að segja vestrænni menningu, vestrænum samfélags-
háttum, vestrænu siðgæði eða siðleysi. 1 rauninni er Evrópa þarna undir
smásjánni. Það er rótað í sál Evrópumannsins þannig að rotnun þjóð-
félagsins birtist að baki, aldrei laus við manninn, því að hún býr í sjálfri
söguhetjunni, sem er í senn sækjandinn og verjandinn, dómarinn og
glæpamaðurinn.
Camus lýsir ekki andstæðum nútímans á þann hátt að fá þeim bústað
í tveimur eða fleiri ólíkum persónum, eins og jafnan hefur verið aðferð
rithöfunda, til dæmis með því að lýsa dómara og sakamanni, iðjuhöldi
og verkamanni, siðapostula og siðleysingja o. s. frv., eða öllu þessu. Þó
líður allt þetta fyrir sjónir lesandans, ef ég skil rétt. Nútímamaðurinn
er þarna orðinn eins konar ginnungagap, sem innibyrgir allt, óþverrann
ekki síður en fegurðina, eða kannske væri réttara að segja: fegurð hans
er óþverri, og óþverri hans er fegurð, hann er kirkja á hvolfi, hann er
svínið sem perlunni var kastað í og hann er perlan sem kastað var fyrir
svínið, hann er lygin í þjóðfélaginu, en þjóðfélagið er ekki til án hans,
og þannig er hann um leið sannleikurinn í þjóðfélaginu, það sem er, því
að hann væri ekkert sjálfur án þjóðfélagsins sem hann myndar, hann
10 Birtingur