Birtingur - 01.12.1963, Blaðsíða 24

mynd. Hér var áður rætt um „hvel andans"
(„noosphére"). Skal það nú skýrt frekar. „Gagn-
stætt því, sem almennt er álitið eða þegjandi fall-
izt á, er hinu skapandi tímabili þróunarinnar
ekki lokið, þegar fram kemur tegundin maður.
Vegna þess, að hver einstakur er fær um íhugun,
kemur fram hjá manninum sá furðulegi eigin-
leiki að geta fundið summu heildarinnar í sjálf-
um sér. Þannig getur maðurinn fært út um allan
geiminn þann kjarna lífsframvindunnar, sem
verður undir vissum kringumstæðum til þess
að efnið skipast í sífellt flóknari eindir
eðlisfræðilega og sálfræðilega sífellt bundnari
einni miðstöð. Þannig eru að spinnast um okkur
vefur og vitund „hvels andans“ (noosphére), og
er hér ekki um að ræða neina þá einingu, sem
viðurkennd er eða líffræðin hefur séð fyrir fram
til þessa." (Le rebondissement humain de l’Evo-
luiton, Revue des Questions scientifiques, avril
1948, bls. 166). í stórum dráttum þýðir þetta, að
maðurinn sé ekki enn fullþroska sem tegund.
Hann á eftir að verða „hámennskur" (ultra-hu-
main). Eitt ætti að vera honum mikil stoð á
þeirri braut. Frá því á 18. öld hefur hann verið
að gera grundvallaruppgötvun, merkilegustu
uppgötvun, er saga mannsins getur um. Hann
hefur uppgötvað þróunina, eða eins og J. Hux-
ley segir, „sköpunin hefur öðlazt vitund um
sjálfa sig“. Jafnframt hefur manninum orðið
ljóst, að hann býr yfir furðulegum mætti: Hann
getur haft áhrif á þróunina eins og n'frjustu upp-
götvanir á sviði kjarnfræði, líffræði og jafnvel
þjóðfélagsfræði sýna, stundum allóhugnanlega.
Af þessu er ljóst, að það er maðurinn sjálfur,
maður nútíðarinnar, maðurinn sem þjóðfélags-
leg heild, sem hefur nú í tvö hundruð ár verið
að taka stökkbreytingu. Það er freistandi að
álíta, að við séum einmitt nú að lifa eitt af þeim
„þrepum", sem áður var getið. Maðurinn á eftir
að hefjast handa, finna stefnu þróunarinnar, þá
stefnu, sem hún ein hefur markað án hjálpar
hans um margar þúsundir ára. Maðurinn verður
að vinna með þróuninni, segja mætti, að hann
yrði að valda henni sjálfur. Með þessu er mann-
inum ætlaður ótrúlegur virðingarsess, svo svim-
andi hár, að hann ætti að geta orðið hvatning
þeim, sem hafa látið hugfallast. En jafnframt er
manninum lögð á herðar þung ábyrgð, sem get-
ur orðið honum til hörmungar. Hvað sem öðru
líður, er hér um að ræða vandamál, sem er svo
alvarlegs eðlis og svo tímabært, að óþarfi er að
lýsa því frekar. En þörfin fyrir hið algilda (ab-
solu) knýr manninn til að hefjast handa, þessi
eilífa þörf hans, sem skáld og hugsuðir lýsa bezt.
„Því meir sem maðurinn „mannast", því síður
sættir hann sig við að þokast áfram nema því
aðeins, að hið nýja sé óendanlega og óhaggan-
lega nýtt. Eitthvað af hinu algilda er einmitt
fólgið í þessari viðleitni hans." (Phen. humain
bls. 257). Ef mönnum fyndist þeir vera að kikna
undan þunga þessa 'hlutverks, ætti hin alvöru-
blandana bjartsýni T .de Chardin að hjálpa
þeim til að sigrast á kvíðanum. Ef við höfum
áhrif á gang lífsins, eigum við að vísu á hættu
22
BIRTINGUR