Birtingur - 01.06.1966, Page 44

Verk eins og Sókrates eftir Satie, tónverk
sem heldur áfram þannig, að mjög lítið gerist
og mjög litlar breytingar verða, er beinlínis
gleymt. Auðvitað vita allir, að það er dásam-
legt verk. Á hverju ári segir einhver: „Já, við
skulum flytja Sókrates" — en einhvern veginn
verður ekkert úr því.
I>ar sem einmitt frekari áherzla er lögð á hið
samþjappaða hnitmiðaða, og tilbrigði verða
í raun og veru aðalviðfangsefni tónskálda, hef-
ur tónlistin fengið svipmót einhvers konar
furðulegrar íþróttafimi. Hugsum okkur
hlaupara sem hefur æft sig í að hlaupa aftur
á bak með miklum hraða ellegar það sem er
jafnvel enn erfiðara: að hlaupa aftur á bak
mjög hægt og stöðugt. Hvers vegna aftur á
bak? Úr því að þessi hugmynd — margbreytn-
in — altekur tónlistina í vaxandi mæli, verður
maður alltaf að líta um öxl á efnivið sinn til
þess að fá ástæðu til að halda áfram. Til-
breytni er eina lausnin fyrir heyrnarsvið sem
ekki breytist vegna óbreyttra aðferða.
Þetta er e. t. v. ástæða þess, að ég í mínum
eigin verkum fæst svo mjög við hnígandi
hvers hljóðs og reyni a'ð gera myndun þess
upphafslausa. Myndun hljóðs er ekki ein-
kenni þess. í rauninni er það sem við heyr-
um myndunin, ekki hljóðið. Þegar hljóð deyr
út eins og landslag sem hverfur, tjáir það okk-
ur á hinn bóginn, hvar hljóðið lifir með okk-
ur — hljóðið sem fremur fer burt en kemur
til okkar.
Eítt sinn var mér sagt frá konu sem bjó í Par-
ís. Hún var afkomandi Skrjabíns. Hún varði
öllum tíma sínum í að semja tónlist sem ekki
átti að heyrast. Hvernig tónlist liennar var
eða hvernig hún gerði hana, er ekki vel ljóst.
En alltaf hef ég öfundað þessa konu: af geggj-
uninni, af skorti á hagsýni.
Þegar ég les yfir það sem ég hef skrifað, sé ég,
að ég hef eindregið bent á möguleika fyrir
annarri tegund heyrnarsviðs. En í rauninni
er það ekki þetta sem ég hef áhuga á. Það sem
ég fæst við er það ástand í tónlist þegar heyrn-
arsviðið er unmið burt. Hvað á ég við með
þessu? Afnám heyrnarsviðsins merkir ekki hið
sama og að tónlistin sé óheyranleg — þó að
mín eigin tónlist virðist stundum benda til
þess. í fljótu bragði dettur mér í hug Fantasía
í f-moll eftir Schubert. Þungi laglínunnar er
slíkur, að maður getur ekki skorið úr um,
hvar hún er eða hvaðan hún kemur. Slíkt
heyrum við ekki oft í tónlistinni, en fullkomið
dæmi þess sem ég á við er sjálfsmynd Rem-
brandts í Frick-safninu. Ekki er okkur aðeins
ógjörlegt að skilja, hvernig mynd þessi var
gerð. Við getum jafnvel ekki gert okkur grein
fyrir, livar staður hennar er í skynheimi okk-
ar.
42
BIRTINGUR