Húsfreyjan - 01.04.1965, Blaðsíða 6

KRISTJÁN JÓNSSON
1842—1869.
Brotsárið á steininum er tákn hinnar
ömurlegu ævi skáldsins, og strikið milli
ártalanna táknar æviferil mannsins, sem
lagði frá Krossdal umkomuleysisins,
hraktist á Dimmafjallgarði einstæðings-
skaparins og hrapaði í Heiðnabjargi mein-
legra örlaga.“------
Næsti foss norðan við er Hafragilsfoss.
Og ef þið leggið leið ykkar að Dettifossi,
þá látið ekki bregðast að koma fram á
gljúfurbarminn norðan við þann fyrr-
nefnda. Þá sjáið þið allt í senn: hrikaleg-
ustu árgljúfur á íslandi, fagurskapaðan
foss og vinalega og gróðurríka staði með
silfurtærum vogum og lækjum í nágrenni
hans niðri í þessari hamrahöll.
Að öllum líkum á Jökulsá mestan þátt
í því að grafa þessi gljúfur, enda unnið að
því minnst tíu þúsund ár. En fyrir um
fimmtán þúsund árum var hér allt hulið
jökli sem þó var dvínandi og má enn sjá,
hvernig hann hefur sorfið miðhluta gljúf-
ursins, eða niður af Svínadalshálsinum,
sem ber við loft í vestri, og alla leið niður
í Svínadalinn.
Fjallahyrnurnar tvær, er við sjáum
vestan við ána, nokkuð sunnan við Víga-
bjargið, heita Þórunnarfjöll. Talið er að
þar hafi kona, Þórunn að nafni, bjargað
lífi sínu og sinna heimilismanna, þegar
Svarti dauði geysaði fyrir meir en fimm
hundruð árum eða um 1402—1404. Og
ef ég man rétt, þá segir Árni Óla blaða-
maður frá þessu og ýmsu fleiru í Árbók
Ferðafélagsins 1941.
Vígabjargið, sem rís hérna rétt sunnan
við okkur, hefur sennilega fengið nafn
sitt af válegum atburði. Austan í því er
hellir, sem nefnist Grettisbæli. Er mælt
að hér hafi Grettir eitt sinn dvalið, þá er
hann hafði aðsetur í Öxarnúpi, eins og
merkin sýna. Uppi á Vígabjargi stóð eitt
sinn Guðmundur skáld á Sandi síðla dags
í fögru veðri. Um þá heimsókn orti hann
síðar kyngimagnað kvæði, er hann nefndi
Jökulsárgljúfur. Þar stendur meðal ann-
arra orða:
„Vígabjarga fossinn fagri
fellur þar af kúptri hellu,
milli kletta sýður og svellur,
sveipast niður í þröngar greipar.
Uði rýkur upp úr koki,
eldar sól á björtu kveldi
friðarboga í fleygiúða —
fegurst sjón á norðurvegum.“ —
Háa brekkan, sem ber við loft austur
af Vígabjarginu, heitir líka Vígabrekka.
Lítum við aftur á móti vestur fyrir Jökuls-
ána, þá sjáum við hér beint á móti hvar
bergvatnsá fellur í hana. Hún heitir Mel-
bugsá. Meðfram henni syðst er unaðslegt
umhverfi. Sléttu mosa- og lyngflákarnir
vestur og norðvestur frá henni nefnast
Reitur. En hann, ásamt umhverfi Mel-
bugsárinnar, mestur hluti giljanna, er við
sjáum í hálsinum ofan við og norður á
móts við Forvöðin yzt að Jökulsánni heita
Hólmatungur. Þar rennur Hólmáin, sem
myndast af mörgum lækjum, er falla nið-
ur gilin, sameinast og steypast að lokum
niður kambinn, þarna út frá, þar sem
skarðið er í hana. Nokkru nær kemur
bergvatnsá fram úr kambinum miðjum
og sjáum við hana mun betur. En það var
við Hólmána, þar sem göturnar liggja
yfir hana og blómskrúðið er mest á bökk-
um hennar og í víðivöxnum hólmum, að
Þorsteinn Erlingsson skáld var eitt sinn
á ferð. Eftir eigin sögn varð hann svo
hrifinn af umhverfinu þar, að hann átti
engin orð til að lýsa því. Mörgum árum
síðar var Jón Magnússon skáld þar á
sömu slóðum, er hann minntist síðar á
þessa lund:
,,Hér fæðist jörðin undan is
í .öræfanna paradís,
er vorsins dúfa vængjablá
sér vegu kýs um loftin há.
Frá Hólmatungum heyrist gnýr.
Þar heiðin þúsund strengi knýr.
Þar andar jörð við ilm og hljóm,
þar angar kjarr, þar glóa blóm.
Hver foss á hörpu í hyl og ál,
hver hólmi sérstakt tungumál.“
Móti Hólmatungum yzt hérna megin
árinnar er einhver gróðurríkasti staður
4
HÚSPBEYJAN