Húsfreyjan - 01.07.1965, Blaðsíða 12

Blönduker. Hæð: 31 sm, þvermál: 12—22,5 sm.
(Þjóðminjasafnið.) Ljósm.: Gísli Gestsson.
lengi veit maður ekki. Hitt er víst, að skyr
hefur verið búið til á Norðurlöndum í
fornöld og einnig á Bretlandseyjum, en
líkfegt er, að í þessum löndum hafi skyr-
gerð smám saman horfið með vaxandi
kornrækt.
Skyr var mjög misjafnlega bragðgott
og misjafnt að gerð hjá hinum ýmsu hús-
freyjum, en það fór eftir aðferðum við
skyrgerðina og sérstaklega eftir þeim
gerlagróðri, þétti, sem smám saman hafði
þróazt á heimilinu.
OSTAR voru mikið notaðir í gamla
daga og er haldið, að þeir hafi verið búnir
til úr súrmjólk við suðu og síðan hafi
draflinn verið pressaður saman í sérstök-
um formum eða ostakistum.
Osturinn gat geymzt mjög lengi, en þá
var hann mjög harður og ,,torsóttur“,
,,forn ostur“. I Fóstbræðrasögu er sagt frá
fornum osti, er borinn var á borð fyrir
þá Þorgeir og Butralda í Gjörvudal.
Skyr og ostur var dagleg fæða í gamla
daga á íslandi.
SMJÖR var búið til úr rjóma, en rjóm-
inn var framleiddur með því að láta ný-
mjólk standa í flatbotna trogum, og í
botni troganna var gat og þar í tappi, sem
tekinn var úr eftir ákveðinn tíma, og þá
rann undanrennan undan, en rjóminn sat
eftir. Þar af er nafnið undanrenna komið.
Rjóminn var strokkaður eins og til
skamms tíma hefur tíðkazt í sveitum á
Islandi. Það var framleitt mjög mikið
smjör á sumrin, sem síðan var geymt til
vetrarins, og oft söfnuðust miklar birgðir
af smjöri, sem varð súrt við geymsluna
fyrir áhrif sérstakra sýrugerla. Það tók
nokkurn tíma fyrir þessa gerjun að kom-
ast í rétt horf, og meðan smjörið var að
súrna var það mjög bragðvont, en bragðið
batnaði eftir að smjörið var orðið súrt, og
þá gat það haldið sér þannig óskemmt í
mörg ár, jafnvel áratugi.
Smjörbirgðir voru auðæfi bóndans í
gamla daga. Það var hægt að safna smjöri
í góðum árum og geyma til vondu áranna.
Það var hægt að borga afborganir af jörð-
um með smjöri, það var hægt að kaupa
jarðir og búpening með smjöri og það var
hægt að borða smjörið, þegar hart var í
ári.
Það er enginn vafi á því, að smjör hef-
ur yfirleitt verið látið súrna í gamla daga,
en salt hefur ekki verið notað í smjör, því
að salt var ekki framleitt á íslandi svo
nokkru næmi, og menn hafa haft annað
við hin fáu skip að gera, sem sigldu milli
íslands og Norðurlanda, en að flytja í
þeim salt. Það er fyrst í byrjun 19. aldar
að saltað smjör er nefnt á nafn og þá með
sunnudagsmat í Bessastaðaskóla.
FLAUTIR voru búnar til með því að
þeyta mjólk, og var það gert til að drýgja
mjólkina, gera hana fyrirferðarmeiri sem
mat, en sjálfsagt hefur það verið svikul
fæða, enda mest notað sem magafylli í
hallærum.
MYSA, sem rann af skyri og osti, var
notuð til drykkjar. vatnsblönduð. Þetta
var þjóðardrykkur Islendinga í gamla
10
HÚSPREYJAN