Austurland - 06.05.1998, Qupperneq 5
FIMMTUDAGUR 6. MAI 1998
5
„Kúahjalla". í huganum skýrði
ég hæðina því nafni en Kúahjalli
var berjaland okkar miðbæinga á
mínum duggarabandsárum og er
beint upp af Holti. Þessir tveir
hjallar höfðu að öðru leyti ekkert
sameiginlegt því eftir að hafa
lagt að baki á annað hundrað
tröppur blöstu við augum kýr í
þúsundatali og í allavega stærð-
um og gerðum. En þessar kýr
hvorki slettu úr klaufunum né
léku þær við hvum sinn fingur,
heldur voru þær þöglar sem
gröfin, þar sem þær voru úr leir
en ekki úr holdi og blóði. Kans-
aki San sagði okkur að fyrir
mörgum ámm hefði brotist út
mannskæð drepsótt á þessu
svæði og hefðu þá menn byrjað
að leggja leirkýr þama og óska
sér bata. Ef óskin rættist átti
viðkomandi að leggja kýr á sama
stað. Þarna höfðu sýnilega marg-
ar óskir ræst og bar allur kúa-
fjöldinn þess merki. Auðvita tók
ég með mér eina leirkú en ég hef
ekki ennþá þorað að óska
nokkurs, þar sem viðkomandi
verður sjálfur að koma með tvær
kýr og leggja á sama stað ef
óskin rætist. Ég vil ekki eiga yfir
höfði mér reiði Búdda ef óskin
rætist og ég gæti ekki staðið við
fyrirmælin.
í Japan eru mest ríkjandi
trúarbrögðin, Búddatrú og
Shinto og em trúarsiðir og helgi-
athafnir Japana blanda úr báðum
trúarbrögðum. Shinto em frum-
trúarbrögð og eru Shrine bæna-
hús þeirra trúarbragða. Þessi
bænahús ásamt Buddamusterum
blasa við á mörgum stöðum og
bera vott um listrænt handbragð
iðnaðarmanna fyrr á öldum. Um
eitt prósent þjóðarinnar er krist-
innar trúar.
Ýmislegt úr daglega lífinu
kom mér spánskt fyrir sjónir og
má nefna að allir japanir nota
hvíta hanska við bílkeyrslu og
auk þess eru öryggisbelti yfirleitt
ekki notuð og börn sitja í
fanginu á farþegum í framsætinu
eða standa upprétt milli fram-
stóla. Hjólreiðamenn nota ekki
hjálma en hjóla mjög glanna-
lega, jafnt á götum sem á gang-
stéttum með aðra hönd á stýri og
hafa símann í hinni hendinni eða
sveifla henni í allar áttir í ýmsum
æfingum. Fólk er ófeimið við að
fá sér smáblund hvort heldur er á
veitingahúsum eða á öðrum
opinberum stöðum. Hjátrú er
algeng í daglega lífinu og má
nefna að aldrei eru gefin 4 af-
skorin blóm til vina og kunn-
ingja þar sem sú tala og dauðinn
hafa sömu merkingu og á sjúkra-
húsum eru engin herbergi með
því númeri. Menn skulu einnig
varast töluna 9 þar sem hún
boðar erfiðleika og vandræði.
Blóm með rótum og þurrkuð
blóm eru illa séð sem gjöf til
sjúklings, þau gætu táknað að
viðkomandi festi rætur eða þomi
upp á sjúkrahúsinu. Ýmis brögð
eru höfð í frammi til að hrekja á
brott óhreina anda, t.d. með því
að strá salti í kringum sig, klappa
tvisvar saman lófunum eða
stappa hraustlega í gólfið. Ekki
skal klippa neglur eftir að
dimma tekur og ekki leggja
matarpijóna í kross né stinga
þeim í matinn.
Það er mikil loftmengun í
Okayama og eru margar bygg-
ingar dökkar af sóti og reyk. En
Japanir gera sitt besta til að vega
upp á móti þessari mengun,
götur og gangstéttir era vel hirtar
og hreinar og sumsstaðar hafa
þeir sápuþvegið gangstéttirnar.
I verslunum og á veitinga-
stöðum er enskukunnátta starfs-
fólks takmörkuð og oft er erfitt
að skilja þá þar sem hvorki er ell
eða err hljóð til í japönskunni.
En þeir reyna þó sjaldnast að tala
ensku við ferðamenn heldur nota
eigið móðurmál vitandi að
ferðamaðurinn skilur ekki stakt
orð. Ég ákvað því að setja krók á
móti bragði og bregða fyrir mig
hljómfagurri austfirsku og sagði
m.a. „þakka þér fyrir gæskur eða
gæska“, og vildi þar með sýna að
á þessum vígstöðvum var ég
ekki afvopnaður.
Japanskan samanstendur af
þremur ritmálum: fyrst er það
japanska ritmálið „hiragana",
síðan er sérstakt mál fyrir erlend
orð „katakana" og loks kínv-
erska ritmálið „kanji“. Ekki er
erfitt að læra „hiragana og kat-
akana“ þar sem einungis eru um
50 tákn í hverju máli. Þetta eru
ákveðin n-hljóð en ekki svo
flóknir stafir. En „Kanji“ er aftur
á móti mjög flókið og erfitt og
getur tekið mörg ár að læra það
mál.
Einn sunnudagsmorgun fór-
um við hjónin, dóttir okkar og
tengdasonur til Hirosima með
hraðskreiðustu lest í heimi sem
fer 320 km. á klukkustund.
Klukkan átta að morgni þann 6.
ágúst 1946 vörpuðu Banda-
ríkjamenn „Sprengjunni“ eins og
hún er kölluð af Japönum, á
Hirosima. Þá fórust á annað
hundrað þúsund manns, menn,
konur og börn. Þá gjöreyði-
lagðist 65% af borginni og 10
ferkílómetrar voru lagðir í rúst.
Þremur dögum seinna vörpuðu
þeir ámáta sprengju á Nagasaki
og fórust álíka margir. Það er
erfitt að skilja slíka villimennsku
og ekkert sem réttlætir slíkt að
mínu mati. Við skoðuðum Frið-
argarðinn þar sem eilíft ljós
lýsir. Þama var minnismerki um
Sadako, stúlkuna sem hélt að ef
hún gæti gert þúsund pappírs-
fugla (trönur) myndi hún lifa af
blóðkrabba sem hún fékk af
völdum sprengjunnar. En hún
gerði gott betur en dó síðan
kvalarfullum dauðdaga. Allt
minnismerkið er þakið pappírs-
fuglum sem þúsundir barna
allsstaðar að úr heiminum hafa
sent til að skreyta styttuna og
með því viljað minnast Sadako
og annarra barna er liðu og
fórust vegna sprengjunnar.
Við heimsóttum einnig Frið-
arhöllina og sáum myndir á
breiðtjaldi af vígvellinum og af
afleiðingum sprengjunnar. Þetta
var það raunverulegt að það var
engu líkara en gnýrinn, birtan,
loftþrýstingurinn og 7000 gráðu
hitinn af sprengjunni léki um
okkur. Ég veit mæta vel að
skrifuð orð hrökkva skammt til
að lýsa þeim hörmungum sem
þama áttu sér stað, en þegar ég
stóð þama við hliðina á þeim
sem kannski höfðu um sárt
aðbinda vegna sprengjunnar,
ljós á brún og brá og á þeim aldri
að ég hefði getað tekið þátt í
stríðinu, langaði mig helst til að
hverfa í burtu eða láta vita að ég
væri ekki Bandaríkjamaður og
hefði engan þátt tekið í þessum
hryðjuverkum. Hvaða hugsanir
bærðust í huga Japananna sem
stóðu við hlið okkar, þöglir og
með samanbitin og sviplaus
andlit. Einhverjir áttu kannski
ættingja eða vini sem höfðu
farist þarna. sumir þjáðust af
sjúkdómum eða sárum vegna
sprengjunnar, einhverjir af yngri
kynslóðinni sáu kannski framtíð
sína í rústum vegna erfðabreyt-
inga í náinni framtíð. Hvað tekur
það marga áratugi að losna við
hatrið sem hlýtur að vera fyrir
hendi hjá þessu fólki?
Það var hnípin fjölskylda sem
settist út á bekk eftir heimsókn-
ina. Var sól hætt að skína, höfðu
fuglar lokið kvaki sínu? Allt var
svo hljótt og óraunverulegt þar
sem við sátum þama þögul, hver
með sínar hugsanir. Afleiðingar
sprengjunnar em því miður ekki
liðin tíð því ennþá er fólk að
deyja af völdum hennar og þeir
sem búa f Hirosima og Nagasaki
eiga erfitt með að eignast maka
vegna ótta um að það eignist
vansköpuð böm.
Við fómm frá Hirosima seint
að kvöldi og á leiðinni heim
dansaði fyrir augum mér myndir
af bognum glerflöskum og
samanbræddu jámi og rúðugler
sem hafði borað sig inn í steypu-
veggi vegna loftþrýstings. Ég sá
fyrir mér samanbrenndar skóla-
bækur og einkennisbúninga
barnanna. Ein móðir hafði sent
fingurtoppa með nöglum til eig-
inmanns síns og vom það einu
minjar sonar þeirra.
Öll þessi andlit af bömum og
fullorðnum sem vom óþekkjan-
leg af bruna og hita þar sem þau
stóðu í umhverfi þar sem ekki
stóð steinn yfir steini. Að standa
á þeim stað þar sem þessar
hörmungar höfðu átt sér stað og
sjá þessar myndir af fólinu er allt
annað en að sjá myndir öruggur í
sínum heimahögum. Nær hef ég
ekki komist að skilja og líða
fyrir það sem átti sér stað þama,
en ekki að fyrirgefa né gleyma,
það er ekki hægt. Það tók mig
langan tíma áður en ég komst í
takt við sjálfan mig og nútímann
aftur.
I Okayama er bamaskóli sem
var nálægt bústað okkar og sem
ég heimsótti nokkmm sinnum.
Ég var hrifinn af allri starfsemi
og snyrtimennsku kennara og
nemenda. Daginn áður en við
fómm heim sá ég að eitthvað
mikið stóð til þar sem öll skóla-
lóðin var fánum prýdd. Bað ég
einn kennarann sem kenndi
ensku um leyfi til að koma og
taka myndir af hátíðarhöldunum.
Þegar við vomm komin á stað-
inn og ég nýbyrjaður við mynda-
tökuna kom einn kennarinn til
okkar. Hann bauð okkur að
koma að háborðinu, sem stóð
undir sóltjaldi, kynnti okkur
fyrir skólastjóranum og öðmm
gestum og bauð okkur til sætis.
Þama fékk ég góða aðstöðu til
að taka myndir af bömunum í
íþróttakeppni, dansi og söng.
Síðan var okkur færður matur,
hráir og soðnir fiskréttir ásamt
vel kryddaðri loðnu í þara-
blöðum.
Þegar við vorum að borða
kom einn kennarinn til okkar og
bað okkur að segja nokkur orð.
Ég færðist fyrst undan en sá svo
að það var lítil kurteisi að fara án
þess að þakka fyrir góðar
móttökur. Ég er enginn ræðu-
maður og allra síst vanur að
halda ræðu óundirbúinn á erl-
endu tungumáli fyrir um 400 til
500 manns. En þar sem ég get
gert mig skiljanlegan á ensku og
hafði góðan túlk vildi ég gjaman
þakka fyrir móttökurnar og
ákvað að reyna mitt besta, dreif
mig upp á ræðupallinn og leit-
aðist við að gefa viðstöddum
einhverja mynd af Islandi og
Svíþjóð. Auk þess rakti ég í
stuttu máli ferðasögu móttökuna
og óskaði skólanum góðs
gengis.
Við hjónin höfum víða
ferðast en aldrei kynnst jafn
kurteisu, gjafmildu og gestrisnu
fólki og Japönum. Brátt er ár
síðan við fórum til Japans en
ferðin er ennþá í fersku minni og
við reynslunni ríkari.
Valur Sigurðsson í Holti
jf/Ossilecjt úrval cfsitkidamask- ocf satinrúmfatnadi.
''Cilmlid til brítdiír- öcf feiviincfarftfa.
oWk/9 útval fviifcpisettum otj
baiuanim fatnadi ífallecjum mpnstmm.
GLinnij scmjitr, koddar, tcjcjjulðk, handklaedi o.mfl
Ofásaumum eftir máli. oMerk/um stafi í rúmfit fíj iiandklctedi.
3
Njálsgata 86 @ 552 0978
Greinarhöfundur við minnismerki um Sadako, stúlkuna sem hélt
að ef hún gœti gert þúsund pappírsfugla (trönur) myndi hún lifa
af blóðkrabba sem húnfékk af völdum sprengjunnar í Hirosima.