Austurland - 13.08.1998, Side 4

4
FIMMTUDAGUR 13. ÁGÚST 1998
Vangaveltur
Aðalbjörn Sigurðsson veltir vöngum yfir
auglýsingabanni á áfengi og tóbak
Eitt af því sem menn virðast
aldrei þreytast á að rífast um, er
skaðsemi áfengisneyslu og reyk-
inga og hvernig standa eigi að
sölu, dreifingu, löggjöf og öðru
því sem snertir þessi viðkvæmu
mál. Þetta lýsir sér m.a. þannig
að umræða í fjölmiðlum sprettur
reglulega upp og menn rífast um
eitthvað ákveðið sem þessi mál
snertir. Nýlegt dæmi um þetta er
þegar Afengis og tóbaksvamar-
ráð setti auglýsingu í Morgun-
blaðið þar sem hvatt var til mis-
mununar milli þeirra sem reykja
og reykja ekki. En aðrir fletir
hafa einnig skotið upp kollinum
og nú hefur komið upp nýr flötur
í þessari baráttu þeirra sem vilja
frjálsræði í þessum málum og
þeim sem eru á móti því. Þarna á
ég við áfengisauglýsingar í sjón-
varpi og víðar. Svo virðist sem
lög sem banna áfengis- og
tóbaksauglýsingar séu orðin úr-
elt og menn em óþreytandi við
að finna leiðir til að koma
skilaboðum um ágæti t.d. hinna
ýmsu bjórtegunda o.s.frv. á
framfæri í fjölmiðlum. Þeir sem
eru á móti banninu benda á að
með aukinni tæknivæðingu og
betri samgöngum verður sífellt
auðveldara að nálgast erlent
fjölmiðlaefni sem er stútfullt af
auglýsingum af þessu tagi. Er-
lend blöð og tímarit berast inn
um bréfalúgur íslenskra heimila
og gervihnattasjónvarp býður
upp á óteljandi fjölda sjónvarps-
rása, ásamt því að íslensk fjöl-
miðlafyrirtæki eru farin að senda
sömu sjónvarpsrásir inn á heim-
ili landans í gegnum dreifikerfi
sitt. Allt þetta fjölmiðlaefni
inniheldur mikið af áfengis- og
tóbaksauglýsingum og því er
löggjöfin úrelt.
En hver eru rökin með lög-
gjöf sem bannar fjölmiðlum að
auglýsa vörur sem leyfilegt er að
selja í almennum verslunum?
Eitt af því sem bent hefur verið á
er að með löggjöfinni er hindrað
að þeir sem koma að sölu áfeng-
is og tóbaks hafi áhrif á ritstjóm-
arstefnu fjölmiðla landsins.
Borið hefur á því erlendis þar
sem leyfilegt er að auglýsa
áfengi og tóbak að þeir sem t.d.
hjálpa fólki að hætta að reykja
og drekka og þeir aðilar sem
stunda forvarnarstarfsemi hafa
ekki haft greiðan aðgang að
fjölmiðlum. Astæðan er sú að
miðlarnir vilja ekki hætta á að
styggja auglýsendur sem oft
setja ómælt fjármagn í miðlana í
formi auglýsingatekna.
í grein sem Þorbjörn Brodd-
ason, fjölmiðlafræðingur, hefur
tekið saman handa nemendum í
fjölmiðlafræði og ber heitið
Ritlist, prentlist, dægurmiðlar er
sérstakur kafli sem fjallar um
þessi mál og fer hann hér á eftir:
„Ætla mætti að það væru að-
eins smæstu og veikustu fjöl-
miðlamir sem hætt væri við að
verða fórnarlömb tilrauna af
hálfu auglýsenda til að ráðskast
með ritstjórnarefni þeirra. Málið
er þó alls ekki svo einfalt... Hinn
7. nóvember 1983 birti banda-
ríska fréttavikuritið Newsweek,
blaðauka undir heitinu „Per-
sónuleg heilsugæsla: Leiðarvísir
að heilbrigði, líkamlegri hreysti
og næringu". Bandarísku lækna-
samtökin AMA önnuðust þenn-
an blaðaauka sem hafði það yfir-
lýsta markmið „að hjálpa til við
að komast hjá sjálfyfirkölluðum
sjúkdómum og vandamálum og
gefa meiri gaum að heilbrigði og
líkamlegu hreysti". Þegar hand-
ritið var komið í hendur for-
svarsmanna Newsweeks tóku
þeir sig til og þurrkuðu út allar
efnislegar tilvísanir í hugsanleg
heilsuspillandi áhrif reykinga.
Eftir að blaðaukinn birtist höfðu
ýmsir furðu lostnir læknar
samband við AMA og samtökin
viðurkenndu að í upprunalega
handritinu hefði verið fjöldi
vafningalausra yfirlýsinga um
skaðlegar afleiðingar reykinga,
en Newsweek hafði lagst gegn
öllum tilvísunum í sígarettur. Á
endanum féllst AMA á að fella
allt út nema eftirfarandi yfirlýs-
ingu: „Ef þú reykir, skaltu ræða
við lækninn þinn um hættur
samfara því“. Þetta var sama ráð
og var gefið þeim svo voru í
megrun eða stunduðu líkams-
rækt. Ári síðar gaf vikuritið
Time, sem nýtur ekki minna álits
en Newsweek, út sambærilegan
blaðauka. Að þessu sinni var
samstarfsaðilinn landssamband
bandaríska heimilislækna AAFP
og nú var ekki vikið að hættum
af völdum tóbaksreykinga að
í dag lögðu þrír Norðfirðingar
upp í ævintýraferð til Græn-
lands. Það eru þeir Valur Þórs-
son, bakari, Ari Magnús Bene-
diktsson, líffræðingur og Pétur
St. Arason, starfsmaður Ríkisút-
varps Austurlands, en þeir ætla
að róa á kajökum í kringum
Milne Land í Scorespysundi.
Milne Land er eyja sem er að
flatarmáli u.þ.b. 2/3 af stærð
Vestfjarðakjálkans.
Hugmyndin að ferðalaginu
kom upp í fyrrasumar og unnið
hefur verið í málinu af krafti
síðan. Lagt verður af stað í dag
frá Akureyri, en þaðan er flogið
til Scorespysund. I ferðinni
sjálfri munu taka þátt níu ein-
staklingar en fyrir utan Norð-
firðingana þrjá sem þegar hafa
verið nefndir munu taka þátt í
ferðinni tveir Þjóðverjar, tveir
Svíar, Finni og Inútíti sem
einnig er leiðsögumaður. Það er
ferðaskrifstofa á Akureyri sem
sér um skipulagningu ferðarinn-
ar en hún hefur einmitt sérhæft
sig í hinum ýmsu ferðum til
Grænlands. Stefnt er að því að
ferðin taki alls um hálfan mánuð
og vona þeir félagar að á þeim
tíma muni verðrið haldast sæmi-
legt, en eins og gefur að skilja
öðru leyti en því að lesendum
var ráðið frá því að reykja í rúm-
inu. Ritstjórar Time höfðu ekki
einu sinni fyrir því að ráðfæra
sig við AAFP áður en þeir rit-
skoðuðu textann. Þegar hugsað
er til þess að tóbaksreykingar eru
taldar með helstu heilsufars-
vandamálum samtímans verður
þessi ritskoðun af hálfu tímarit-
anna býsna forvitnileg. Þegar
síðum þeirra er flett blasir við
líkleg á skýring henni í formi
fjölmargra litskrúðugra tóbaks-
auglýsinga. Ekki er torskilið að
tóbaksframleiðendum þyki lítt
fýsilegt að auglýsa vöru sína
fyrir offjár í tímariti þar sem
lesendur og hugsanlegir kaup-
endur eru upplýsir um að þessi
sama vara stefni lífi þeirra og
heilsu í beinan voða. Frá sjónar-
miði eigenda og ritstjóra tíma-
ritsins mundi missir tóbaksaug-
lýsinga hafa í för með sér fjár-
hagslegt áfall, hugsanlega gjald-
þrot, og af tvennu illu kusu þeir
frekar að fóma starfsheiðri sín-
um en lifibrauði. Vert er að hafa
í huga að Time og Newsweek
koma út í milljónum eintaka,
hafa á að skipa einvalaliði og
vilja láta taka mark á sér. Fyrst
slikir risar í fjölmiðlaheiminum
megna ekki að halda sjálfstæðri
stefnu gagnvart auglýsendum
hljóta að vakna grunsemdir um
stöðu annarra fjölmiðla. Þessar
grunsemdir staðfestast oft við
nánari skoðun. Sérritið Psy-
hefur það mikil áhrif á slíka ferð.
I samtali við blaðið sagði
Pétur St. Arason að kajakróður
væri ástríða. Þeir félagamir hófu
þessa iðju fyrir u.þ.b. fimm ámm
og á þeim tíma hafa þeir flakkað
víða á þessum óvenjulegu
farskjótum. Þeir hafa m.a. róið
um allan Norðfjörðinn og
eyðifirðina þar í kring, róið frá
Neskaupstað til Seyðisfjarðar
ásamt því að hafa eytt viku á
Breiðafirði þar sem róið var í
kringum hinar fjölmörgu eyjar
þar, og náttúm og dýralíf skoðað.
cology Today neitaði að birta
auglýsingu frá virðulegri stofnun
sem hjálpar fólki að hætta að
reykja. Skýring blaðsins var sú
að það treysti sér ekki til að
styggja auglýsendur úr röðum
tóbaksframleiðenda. Fulltrúi
tímaritsins Cosmopolitan svarði
beiðni sömu stofnunar um
auglýsingarými á þessa leið:
„...ætti ég að stofna 5 til 10
milljón dala viðskiptum í voða?“
Fyrst risar á borð við News-
week og Time telja sig ekki hafa
bolmagn til að standa gegn
tóbaksrisum sem eyða ómældu
fjármagni í auglýsingar ár hvert,
hvemig ætli staðan væri í dag á
íslenskum fjölmiðlum ef auglýs-
ingabannið væri ekki við lýði?
Líklegt er að ef tóbaksframleið-
endur hefðu fullan aðgang að
fjölmiðlum á íslandi þá hefði t.d.
fræg auglýsing tóbaksvamarráðs
ekki fengist birt á síðum
dagblaða hér á landi. Einnig er
líklegt að umræðan um þessi mál
væri almennt ekki jafn opin ef
auglýsingabannið væri ekki við
lýði.
Það má því segja að þrátt fyrir
margt neikvætt sem hægt er að
segja um títtnefnt bann, þá
tryggir það engu að síður opna
umræðu um skaðsemi áfengis og
tóbaks og tryggir þeim sem
berjast gegn þessum efnum mjög
góðan aðgang að fjölmiðlum
landans.
En hvað kostar svona ævin-
týri?
„Þetta er náttúrulega dálítið
dýrt en það er okkar skoðun að
við séum að fá mikið fyrir
peningana. Þessi ferðamáti er
mjög sérstakur því maður er í
svo nánum tengslum við
náttúruna", sagði Pétur St. Ara-
son.
Meira verður sagt frá ferðinni
þegar þeir félagar snúa aftur
heim að hálfum mánuði liðnum.
Afmælishátíð
17. - 21. ágÚ5t
vegna 60 ára afmælis
í verslunarhúsnæði KMB
á Reyðarfirði.

’f

%

Reyöarfiröi
Róið um stærsta fjörð heims