Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1980, Síða 74

72 Höskuldur Þráinsson
2 we sie þeim manne fyrer huern ed hneyckslunin kemr
(Málið:133)
3 gete þier þann kalek druckit | Huern at eg mun drecka
(Málið:133)
4 eitt Folk ... | huerra Tungumaal er þu skilur ecke
(Sprache:366)28
5 af 0llu holde | j hueriu ad Lijfs ande var (Sprache:365)
Þessi samnotkun fomafns og tilvísunarsmáorðs hefur verið svo algeng
að í málfræði Runólfs Jónssonar, sem fyrst kom út 1651, em sá er,
hver eð og hvör er talin með tilvísunarfornöfnum og þess getið að
smáorðin sem fylgi beygist ekki (Runólfur Jónsson 1688:61-62). Jón
Magnússon nefnir líka í sinni málfræði, sem lokið var 1738, að
óbeygjanlega tilvísunarorðinu eð (ed) sé oft bætt við tilvísunarfor-
nafnið hver (Finnur Jónsson 1933:92). Svo virðist sem sambandið liver
eð og jafnvel hver að hafi tíðkast fram á 19. öld a. m. k., eins og eftir-
farandi dæmi úr OH sýna:
(43)1 Úr ábreiðu þessari var gjörður hökull hv0r eð var gefinn
kirkjunni á Brjánslæk (OH, 19. öld)
2 Ingimundur . . . hvörs bamaböm að enn lifa (s.st.)
3 vill alltaf vera að safna, hvað eð ogso er mikið gott (s.st.)27
2.2.6
Þetta verður nú látið nægja sem yfirlit yfir helstu tilvísunarorð í ís-
26 Ath. að hér fer tilvísunarsmáorðið á eftir nafnorðinu er fylgir fornafninu.
27 í þessu sambandi má nefna að í ensku tíðkuðust svipaðar tilvísunarsetningar
um eitt skeið — sbr. (i)-(ii):
(i) I am she which that saved hath youre lyf (Allen 1977:256)
(ii) a doghter which that called was Sophie (Traugott 1972:156)
í norsku og sænsku er hvem som hins vegar notað í óbeinum spurnarsetningum
(sbr. Taraldsen 1978:633; Andersson 1975:198). Svipað var líka tíðkað í enskum
spurnarsetningum á 14. öld t. d. (Allen 1977:255 o. áfr.). í nútíðaríslensku virðist
hver sem aldrei notað þannig í spurnarsetningum og sambandið hver sem virðist
hafa verið sjaldgæft í tilvísunarsetningum af því tagi sem hver er, hver eð o. s. frv.
voru notuð í, þótt Bandle (1956:366) nefni eitt dæmi er hann virðist túlka þannig.
í mörgum tilvikum virðist hver sem stendur á undan sem vera höfuðorð eftirfar-
andi tilvísunarsetningar og merkja ‘sérhver’, en einnig eru hver/hvor/hvort ...+
sem o. fl. af því tagi stundum talin marka upphaf svokallaðra óákveðinna tilvís-
unarsetninga (Jakob Jóh. Smári 1920:204-205). Þær verða ekki ræddar hér.