Eining - 01.04.1943, Qupperneq 2

2
E I N I N G
KRISTINN STEFANSSON, stórtemplar:
Áfengismálin og
heilbrigð
Kristinn Stefánsson, stórtemplar.
Öðru hverju rísa upp menn úr hópi
þeirra, er Bakkus dýrka, og þykjast
kjörnir til að segja þjóðinni til vegar í
áfengismálunum. — Vegsögn þessara
manna er að jafnaði fólgin í tvennu:
Annars vegar kænlegum áróðri gegn
starfsemi bindindismanna, en þó eink-
um templara, og hins vegar upphróp-
unum um, að „heilbrigð skynsemi“ eigi
ein og geti ein skipað áfengismálunum
á farsælan hátt fyrir þjóðina.
Þeir eru ávallt auðþekktir þessir
menn, hvort sem þeir koma fram sem
blaðamenn, stjórnmálamenn eða tala
annars staðar úr flokki. Þjóðin veit af
reynslu, að þeir mæla ekki spámann-
lega. Spor þeirra í áfengismálunum
hræða.
Hverjir voru það, sem börðust gegn
afnámi „staupasölunnar“ svokölluðu, að
banna að selja vín. í staupatali við búð-
arborðið hverjum, sem hafa vildi?
Hverjir voru það, sem börðust gegn
setningu laga um innflutningsbann á
áf engi ?
Hverjir voru það, sem unnu á allan
hátt gegn bannlögunum og tókst að eyði-
leggja þau smátt og smátt, unz þau voru
að lokum felld úr gildi?
Hverju lofuðu þessir menn þjóðinni,
ef bannlögin yrðu afnumin, og hvernig
hafa þau loforð verið efnd?
Hverjir hafa róið að því öllum árum,
skynsemi
að leyfð yrði bruggun og sala áfengs
öls í landinu?
Hverjir eru það, sem beint og óbeint
hafa ávallt unnið að því, að sala áfengra
drykkja yrði háð sem minnstum tak-
mörkunum af hálfu hins opinbera?
Það eru mennirnir, sem sí og æ tala
um það í ræðu og riti, að „heilbrigð
skynsemi“ eigi að ráða ein um skipun
áfengismálanna í landinu. Áhrif templ-
ara og annarra bindindismanna á þessa
löggjöf á að hafa verið skaðleg og eigi
því að hverfa.
Það eru mennirnir, sem ræða um að
skapa þurfi nýja „áfengismenningu“ í
landinu og um nauðsyn þess að „kenna
mönnum að drekka“.
Það eru mennirnir, sem efla vilja
áfengismagnið sem mest í þessu landi,
og vinna því markvisst gegn öllum um-
bótum á áfengislöggjöfinni, er miða að
því að takmarka áfengisnotkunina.
Allt þetta kom glöggt í ljós í sam-
bandi við umræður og afgreiðslu laga
um héraðabönn, er samþykkt voru á
Alþingi 1. marz s.l. Mál þetta var undir-
búið og flutt á síðasta þingi fyrir til-
stuðlun Stórstúku Islands og voru flutn-
ingsmenn þess Sigfús Sigurhjartarson,
Haraldur Guðmundsson, Eysteinn Jóns-
son og Ingólfur Jónsson.
Reyndist andstaðan gegn frumvarp-
inu mjög hörð á þinginu og leit svo út
um skeið, að það yrði fellt í efri deild,
en náði þó samþykki með eins atkvæðis
meira hluta, að vísu stórlega skemmt,
eins og síðar mun frá skýrt.
Frumv. átti víðar andstæðinga, en á
meðal alþingismanna. I sumum blöðum
höfuðborgarinnar var reynt að gera
sem minnst úr málinu. I einu dagblaði
var heiftinni út af frumvarpinu snúið
gegn templurum og afskiptum og áhrif-
um þeirra fyrr og síðar af setningu laga
um áfengismál. Megin rök þessa blaðs
virtust þau, að „heilbrigð skynsemi"
ætti að ráða í áfengismálunum. Nánari
skýringu á þessu hugtaki gaf blaðið
ekki, aðra en þá, að þeirrar „skynsemi“
væri ekki að leita meðal templara. En
öll hin misheppnaða árás þessa virðu-
lega dagblaðs gegn héraðabönnum og
afskiptum templara af því máli og öðr-
um, missir algerlega marks. Og það má
kalla skemmtilega tilviljun, að á sömu
blaðsíðunni og veitzt er gegn þessu
frumvarpi, er skýrt frá „Minningar-
sjóði Björns ráðherra Jónssonar“. Læt-
ur blaðið svo ummælt, að B. J. ráðherra
hafi verið „einhver harðskeyttasti bar-
dagamaður í sjálfstæðismálum og öðr-
um menningar- og framfaramálum“.
Mun þetta mega kallast sannmæli. En
þá er rétt að geta þess, að B. J. var ein-
hver skeleggasti maðurinn í baráttunni
fyrir bannlögunum, og enginn einn mað-
ur átti meiri þátt í því að þau lög voru
sett, en einmitt hann. Og mér er nær
að halda, að B. J. hafi talið það mál eitt
mesta menningarmálið, sem hann beitt-
ist fyrir og kom fram.
Það má því ætla, að þessi mæti mað-
ur hefði talið lög um héraðabönn stefna
í rétta átt, eins og nú er málum komið.
Héraðabönn eru í fyllsta samræmi við
lýðræði. Þau eru réttlætismál. Það er
ákvörðunarréttur fólksins sjálfs, sem
ræður. En auk þess hafa þessi lög num-
ið herfilegt misræmi úr áfengislögun-
um, misræmi, sem óþekkt mun í öðrum
íslenzkum lögum fyrr og síðar. Samkv.
Spánarundanþágunni, er svo hefir ver-
ið nefnd, var ákveðið í lögum að setja
á stofn áfengisútsölur í kaupstöðum
landsins. Var þetta gert án þess að leit-
að væri álits viðkomandi kaupstaðabúa
um málið. Við þetta situr enn. íbúar
þessara kaupstaða, sjö að tölu, geta
eklci losnað við þessa verzlun, jafnvel
þótt flestir bæjarbúar óskuðu þess. ís-
firðingar hafa oftar en einu sinni gert
tilraun í þá átt. Bæjarstjórn kaupstað-
arins hefir samþykkt, að áfengisútsal-
an þar yrði lögð niður, og þeir hafa
neitað að skipa upp áfengi, en orðið að
lúta í lægra haldi. Hins vegar mætti
hugsa sér, að aðrir staðir á landinu
hefðu viljað hafa útsölu hjá sér, en slíkt
var heldur ekki leyfilegt samkv. lögun-
um.
Lög þau um héraðabönn, sem samþ.
voru 1. marz s.l., gera ráð fyrir því, að
nýjar útsölur megi setja á stofn, sé það
samþykkt með meira hluta greiddra at-
kvæða í viðkomandi sýslu- eða bæjar-
félagi. Á sama hátt verður útsala að-
eins lögð niður aftur, að samþykkt sé
með meira hluta atkvæða.
Hér er því engum gert rangt til, fólk-
ið ræður sjálft, hvort það vill hafa
áfengisútsölu eða ekki. — Þetta var aðal
efni frumv., eins og það var lagt fyrir
Alþingi. En við meðferð málsins á
þingi, kom draugur í spilið. Þeir, sem
fella vildu frumv., töldu, að það bryti
gegn Spánarsamningunum, ef að lög-
um yrði. En eins og alþjóð veit, hafa
þessir alræmdu samningar nú um skeið
aðeins verið þýðingarlaust pappírsgagn.
Ennfremur er þess að geta, að fulltrúi
Islands varð að hrökklast úr Spáni fyr-
ir nokkrum árum, og síðar er hann kom
þar og óskaði viðtals við spönsku ríkis-
stjórnina, fékk hann enga áheyrn og
hvarf þá enn þaðan úr landi. Þessir
samningar virðast því ekki vera mjög
bindandi fyrir íslenzka ríkið. En til
þess að láta málið ekki stranda á þess-
ari hótfyndni manna, sem vildi frumv.
feigt, var bætt við það nýrri grein svo-
hljóðandi:
„Nú telur ríkisstjórnin, að lög þessi