Austurland - 18.12.1985, Blaðsíða 13

JÓLIN 1985.
13
Síðan var ég látinn lofa því
að endurtaka þennan leik ekki.
Jafnframt var mér gert ljóst,
að allir, sem hlynntir væru nas-
istum, yrðu sendir til Englands
og hafðir þar í haldi yfir öll
stríðsárin. Þannig endaði þá
yfirheyrsla herforingja hans há-
tignar, Bretakonungs, yfir
Höfundur 14 ára. Myndin tekin
vorið 1940 á Eskifirði neðan við
Lœknishúsið.
ósköp venjulegum strák úti á
íslandi - og ég slapp með
skrekkinn.
Nokkrum mánuðum eftir
ævintýrið fyrir herréttinum var
ég aftur hætt kominn vegna gá-
leysis - eða eigum við að segja
athugunarleysis.
Breski herinn hafði yfir að
ráða nokkrum könnunarflug-
vélum um tíma. Þetta voru eins
hreyfils rellur, tvívængjur með
hlífðarlausum mótor.
Svo var það eitt sinn í blíð-
skapar veðri, að ég var ásamt
fleiri strákum niðri á svokallaðri
Johansensbryggju, sem oft
nefndist einnig í daglegu tali
Barkur.
Sennilega höfum við verið þar
við veiðar. Sjáum við þá allt í
einu, hvar tvær fyrrnefndar flug-
vélar fljúga inn fjörðinn að
sunnanverðu. Síðan taka þær
stóran sveig í boga til hægri auð-
sjáanlega til undirbúnings við
lendingu, en ból höfðu þær rétt
utan við áðurnefnda bryggju á
víkinni niður af Bakka.
Af einhverjum ástæðum stóð
poki fullur af kartöflum fremst
á bryggjunni og einhver „kaldur
karl“ stakk upp á því, að við
skyldum kasta kartöflunum í átt
að flugvélunum og vita, hvort
við drægjum það langt, að við
gætum hitt þær.
Auðvitað meintum við ekkert
illt með þessu og þaðan af síður
datt okkur í hug, að af þessu
tiltæki okkar gæti stafað nokkur
hætta. Og sem flugvélarnar
renndu sér niður á rennisléttan
pollinn út með bryggjunni tók-
um við til við kartöfluskot-
hríðina og drógum hvergi af
okkur.
En margt fer öðru vísi en ætl-
að er. Flugmennirnir þekktu
eina af „skyttunum". Þannig var
að ég átti um þessar mundir
heima í húsi því, sem yfirmenn
flughersins bjuggu í. Það var
því ekki yfir fjöll að fara til að
yfirheyra einn af „sökudólgun-
um“, þeir þekktu gripinn!
Og sagan endurtók sig. Að
vísu var mér ekki stefnt fyrir
herrétt, enda varla eins stór-
hættulegt að kasta kartöflum og
að gefa Hitlersmerki.
Flugstjórinn úr annarri flug-
vélinni kallaði mig á sinn fund.
Hann var fremur lítill vexti,
hærður vel með alskegg, vel lim-
aður og í raun og veru afar við-
felldinn náungi.
Einhvern veginn hafði ég það
á tilfinningunni, að hann væri
hér fremur að sinna óhjákvæmi-
legri skyldu en að framkvæma
hluti, sem honum geðjaðist að
eða hefði ánægju af. En hvað
um það, yfirheyrslan hófst.
Hann: Veistu hvaða afleið-
ingar þetta tiltæki ykkar hefði
getað haft?
Ég: Nei, alls ekki.
Hann: Kartafla sem kynni að
lenda í blöndung vélarinnar gæti
sprengt hana í loft upp!
Ég hélt að hann væri að gera
að gamni sínu og sagði blátt
áfram: „You are joking!“
„No, I am not,“ sagði sá
skeggjaði með þunga í röddinni.
Og nú endurtók sagan sig frá
herréttinum. Hann sagði:
„Slíkt gáleysi má ekki endur-
taka sig, það kostar fangelsis-
dvöl í Englandi til stríðsloka.“
Enn slapp ég með skrekkinn.
Það vildi mér til happs, að hér
átti flugherinn hlut að máli, en
ekki landherinn sem í hið fyrra
skipti. Sá skeggjaði vissi því
ekki um Hitlersmerkið góða!
Þannig gátu lítil og brosleg
atvik, eins konar barnabrek,
sett kerfi breska hersins úr
skorðum og eftir á hlæja menn
að þessu. En frá sjónarhóli hins
stranga heraga og þeirra reglna
sem þar gilda á styrjaldartím-
um, hafa þetta sjálfsagt verið
eðlileg viðbrögð.
Hulin verndarvættur
Hinn 22. maí árið 1941 endaði
heimsókn þýskrar flugvélar með
átakanlegum hætti. Sennilega
hefur ferð hennar verið heitið
til könnunar á herstöðvum
Breta austanlands með hugsan-
lega innrás Þjóðverja síðar í
huga. Veður var slæmt, þoka og
dimmviðri. Austfjarðaþokan er
sjaldnast lamb að leika sér við
og víst er um það, að eitthvað
hefur farið úrskeiðis í útreikn-
ingum þýsku flugmannanna.
í stað þess að fljúga inn fjörð-
inn milli fjalla stýrðu þeir flug-
vél sinni beint á Krossanesfjall
norðan Reyðarfjarðar upp af
svokölluðum Völuhjalla, og það
þurfti ekki að binda um sárin í
það sinn.
Var kannski völvan góða hér
á verði eins og í Tyrkjaráninu
illræmda?
Völvan góða. Hver er hún?
Ævagömul reyðfirsk sögn herm-
ir að á utanverðum Hólmahálsi
nærri svonefndum Hvíldarsteini
- nú rétt við alfaraleið - sé leiði
völvu þessarar.
Að sjálfsögðu er haugurinn
forni löngu horfinn, en rétt hjá
steininum er grænn grasblettur,
sem enn í dag ber þetta
skemmtilega örnefni: Völuleiði.
Tvennar sögur fara af því,
hvar völva þessi bjó.
Samkvæmt þjóðsögum Sig-
fúsar Sigfússonar bjó hún á
Hólmum, átti nokkur börn, sem
hún missti öll og lét heygja þar
í túni.
Sagt er, að hvítleitir steinar
standi þar á nokkrum þúfum,
sem séu leiði barnanna.
Segir sagan, að eftir missi sinn
hafi völvan ekki eirt lengur á
Hólmum, en flutt að Sómastöð-
um í sömu sveit. Hún lagði svo
fyrir, að þar skyldi hún heygð
er best sæi yfir Reyðarfjörð, og
þó sem skemmst frá leiðum
barna sinna. Og víst er um það,
að enginn staður við fjörðinn
uppfyllir betur þessar óskir
völvunnar en einmitt Hólma-
háls milli Eskifjarðar og Reyð-
arfjarðar. Seiðkonan gamla lét
ekki þar við sitja, heldur lýsti
því yfir, að ef þetta yrði gert,
skyldi Reyðarfjörður aldrei
verða rændur af hafi, meðan
nokkurt sitt bein væri ófúið.
Og góðu heilli fyrir Reyðfirð-
inga stóð völvan við sín gefnu
fyrirheit íTyrkjaráninu 1627, en
orðrétt segir í áðurnefndum
þjóðsögum:
„En þá bálhvessti af vestri,
svo að fjörðurinn varð hvítur af
roki og fjöll þakti. Þar með
sýndist ræningjum allt vera í
logandi báli inn til fjarðarins og
flúðu þaðan. Það halda Reyð-
firðingar að eigi séu bein þessar-
ar hollvættar með öllu fúin enn,
enda rjálar enginn við leiðinu.“
Svo mörg eru þau orð. Þá er
til önnur sögn um það, að völv-
an hafi búið á fyrrnefndum
Völuhjalla í Krossanesfjalli.
Hins vegar ber báðum sögun-
um saman um legstað völvunnar
á Hólmahálsi og um þau fyrir-
heit, sem hún gaf byggðinni,
yrði farið að óskum hennar.
Breski hermaðurinn Douglas
Charles Thompson 22 ára í
hermannabúningi.
Yfirleitt voru hermennirnir ungir
að árum. Hann starfaði viðfjar-
skipti hersins og fór því margar
ferðir upp á rafstöð til að láta
hlaða rafgeyma. Þar kynntist
hann tengdaföður mínum, Frí-
manni Jónssyni, stöðvarstjóra.
Með þeim tókst góð vinátta. Að
stríðinu loknu skrifuðust þeir á,
meðan báðir lifðu.
Thompson býr nú í London og
er fyrrverandi póstmaður á eftir-
launum. Hann starfar mikið í
Rótarýhreyfingunni.
Samkvæmt síðari sögninni
hét völvan því, að meðan nokk-
ur ögn af beinum hennar væri
ófúin, skyldu engir ræningjar
eða ófriðarmenn geta náð neinu
sem væri innan fjallahrings þess,
er umlyki Reyðarfjörð. Hér er
ekki aðeins talað um ræningja
af hafi eins og í fyrri sögninni,
heldur einnig ófriðarmenn, og
er það eftirtektarvert.
Jarðneskar leifar þýsku flug-
mannanna, sem enduðu líf sitt
á svo sviplegan hátt í klettunum
ofan við Völuhjalla, voru til £>
Bresku tvívœngjurnar, sem ekki þoldu kartöfluskothríðina! Þcer
liggja þarna við ból sín á víkinni fram afBakka. Kambfell handan
fjarðar.
Breskir hermenn á Grímsstöðum 1940 - 1941.
Hernámssumarið 1940 tóku Bretar Grímsstaði traustataki og gerðu
að aðsetri yfirmanna hersins.