Austurland - 18.12.1985, Blaðsíða 17

JÓLIN 1985.
17
Friðjón Guðröðarson:
Ferð í Páskahelli á Norðfirði árið 1947
Friðjón Guðröðarson.
Um aldir hefur sú sögn gengið
frá kynslóð til kynslóðar á ís-
landi, að sólin „dansi“ á páska-
dagsmorgun.
Með því að undirritaður telur
sig hafa orðið vitni að þessu, vís-
indalega óskýrða undri, vil ég
festa á blað frásögn af atburðin-
um og aðdraganda hans.
Maður var nefndur Sigurjón
Kristjánsson, kenndur við
Þórhól. Hann starfaði um langt
árabil vð Sigfúsarverslun í Nes-
kaupstað. Svo var og er saga
þessi gerðist. Sigurjón var heim-
ilisvinur foreldra minna, þeirra
Guðröðar Jónssonar kaupfé-
iagsstjóra og Halldóru Sigfinns-
dóttur. Á þessum tíma bjuggu
þau í gamla Kaupfélagshúsinu,
nú Hafnarbraut 2 í Neskaup-
stað.
Skömmu eftir áramót 1947
heyrði ég á tal þeirra Sigurjóns
og pabba, sennilega á laugar-
dagskvöldi, þegar tekið var hlé
frá spilamennsku, og kaffi fram
borið. Mér fannst tal þeirra
forvitnilegt og lagði við hlustir.
Þeir ræddu það fyrirbrigði, að
eldra fólk teldi sig hafa séð sól-
ina dansa, eins og það var
kallað, á páskadagsmorgun.
Sigurjón kvaðst ekki telja
ástæðu til að rengja þessar frá-
sagnir, sem hann hafði heyrt af
munni grandvars fólks. Hann
sagðist hafa hug á að fara næsta
páskadagsmorgun, ef líkurværu
á bjartviðri, og sjá hver yrði
raunin. Fannst mér að Guðröð-
ur væri ekki alveg eins trúaður
á þetta. Hins vegar var hann
alltaf til í góðan göngutúr og
kvaðst reiðubúinn í leiðangur
þennan. Var nú rætt um, hvern-
ig að skyldi staðið. Sigurjón
sagði, að frá einum stað í Norð-
firði væri þess helst að vænta að
sjá fyrirbrigðið. Þaðan væri út-
sýni vítt og kjörið að fylgjast
með sólaruppkomu. Skyldi
haldið í Páskahelli, sem er í fjör-
unni fram af Haga, en þar ofar
er Stórarák og enn ofar og aust-
ar rís Nípan snarbrött og tignar-
leg beint úr sjó. Að Páskahelli
gæti ég trúað að væri um hálf-
tíma gangur frá gamla íþrótta-
velli á Bakkabökkum eða þar
sem nú er vitinn, um fólkvang-
inn út og austur með fjörum.
Nú liðu vikur og mánuðir.
Heyrði ég á þetta ferðalag
minnst af og til. Eitthvað mun-
um við bræður, ég og Hákon,
hafa látið í ljós áhuga. Á þessum
tíma vorum við pottormar á tí-
unda og ellefta ári. Var sam-
þykkt að leyfa okkur að fara
með, enda yrði ekki farið, nema
í góðu veðri. Leið nú að páska-
degi. Ferðaáætlunin vareinföld.
Guðröður hafði nýlega eignast
sinn fyrsta bíl, Chevrolet dross-
íu árgerð 1947. Skyldi gangan
stytt, með því að fara á bílnum
út á íþróttavöll.
Þennan morgun var snemma
risið, að mig minnir kl. 600. Það
er ekki minn kjörni fótaferðar-
tími, en ég var spenntur og
óvenju snar í fötin. Hákon hins
vegar, sem þá þegar var orðinn
„kúarektor" í Miðbæ, var vanur
þessum fótaferðartíma og er
auk þess morgunmaður. Svo
sem háttur var á þessum tíma,
vorum við hlýlega klæddir, í ull
næst okkur, á stuttbuxum, í
jakka, en á blankskóm. Var nú
haldið inn að kolaporti, vestan
við Brennu. Austast í portinu
var bílskúr og þar var farartæki
okkar geymt. Það var alltaf
nokkur áhætta því samfara, er
bíllinn var tekinn út, dyrnar
þröngar, og ekkert mátti leggja
á, fyrr en út var komið. Chevr-
/ Páskahelli. Guðröður Jónsson t. v. og Sigurjón Kristjánsson.
Ljósm. Friðjón / Hákon.
inn rauk í gang, enda inngjöfin
ekki spöruð að morgni dags.
Síðan rann færleikurinn út
áfallalaust. Var nú ekið út að
Þórhól, þar á götunni beið Sig-
urjón, vel búinn til gönguferðar
og vopnaður ljósmyndavél.
Héldum við nú sem leið lá. í
beygjunni neðan við hús Bjöms
Ingvarssonar virtist bíllin þung-
ur í stýri og leitaði mjög í hægri
kant. Ut undir Sigfúsarhúsum
var bifreiðin stöðvuð og málið
kannað. Það leyndi sér ekki,
hvað að var, hægra framhjólið
vindlaust. Nú voru góð ráð dýr.
Upplýst var á staðnum, að aldr-
ei fyrr hefði sprungið á N-40,
talið að tafsamt gæti orðið að
skipta um hjól og allt í óvissu
með tjakkinn. Nú máttum við
helst engan tíma missa. Kvað
Guðröður upp úr með það, að
við gengjum héðan og legðum
strax af stað. Það þótti æði spöl-
ur frá Sigfúsarhúsum út á gamla
íþróttavöll.
Til upplýsinga fyrir yngra fólk
í dag, endaði byggðin við hús
Sigga Hall. Þar fyrir utan vom
einu mannvirkin nokkur fjárhús
og hlöður svo og kirkjugarður-
inn.
Var gengið mjög rösklega, en
þeir Sigurjón og Guðröður vom
hinir mestu göngugarpar, þrátt
fyrir mörg aukakíló, eins og sagt
er á nútímamáli. Við strákamir
vorum þindarlausir, enda í sí-
felldri þjálfun og ekki þyngdu
okkur holdin á þeirri tíð.
Þegar út í Haga kom, réð Sig-
urjón ferðinni, enda þaulkunn-
ugur á þessum slóðum. Gekk
vel að komast niður í fjöm og
að Páskahelli. Stóðst á endum,
að leiðangurinn var við hellinn
í þann mund, er sól reis úr sæ.
Veður var skínandi fagurt,
milt og ekki skýhnoðri á himni.
Jörð var nær alauð og með öllu
snjólaust við sjóinn. Þeir full-
orðnu dáðust að spegilsléttum
firðinum og þeirri sýn, er gefur
suður yfir, til Rauðubjarga í
Barðsneshorni svo og fjöllin frá
endamörkum Hornsins inn til
Viðfjarðar og Hellisfjarðar. Já
þessi morgunn festist svo sann-
arlega í minni. Þegar sól hækk-
aði á lofti varð hlýtt við sjóinn.
Nú fór að verða spennandi að
fylgjast með. Öll skilyrði voru
eins og best verður á kosið, svo
að gera mætti athuganir á sól-
inni, meðal annars var kíkir
með í farangrinum. Sólin steig
furðu hratt upp á himinhvolfið,
og viti menn, var ekki eitthvert
kast á henni?
Ég gerði mér síðar ljóst, að
þeir fullorðnu urðu undrandi og
hafa fylgst vel með viðbrögðum
okkar strákanna. Ég man að
pabbi spurði, hvort okkur fynd-
ist ekki sólin eins og venjulega.
Við héldum nú ekki og sögðum,
að það væri greinilegt, að hún
snarsnerist, og líkt og hentist til,
þar að auki. Horft var í kíkinn
og fylgst með þessu undri í
a. m. k. tvær stundir eða þar til
sól var í suðri.
Allir vorum við þess fullvissir,
að við hefðum séð sólina dansa
þennan páskadagsmorgun.
Þessi gríðarlegi eldhnöttur
snarsnerist fyrir augum okkar,
svo lengi sem við fylgdumst með
honum, sáum það þó betur í
kíkinum, eftir því sem á leið.
Enginn myndi fá mig ofan af
því, að þama var á ferðinni
óvenjulegt fyrirbrigði og augljóst
þeim, er á horfðu, hver svo sem
skýringin er. Mín vegna þarf
enga. Auk þessarar lífsreynslu,
leyfi ég mér að setja fram þá
kenningu, að þama sé komin
skýring á heitinu Páskahellir.
Hún er að minnsta kosti ekki
verri en þær, sem ég hef heyrt,
og auðvitað miklu skemmtilegri
og í takt við þjóðtrúna.
Feðgarnir talið f. v. Friðjón,
Guðröður, Hákon.
Ljósm. Sigurjón Kristjánsson.
Að endingu vil ég hvetja
Norðfirðinga til að ganga út í
Páskahelli og vera þar við sólar-
upprás á páskadagsmorgun. Ég
hef ekki umboð til að lofa sólar-
dansi á himinhvolfinu, en hins
vegar er umhverfið og heilsu-
bótargangan þess virði, að ferð-
in sé farin.
p. t. Húsi Jóns Sigurðssonar,
Kaupmannahöfn á páskadag
árið 1985.
Friðjón Guðröðarson.
Óskum félagsmönnum
og viðskiptavinum
gleðilegra jóla
og farsæls komandi árs
Kaupfélag JLq
Austur-Skaftfellinga
Höfn
Gleðileg jól
FARSÆLT KOMANDI ÁR
Þökkum ánægjuleg viðskipti
á árinu sem er að líða
Verslun Óskars Jónssonar
Neskaupstað