Austurland - 18.12.1985, Blaðsíða 31

JÓLIN 1985.
29
Jóhannes S. Kjarval: Dyrfjöll. Akvarel.
Fjárhúsin við Selfljót. Dyrfjöll í baksýn. Ljósm. Karl Hjelm.
„Þetta er eini staðurinn á þessari
eyju okkar, þar sem himinn og
fljót ber fyrir augu án þess hægt
sé að greina minnstu hreyf-
ingu,“ sagði hann. Að þessu
sinni fengum við ekki að koma
of nærri, en úr fjarlægð sáum
við, að himinninn á öllum
myndunum var í óransgulum,
fölrauðum og blágrænum lit,
rétt eins og okkur sýndist af
hestbaki.
Við vorum þrír strákarnir á
bæjunum, Tjarnarlandi,
Hreimsstöðum og Hleinargarði.
Kjarval hafði orðið var við, að
við vorum veikir fyrir sætum
kökum. Öðru hverju fékk hann
afhent slíkt hnossgæti frá hús-
freyjunum á bæjunum. Hann
þáði kökurnar og hneigði sig
með djúpri andagt og setti þær
á hillu inni í húsinu, þar sem
einnig voru bækur og litakassar.
Oftast fékk hann sandköku,
jólaköku eða súkkulaðiköku.
Fyrir kom, að hann átti allar
þessar tegundir samtímis. ísak
á Hreimsstöðum þótti sandkak-
an best, en mér jólakakan.
Ef Kjarval átti ekki annríkt,
bauð hann okkur sneið yfir girð-
inguna. Þegar ég kom einn, var
hann vís til að segja: „Þú verður
að fyrirgefa, vinur, að mér er
hreint horfið úr minni, hvort
það er sandkakan eða önnur
hvor hinna.“ Ég kvaðst síðast
hafa fengið jólaköku. „Það
minnti mig reyndar, svo að það
hlýtur að vera sá dökkhærði,
sem vill brúnkökuna. Ég er orð-
inn svo gleyminn," bætti hann
við. Ef hann átti aðeins sand-
köku, spurði hann, hvort ég gæti
ekki þegið eina sneið til tilbreyt-
ingar. Hann sagði, að þessa
daga væri bæði mjög erfitt og
tæki langan tíma að mála
Selfljót. Það væri svo mikill
vöxtur í fljótinu eftir síðustu
rigningar, að hann yrði að halda
áfram verkinu.
Dag einn fengum við áhuga-
vert hlutverk. Okkur var bent
á, að við mættum gjarnan pissa
„þarna“ þ. e. á ákveðnum bletti,
ef okkur væri mál. Á meðan
teiknaði hann á okkur baksvip-
inn. Það voruþó sjaldan manna-
myndir í málverkum hans. Þetta
sama fór hann fram á við Gunn-
laug, einhverju sinni, er hann
var stiginn af hestbaki. Hann
bað hann meira að segja að
standa örlítið lengur í sömu
sporum; þakkaði margoft fyrir,
gekk að litaspjaldinu, sem lá á
kexkassanum, og hélt áfram að
mála. Okkur fannst einkenni-
legt að standa í þessum stelling-
um að ósk málarans, en við
höfðum líka nokkurt gaman af.
Ennþá undarlegra var það
morgun einn, þegar kýr braust
gegnum girðinguna sem var um-
hverfis húsið. í stað þess að reka
hana burt, lyfti Kjarval hattin-
um og bauð henni inn fyrir. Auk
þess þéraði hann kúna og virti
hana fyrir sér af mestu ná-
kvæmni, er hún rölti heim að
dyrum. Hún nusaði af olíu-
maskínunni, litatúpunum og
fleiri áhugaverðum hlutum og
sneri síðan frá. Hann reif upp stóra
grastuggu, rétti að kúnni, stugg-
aði henni út fyrir og kvaddi hana
síðan með ámaðaróskum. Því
næst tók hann snæri upp úr vasa
sínum og batt saman girðinguna.
Á sunnudagsmorgni nokkru
síðar stóð hann og málaði hús
sitt að utanverðu, þegar mig bar
að. Hann málaði bláan kross á
vesturhliðina. Ég þorði ekki að
spyrja, hvað þettaværi, ensýnd-
ist sem það líktist mest fána.
Sjálfur kvaðst hann vera að
mála þetta til heiðurs finnska
forsetanum, sem kominn væri í
opinbera heimsókn til fslands;
hann væri góður maður. í mörg
ár blasti finnski fáninn við af
þjóðveginum.
Þegar einhver dó, sem Kjar-
val þekkti eða dáði, oft útlend-
ingur, þá skrifaði hann nafn hins
látna með brúnum eða dimm-
bláum lit á dyraþrepið; setti
krossmark fyrir framan en dag-
setningu á eftir nafninu. Það var
sérkennilegt að lesa frönsk nöfn
á þessari minningartöflu.
Málarinn spurði sjaldan um
skóla- eða fjölskyldumál, frem-
ur um lömbin eða heyskapinn
eða hvort mér fyndist ekki
landslagið eða veðrið fagurt.
Dag einn spurði hann, hvort ég
kannaðist við víkingana. Jú, ég
hafði lesið um þá í bókum.
Hann spurði þá, hvort ég hefði
gert mér ljóst að ég hefði fyrir
augum bardaga frá víkingatím-
anum; grimmilegan bardaga,
þar sem um líf og dauða væri að
tefla. Hann benti á stóra urð
vestan við bæjarhúsin á Hreims-
stöðum. Þaðan sem við stóðum
bar símastaur í stórgrýtið. Það
var mastrið á víkingaskipinu.
Þetta var sjóorrusta. Glöggt
mátti bæði heyra og sjá, hversu
bardaginn var harður, sagði
hann. Annar herinn sótti úr
austurátt og reyndi að hrekja
andstæðinginn undan sér, í átt
að opnu hafi; hreyfingin var til
vesturs. Þarna var látlaust
barist, hvernig sem viðraði, að
degi jafnt sem nóttu, allan ársins
hring.
Sumurin voru löng og björt,
og það var með angurværð sem
aftur var haldið heim í skólann
á Norðfirði.
Nokkrum árum síðar en hér
hefur verið frá sagt, hélt Kjarval
sýningu í Listamannaskálanum
í Reykjavík, þar sem sjá mátti
nokkrar af þeim myndum, sem
hann málaði þessa sumardaga,
ásamt öðrum verkum frá upp-
eldisslóðum hans handan Dyr-
fjalla. Þar sem þessi málverk
héngu í hinum stóra sal, fannst
mér sem þau bæru með sér ang-
an þessara ára í sveitinni.
Teikning Kjarvals afgömlufjárhúsunum á Hreimsstöðum.
Ljósm. Karl Hjelm.
Teikning eftir Kjarval, erhann gaf heimilisfólkinu á Hreimsstöðum.
Á teikningunni stendur m. a. - Hjaltastaðaþinghá. Himins bláu
lönd. Hjer hefur máttug norðurljóssins hönd blað grœnu búið sveit-
ir. Ljósm. Karl Hjelm.
__;... i m 1 i HB m mSm 13 i ffli,, i
Klettaborgin sem minnst er á í frásögninni. Símastaurinn er nú horfinn.